حضور زنان در سینمای ایران در تمام این سال ها با محدودیت هایی همراه بوده است، هرچند در سال های اخیر با باز شدن فضا، شرایط برای فعالیت زنان در عرصه های مختلف اجتماعی، ورزشی، فرهنگی و سینمایی تا حدودی بهتر از گذشته شده است. اما همیشه مشکلات و مشکلات متفاوتی وجود دارد. در مسیر فعالیت زنان در عرصه های مختلف بود.
به گزارش برترین ها، فعالیت زنان در سینمای ایران قبل از انقلاب محدودیتی نداشت و بازیگران زیادی از قبل از انقلاب وارد عرصه سینما شدند، اما تصویر زنان در سینمای آن زمان تا حد زیادی در سایه قهرمان یا قهرمان بود. به قول خودشان سوپراستارهای مرد فیلم های آن زمان و نه چندان. آنها نباید دیده می شدند. در واقع در بیشتر فیلم‌های قبل از انقلاب، زنان نقش‌های منفعل داشتند که در تاریخ فیلم‌ها به عنوان نیروی محرکه دیده نمی‌شد.
در سال‌های اول پس از انقلاب با توجه به تغییراتی که به‌ویژه در حوزه حجاب و حجاب ایجاد شده بود، فضای کمی برای فعالیت بازیگران قدیمی وجود داشت. نبود و حتی بسیاری از فیلم ها به دلیل این محدودیت ها هرگز اکران نشدند که مهمترین آنها آثار بهرام بیضایی و چند فیلم از مسعود کیمیایی بود.
اما از اواسط دهه 1960 اوضاع کمی بهتر شد و تماشاگران سینما شروع به دیدن زنان سرسخت و قاطع در فیلم کردند. بازیگرانی که در فیلم‌های مختلف شخصیت‌های مستقل یا نوعی کنشگر را به تصویر می‌کشیدند و تصویر زنان را نسبت به فیلم‌های قبل از انقلاب کاملاً در ذهن تماشاگر تغییر می‌دادند.
به عنوان مثال در بیشتر فیلم های مسعود کیمیایی، قهرمان داستان مرد بودند، اما به دلیل حضور بازیگران کاریزماتیکی چون فریماه فرجامی و هادی تهرانی در فیلم های او، در چند فیلم این کارگردان شاهد حضور شخصیت های زن قوی و با اراده بودیم. چیزی که نمی توان به راحتی از کنار آن گذشت.
در سال های بعد بازیگران دیگری مانند فاطمه معتمد آریا، گلاب آدینه و کمی بعد لیلا حاتمی و تنه علیدوستی توانستند با ایفای نقش خود چهره جدیدی از یک زن با اراده و مستقل خلق کنند.
در سال های اخیر به دلیل باز شدن فضا برای فعالیت زنان در سینما، علاوه بر ورود کارگردانان زن به صحنه، بازیگران زن نیز در نقش های دیگری با ویژگی های فعال یا جسورتر ظاهر شده اند. زنان دیگر از این شخصیت های منفعل و تکراری فاصله گرفتند و جای خود را به زنان مستقل، قاطع، متفکر و مصمم دادند.
در دهه 60 و 70 با وجود محدودیت‌های موجود، تعدادی از بازیگران زن بودند که علاوه بر زیبایی ظاهری، زنانی با اراده، قوی، مستقل و تأثیرگذار را به تصویر می‌کشیدند و جایگاهی ماندگار در سینمای ایران برای آنها به ارمغان می‌آوردند.
زنانی که منفعل و در حاشیه نبودند، بلکه سخت کوش و مطالبه گر بودند و در دنیای مردانه ای که در فیلم خلق شد حرفی برای گفتن داشتند. در این گزارش سعی شده به بررسی نقش های این بازیگران بپردازیم که با ایده به نماد زن مدرن امروزی تبدیل شدند و در تحقق این اتفاق نقش محوری داشتند.
سوزان تسلیمی
سوسن تسلیمی با بازی در فیلم‌های بهرام بیضایی، چهره زنی را که قبل از انقلاب در فیلم‌ها وجود داشت تغییر داد و معمولاً به عنوان یک زن خیانت‌شده یا در نهایت به عنوان یک زن اغواگر به پایان می‌رسید. بهرام بیضایی در آثارش جایگاه ویژه ای به زنان داد و سوسن تسلیمی با بازی متنوع خود در چند فیلمش از جمله «چریکه تارا»، «مرگ یزدگرد» و «باشو غریبه کوچوک» درخشید.
البته برخی از این فیلم ها به دلیل مسائل و محدودیت های پیرامون حجاب هرگز اجازه نمایش داده نشد. تسلیمی یکی از پیشگامان تغییر چهره زن در سینما است. زنی سرکش و پرشور، زنانی را خلق کرد که پس از گذشت سال ها هنوز جای خالی سینما را به خود اختصاص داده اند.
تسلیمی در سه فیلم «چریکه تارا»، «مرگ یزدگرد» و «باشو غریبه کوخوک» به اوج بازی خود رسید. او با چهره و تکنیک های بازیگری خود توانست زنی را با اراده و تفکر به تصویر بکشد.
فریماه فرجامی
بسیاری از طرفداران فریماه فرجامی همیشه از زیبایی مثال زدنی او صحبت می کنند، اما چطور می توانید نقش او را در نقش خاشان در فیلم «خط قرمز» مسعود کیمیایی به یاد نیاورید؟ او در «خط قرمز» که به دلیل محدودیت بازیگران اجازه اکران نداشت، زنی پرشور را جلوی دوربین کیمیایی به تصویر کشید که امروز هم نمونه است.
فرجامی با توجه به چهره‌های مینیاتوری و چشم‌های تاثیرگذار و البته مهارت‌های بازیگری‌اش در فیلم‌های زیادی بازی کرد، اما حضور در آثار متعددی از جمله «پرده آخر» واروژ کریم مشی و «نرگس» رخشان بنی اعتماد او را به عنوان نقش‌آفرینی کرد. زنی که از این رو به راحتی می تواند نقش های قدرتمند و تاثیرگذاری را ایفا کند. جالب اینجاست که فریماه فرجامی اولین بازیگر زن سینما بود که پس از انقلاب بیش از بازیگران مرد دستمزد گرفت.
بیتا فرهی
کمتر کسی است که سینمای ایران را دنبال کند و به آن علاقه داشته باشد و نقش ماندگار بیتا فرهی را در فیلم های «بانو» و «هامون» به خاطر نداشته باشد. بیتا فرهی در فیلم هامون و نقش مهشید قبل از حمید هامون آنقدر توانا به نظر می رسید که بد نیست او را نمادی از زن روشنفکر و مدرن سینمای آن زمان بدانیم.
مهشید در هامون زنی متفکر بود، مقابل هامون می ایستاد و روشنفکرانه حرف می زد و همین کافی بود تا مهشید در میان محدودیت های زنان و حضورشان در سینما نقطه عطفی در کارنامه هنری بیتا فرهی باشد.
این بازیگر زیبا و همیشه خوش استایل در فیلم «بانو» مهرجویی درخشید و بار دیگر با بازی شکیبایی در کنار خسرو زنی مصمم و متفکر را به تصویر کشید. زنی که حرفی برای گفتن دارد، مغرور اما در عین حال مهربان، درس می خواند و البته بی شباهت به خود واقعی بیتا فرهی نیست، حیف که سینمای ایران او را زود از دست داد.
گلچاره سجادیه
دهه 60 و 70 اوج درخشش سجادیه در سینما بود، در سال های بعد فعالیت های زیادی در سینما داشت اما هرگز نتوانست موفقیتی را که در آن سال ها کسب کرده بود تکرار کند.
زینت در “دندان مار” یکی یکی از مهم ترین و به یاد ماندنی ترین نقش هایی است که سجادیه بازی کرده است. بازی او در این فیلم کیمیایی تاثیر زیادی در درام داستان دارد. البته تجربه خوب همکاری این بازیگر با مسعود کیمیایی در کارهای بعدی کارگردان تکرار شد و سجادیه در «ردهای گرگ» نیز نقش زنی متفاوت و مستقل را جلوی دوربین کیمیایی گرفت.
این بازیگر کارکشته که در اواخر دهه 60 با سریال «رعنا» به شهرت رسید، توانست چهره زنی مصمم و با اراده را در فیلم «سرزمین خورشید» ساخته احمدرضا درویش به یاد بیاورد.
هدیه از تهران
ستاره سال های پایانی سینمای ایران در کارنامه هنری خود از ایفای نقش های خوب و درخشان کم نداشت اما اگر بخواهیم نام او را در فهرست زنانی که در این گزارش نوشتیم قرار دهیم باید به دنبال نقش او در این فیلم باشیم. «کاغاز بی خط» را جستجو کنید. بریم ناصر تقوایی.
هحیدا تهرانی به خاطر چهره اش همیشه زنی قوی به نظر می رسد. این قدرت و استقلال هدیه تهرانی در رویای «کاغذ بی خط» به اوج خود می رسد، جایی که برای زنانگی خود می کوشد، در برابر جهانگیر، شوهرش می ایستد، برای افکارش می جنگد و ثابت می کند که حرفی برای گفتن دارد.
او در «شوکران» ساخته بهروز افخمی در سینمای آن زمان نقش زنی با ویژگی‌های متفاوت را بازی کرد. نبود.
نیکی کریمی
نیکی کریمی به عنوان چهره جدید در عروس بهروز افخمی درخشید و بازی او در این فیلم مورد توجه بسیاری قرار گرفت. ولی یکی یکی از متفاوت ترین شخصیت هایی که این بازیگر خوش تیپ در سینما بازی کرد پری در فیلم پری ساخته داریوش مهرجویی بود.
پری دختری خواستار بود، عاشق ادبیات و درس خواندن بود و بعد از این مطالعات شخصیت مستقلی پیدا کرد. او در فیلم سارا نقشی با ویژگی های متفاوت مقابل دوربین مهرجویی ایفا کرد.
نیکی کریمی در دهه 70 در این فیلم تصویر زنی را نشان داد که برای رشد معنوی تلاش می کند و با بازیگری برای رسیدن به آن تلاش می کند. او در این دو فیلم داریوش مهرجویی موفق به انجام این کار شد و به عنوان زنی با ویژگی های امروزی شناخته می شود و این ویژگی ها را می توان در رفتار و تصمیمات او ترسیم کرد.