به طور خلاصه، بیماری آلزایمر یک بیماری شناختی و حافظه‌ای پیشرونده است که به تدریج بر توانایی‌های ذهنی فرد تاثیر می‌گذارد و ممکن است باعث مشکل در انجام وظایف روزمره شود.
عوامل مختلفی مانند شیوه زندگی، محیط زیست و ژنتیک می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند، اما تغییر در برخی از این عوامل مانند مصرف دخانیات و فشار خون می‌تواند به کاهش خطر ابتلا کمک کند.
از طرفی، سبک زندگی سالم نیز می‌تواند از ابتلا به دمانس در برابر عواملی که قابل تغییر هستند، جلوگیری کند.نصف موارد دمانس در جهان می‌توانند با کاهش ۹ عامل اصلی، از جمله ناشنوایی، فشارخون بالا، چاقی، مصرف دخانیات، افسردگی، عدم تحرک جسمی، انزوا، بیماری قند و کم سوادی، کاهش یابند.
عوامل خطر قابل اصلاح برای زوال عقل و بیماری های قلبی عروقی رایج عبارتند از:
فشار خون بالا
افرادی که در میانسالی هستند و با فشار خون بالا مواجه می‌شوند، احتمالا بیشتر از افرادی که فشار خون طبیعی دارند، در معرض خطر بروز دمانس قرار دارند. به دلیل اینکه فشار خون بالا، بر روی سلامت قلب، عروق، و فرایند گردش خون تأثیر منفی دارد، این افراد نیاز دارند تا برای پیشگیری از بروز دمانس، به برنامه‌های جدی تغذیه سالم و ورزش مشغول شوند. البته در صورت عدم تأثیرگذاری این برنامه‌ها، مصرف داروی خاص نیز الزامی است.
مصرف دخانیات
شواهدی وجود دارد که نشان می دهد این عادت خطر ابتلا به زوال عقل را در افراد سیگاری در مقایسه با افراد غیر سیگاری تا 45 درصد افزایش می دهد. هیچ وقت برای ترک عادت دیر نیست. این تصمیم خطر ابتلا به زوال عقل را کاهش می دهد.
_ دیابت
افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ در میانسالی، با خطر افزایشی برای بروز بیماری‌های آلزایمر، دمانس عروقی و اختلالات شناختی مواجه هستند. این خطر در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲، دو برابر کسانی است که به این بیماری مبتلا نیستند. برای کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی و دمانس، مدیریت سطح گلوکز خون بسیار حائز اهمیت است.
_ سطح چربی خون بالا
در میانسالی، افرادی که سطح چربی خون بالایی دارند، نسبت به افرادی که سطح چربی خون طبیعی دارند، بیشتر در معرض خطر زوال عقل هستند. سطح بالای چربی خون نیز خطر ابتلا به فشار خون بالا و دیابت را افزایش می دهد. سطح چربی خون را می توان از طریق یک رژیم غذایی سالم و دارو کنترل کرد.
چاقی و کم تحرکی
منظور از دو عامل، یعنی چاقی و فعالیت بدنی، این است که هر دو می‌توانند تأثیر قابل توجهی در سلامتی بدن داشته باشند. در واقع، چاقی و عدم ورزش منظم می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌های قند، فشار خون، بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و دمانس را افزایش دهند. از طرف دیگر، ورزش منظم و فعالیت بدنی دارای اهمیت بسیاری در پیشگیری از این بیماری‌ها است. به همین دلیل، ورزش‌های هوازی و حرکاتی که منجر به افزایش ضربان قلب می‌شوند، مثل شنا، دویدن، دوچرخه‌سواری و دوچرخه ثابت، به عنوان یک شیوه پیشگیری موثر توصیه می‌شود.
_ رژیم غذایی نامطلوب
رژیم های غذایی ناسالم حاوی چربی های اشباع، قند و نمک هستند و خطر ابتلا به بسیاری از بیماری ها مانند دیابت نوع 2، بیماری های قلبی عروقی و زوال عقل را افزایش می دهند. رژیم غذایی حاوی گوشت قرمز، شکر، لبنیات در مقادیر کم و همچنین میوه، سبزیجات، غلات کامل، انواع مغزها، روغن زیتون و ماهی توصیه می شود.
البته الکل، بی سوادی، افسردگی، ضربه به سر، ناشنوایی، انزوای اجتماعی، زندگی در کنار جاده های شلوغ، سن، جنسیت و ژنتیک از دیگر عوامل خطر قابل اصلاح برای پیشگیری از بیماری آلزایمر هستند.
خطر ابتلا به زوال عقل در افرادی که تحصیلات متوسطه را به پایان نرسانده اند بیشتر است. گفته می شود افراد دارای تحصیلات عالی حافظه شناختی بیشتری دارند. این باور مبتنی بر این واقعیت است که افراد تحصیل کرده در طول زندگی خود به طور منظم از مغز خود استفاده می کنند و به این ترتیب سلول های مغز ممکن است از تخریب توسط زوال عقل محافظت شوند. یادگیری مداوم مطالب جدید در طول زندگی و ایجاد چالش هایی برای مغز، مانند یادگیری زبان یا گذراندن دوره های مختلف، می تواند فعالیت های مغز را گسترش دهد و ذخایر شناختی ایجاد کند.
افرادی که در میانسالی یا با سن بالاتر به افسردگی مبتلا می‌شوند، احتمال دارند به دمانس مبتلا شوند. اما هنوز رابطه دقیق بین افسردگی و دمانس مشخص نیست؛ بعضی پژوهشگران معتقدند که افسردگی می‌تواند یکی از عوامل خطری برای دمانس باشد، در حالی که برای بعضی دیگر، افسردگی ممکن است نشانه زودهنگام بیماری یا هر دو با هم باشد.
افرادی که تجربه ضربه به سر شدید یا مکرر داشته‌اند، خطر ابتلا به دمانس را افزایش می‌دهند. این ضربات می‌توانند باعث آسیب‌هایی شده و به روند توسعه دمانس کمک کنند. ورزشکاران مانند بوکسورها، بازیکنان فوتبال آمریکایی، هاکی و فوتبال به دلیل ضربات مکرر در مغز، در معرض خطر بیشتری هستند. به همین دلیل، استفاده از کلاه ایمنی در ورزش‌هایی مانند اسکی، اسنوبرد، اسکیت و دوچرخه‌سواری پیشنهاد می‌شود.
افتادن یکی از اصلی‌ترین عوامل خطر ضربه به مغز ، مخصوصا در سالمندان است. برای کاهش این خطر، استفاده از وسایلی که ممکن است باعث افتادن شود، از جمله بساط، ظرف‌های پر شده با اب، پوشیدن کفش‌های حمایتی و استفاده از روش‌هایی مانند استفاده از نور کافی در اتاق خواب و نصب نرده در داخل و خارج منزل، به شدت توصیه می‌شود تا سالمندان در شرایط ایمن‌تری زندگی کنند.
کاهش شنوایی خطر زوال شناختی و زوال عقل را افزایش می دهد. هنوز هیچ اطلاعاتی در مورد چگونگی تأثیر این فرآیند بر ادراک وجود ندارد. اما کم شنوایی شما را منزوی می کند، استقلال خود را از دست می دهد و فعالیت های روزانه را دشوار می کند. با انجام تست های شنوایی سالانه می توان از کم شنوایی پیشگیری کرد. گوش دادن به موسیقی یا صداهای بلند به طور دائمی به شنوایی شما آسیب می زند. برای بهبود کیفیت شنوایی می توان از سمعک استفاده کرد.
جداسازی می تواند خطر ابتلا به فشار خون بالا، بیماری های قلبی عروقی، افسردگی و زوال عقل را افزایش دهد. اگر احساس تنهایی می کنید، به یاد داشته باشید که فعالیت های منظم یا اجتماعی می تواند خطر ابتلا به زوال عقل را کاهش دهد یا پیشرفت آن را کند کند.
عوامل خطر غیرقابل تغییر
زوال عقل بخشی از روند پیری نیست، اما سن یک عامل مهم است. هر چه سن شما بیشتر شود، خطر بیشتر است. به عنوان مثال، پس از 65 سالگی، خطر ابتلا به آلزایمر تقریباً هر 5 سال دو برابر می شود. دمانس ممکن است در افراد زیر 65 سال نیز رخ دهد. برخی از افراد در سنین 40 تا 50 سالگی دچار زوال عقل می شوند که به نام زوال عقل زودرس شناخته می شود.
زنان بیشتر از مردان در معرض خطر ابتلا به آلزایمر هستند. دلایل این امر هنوز مشخص نیست، اما عواملی مانند عمر طولانی تر از مردان، تغییرات در سطح هورمون ها در طول زندگی، ضعف در قدرت بدنی و سایر مشکلات سلامتی ممکن است نقش داشته باشند. مردان و زنان در معرض خطر ابتلا به سایر زوال عقل‌ها مانند «زوال عقل زمانی» هستند.
با وجود مطالعات بسیار، هنوز نقش ژن ها در بروز دمانس روشن نیست. با این حال، بیش از ۲۰ ژن شناسایی شده اند که می‌توانند خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش دهند. سه ژن با نام PS۱، PS۲ و APP مستقیما در ایجاد بیماری آلزایمر نقش اساسی دارند. در صورتی که در فردی تغییری در هر یک از این ژن ها رخ دهد، قطعاً پیش از سن ۶۵ سالگی به بیماری آلزایمر از نوع ژنتیکی مبتلا خواهد شد. اگر یکی از والدین ژن های مذکور را داشته باشد، فرزندانش با احتمال ۵۰ درصد بیماری را به ارث خواهند برد. این نوع بیماری آلزایمر خیلی نادر است و تنها ۲ تا ۵ درصد از موارد بیماری آلزایمر را تشکیل می‌دهد. همچنین، ۱۷ ژن دیگر به عنوان عوامل خطر برای بیماری آلزایمر شناخته شده‌اند. با این حال، فراوانی این عوامل خطر به تنهایی نمی‌تواند ابتلا به بیماری را پیش بینی کند.
بیماری‌هایی مثل پارکینسون، مولتیپل اسکلروز، بیماری‌های مزمن کلیوی و ایدز از دیگر مشکلاتی هستند که می‌توانند خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش دهند. همچنین، سندرم داون و دیگر معلولیت‌ها هم احتمال خطر را بالا می‌برند.