فرانک کلانتری | فیلم سینمایی «ناصرالدین شاه» به کارگردانی محسن مخلمباف تنها به روایت تاریخ سینمای ایران خلاصه نمی شود. این فیلم به نقد قدرت مطلق و سانسور می پردازد و اثری ارزشمند در ستایش هنر و آزادی بیان خلق می کند. زمانی که فیلم سینمایی «ناصرالدین شاه بازیگر سینما» در دهمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد، سرکشی مخملباف از همتایانش تایید شد. پس از گذشت بیش از سه دهه از تولید خود، جذابیت خود را حفظ کرده و گزینه ای جذاب برای تماشا باقی مانده است.
قاجار و شاهان رفاه طلبش در مملکت داری درمانده و بی پروا بودند. اما برای سینما خوب بودند. مظفرالدین شاه مجذوب سفر اروپا شد و پایتخت کشور را به حراج گذاشت تا ده روز دیگر در فرنگ بماند. سینما به لطف طبیعت پر گل و سیاحتش زود وارد ایران شد. در سال 1900، زمانی که سینما هنوز در ابتدای راه بود، خاطره سفر شاه به ایران به دستگاهی تبدیل شد که تصاویر متحرک را ثبت می کرد. معلوم شد که تاریخ فقط کلمات روی کاغذ است. نبود; در عوض، عنوان تصویر به روایات باز شد. میرزا ابراهیم خان اولین فیلمبردار ایرانی و شاه اولین کسی بود که فیلمی را سفارش داد. این سینما صدها چرخش داشت و اغلب تحت سانسور قدرتمند قرار داشت. اما باقی ماند.
مخملباف تاریخ سینمای ایران را در ناصرالدین شاه بازیگر سینما روایت می کند. کسی که در آغاز کار سینمایی خود مانعی برای فیلمسازان بزرگ شد. نبود با آنها حتی در یک هواپیمای دور. اما در تغییر دیدگاه 180 درجه ای خود فکر کرد باید به سینمای هنری و کسانی که در این زمینه فداکاری های بزرگی کردند ادای احترام کرد. او پس از ساخت دو فیلم سرکش «نویت عشاگی» و «شبهای زاینده رود» طعم توقیف فیلم را چشید که خشم دوستان همفکرش را برانگیخت. واکنش او به انتقادات ناصرالدین شاه، بازیگر سینما بود.
مخملباف با ظرافت خاصی داستانی تخیلی را به روایتی تاریخی تبدیل می کند و سانسور، قدرت مطلقه را نقد می کند و در عین حال هنر و سینما را می ستاید. داستان فیلم متعهد به تاریخ نیست و داستانی تخیلی دارد. تاریخ ورود سینما به ایران در زمان مظفرالدین شاه است اما در فیلم مخملباف این آغاز در دوره ناصرالدین شاه رخ می دهد. سلطان صاحبقران در اواخر عمرش به لطف ابراهیم خان با جادوی سینما آشنا شد، سینما در «گلنار فیلم دختر لر» برای سلطان هدف شد، شاه به سرعت عاشق تصاویر شد و از حرمسرا گریخت. و هنر حکومت و دیوانه وار به دنبال کابوس و رویای سینما رفت. اول می خواستم بازیگری کنم. او در این فیلم نقش یک گاو را بازی می کند. عزت الله نظمی بازیگر نقش ناصرالدین شاه رو به بهبود است. شاه با بازی مش حسن جلوی دوربین فریاد می زند: من گاو هستم، من یک گاو هستم. در صحنه ای که شاه خود را گاو می نامد، ملیجک با شیطنت می گوید: «همه آن را می دانند؛ اما هیچکس جرات گفتن آن را ندارد». ناصرالدین شاه ناگهان متوجه مسخ خود می شود و متوجه می شود که سینما قدرت رسوایی جنایات او را دارد. سانسور شروع می شود. فیلم با خواندن لایحه ای توسط ولیعهد ادامه می یابد که همه چیز را ممنوع می کند. اما این ممنوعیت فقط برای عموم است و اکران فیلم در کاخ ادامه دارد. داستان برای همه دوستداران سینما آشناست. ناصرالدین شاه شخصیتی متناقض دارد. از یک طرف، او یک پادشاه مستبد و تشنه قدرت است که مخالفان را سانسور و سرکوب می کند. اما از طرفی شیفته دنیای جدید و جادوی سینما شده و به دنبال چیزهای جدید می گردد. این تناقض شخصیت شاه را جالب و پیچیده می کند.
میرزا ابراهیم خان به عنوان نماد روشنفکری و مدرنیته در فیلم ظاهر می شود. وی پس از سفر به فرنگ با دنیای جدید و جلوه های آن مانند سینما آشنا شده است. تمام تلاش آنها این است که هنر جدید را به مردم معرفی کنند تا جامعه از رکود نجات یابد. ملیجاک نیز به عنوان نماد مردم عادی در فیلم حضور دارد. با طنز و تمسخر از شاه و درباریان انتقاد می کند و صدای مردم را در می آورد.
مخملباف در فیلم سورئال و هوشمندانه‌اش قوانین سینما را تغییر داد و با تکیه بر آرشیو بزرگی که به آن دسترسی داشت، صحنه‌هایی از فیلم‌های بزرگ، از فیلم فارسی تا سینمای مصور را در داستان خود گنجاند. برخی صحنه ها بازسازی هنرمندانه صحنه های معروف آثار مهم هستند. اشاره به فیلم‌های مهمی مانند مغول‌ها، رگبار، گاو، قیصر، رضا موتوری، مغول‌ها، باشو، طبیعت بی‌جان، دونده و حتی خود دوچرخه‌سواری یادآور یک بازی جذاب با سینما است. مخملباف با وسواس و دقت صحنه را بازسازی کرد و از بازیگران بزرگ برای خلق صحنه های کوچک استفاده کرد.
مهدی هاشمی که خود را پدر سینمای جهان، چارلی چاپلین معرفی می کند، میرزا ابراهیم عکاسی است که مانند مسیح صلیب سینما را به دوش می کشد. عزت الله تزمامی، ناصرالدین شاه و فاطمه معتمد آریا گلنار هستند. اکبر عبدی، محمدعلی کشاورز، محیا پطروسیان و دیگر بازیگرانی که هر کدام وزنه‌ای در تاریخ سینمای کنونی هستند، حتی اگر ظاهر کوتاهی داشته باشند. اما در اجراهای او از وسواس زیادی استفاده می شود. سینما در فیلم مخملباف نماد روشنفکری و حضور مدرنیته در دنیای صنعتی است که پیشرفت دیوانه‌واری دارد، رویایی که سینما بیش از هر رسانه دیگری آن را به نمایش گذاشت. رسانه ای که می تواند هر کسی را در موقعیتی بالا ببرد و از واقعیت سرد درون دور کند.
فیلم «بازیگر فیلم ناصرالدین شاه» تنها به روایت تاریخ سینمای ایران خلاصه نمی شود. این فیلم به نقد قدرت مطلق و سانسور می پردازد و اثری ارزشمند در ستایش هنر و آزادی بیان خلق می کند. زمانی که فیلم سینمایی «ناصرالدین شاه بازیگر سینما» در دهمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد، سرکشی مخملباف از همتایانش تایید شد. پس از گذشت بیش از سه دهه از تولید خود، جذابیت خود را حفظ کرده و گزینه ای جذاب برای تماشا باقی مانده است. فیلم به قدری قابل تفسیر است که گذر زمان و اتفاقات جدید معانی جدیدی به فیلم می بخشد.
نیمکت: قسمت بیست و دوم فیلم: ناصرالدین شاه، بازیگر سینما | کارگردان: محسن مخملباف نویسنده: محسن مخملبافتهيه كننده: مسعود جعفری جوزانی، محمدمهدی دادگو بازیگران: عزت الله نظامی، مهدی هاشمی، اکبر عبدی، محمدعلی کشاورز، فاطمه معتمدآریا، داریوش ارجمند، ماهایا پطروسیان، مرتضی احمدی و…|موسیقی: مجید تعظمی |صبح دی ب: 7.4 از 10