عزت الله تعظمی در تمام دوران بازیگری خود بیش از پنجاه نقش در سینمای ایران ایفا کرد و در اکثر آنها رد پای محکمی بر جای گذاشت. او برنده جوایز و افتخارات بسیاری شد. به مناسبت تولد این هنرمند فقید، حقایق مهم کارنامه پربار این بازیگر را مرور می کنیم.
عزت الله تعظمی اولین بار در سن 25 سالگی مقابل دوربین رفت و بعدها تجربه زیادی در نمایشنامه کسب کرد. او بیشتر فعالیت های خود را در سینما انجام می داد، اما در عین حال مدتی محدود به بازی در سریال های تلویزیونی و یا تهیه کنندگی و بازی در سریال های تلویزیونی مشغول بود. او تمایل چندانی به بازی در سریال های تلویزیونی نداشت به همین دلیل «هزاردستان» مهمترین فعالیت او در این عرصه بود.
اولین فیلم | خیلی ها به یاد دارند که اولین فیلم با بازی عزت الله تعظمی گاو است و فکر می کنند که نقش مشهدسان اولین نقش او جلوی دوربین بوده است. این در حالی است که 20 سال قبل از بازی در «گاو» به کارگردانی داریوش مهرجویی در جوانی 25 ساله اولین حضور سینمایی خود را تجربه کرد. در سال 1328 در فیلمی با عنوان «واریته بهاری» به کارگردانی پرویز خطیبی بازی کرد. از فهرست بازیگران و ترتیب قرار گرفتن نام تازه تعظمی مشخص است که او نقش چندان مهمی در این فیلم ندارد اما با این وجود در این فیلم حضور داشته است. او پس از این فیلم به مدت 20 سال از سینما فاصله گرفت و تمام توجه خود را معطوف تئاتر کرد. حاصل سال ها کار در تئاتر دعوت مهرجویی برای بازی در فیلم گاو بود که درست 20 سال پس از اولین حضور سینمایی او اتفاق افتاد.
فیلم های | عزت الله تزمامی در طول فعالیت هنری خود در 55 فیلم بازی کرد که سهم او در سینمای قبل از انقلاب 14 فیلم است. «گاو»، «آقای هالو»، «پستچی»، «صادق کارده»، «ستارخان»، «دایره مینا»، «ملکوت» و… از آثار او قبل از انقلاب است. او از سال 1958 در فیلم های بیشماری بازی کرده است. پربارترین دهه های بازیگری پلیسی دهه های 1960 و 1970 است. او در این دو دهه در 28 فیلم بازی کرد. 14 فیلم مربوط به دهه 60 است که به نظر ما اوج ایفای نقش های اصلی این بازیگر و 14 فیلم مربوط به دهه 70 است. دهه 80 آخرین دهه بازیگری زانیمیر بود و در دهه 90 از حضور در هیچ فیلمی امتناع کرد. او ترجیح داد هفت سال آخر عمرش را به دور از هیاهوی صحنه بگذراند و خاطراتش را مرور کند.
سلسله | تعظمی علاقه زیادی به بازی در سریال های تلویزیونی داشته و تا حد امکان از حضور در سریال ها پرهیز کرده است. به همین دلیل تعداد سریال هایی که او بازی کرده به تعداد انگشتان یک دست هم نمی رسد. تجربیات او در این زمینه با کارگردانانی بود که به آنها ایمان و اعتماد کامل داشت مانند داریوش مهرجویی و زنده‌علی حاتمی. قبل از انقلاب در سریال «الموت» با داریوش مهرجویی همکاری داشت. سریالی که نیمه کاره رها شد و هیچ وقت کامل نشد و رنگ آنتن دیده نشد. او در «هزاردستان» با علی حاتمی همکاری درخشانی داشت. همکاری موفقی که منجر به خلق اثری شد که از آن به عنوان بهترین سریال تاریخ تلویزیون یاد می شود. با توجه به همکاری خوبی که در «گرند سینما» با حسن هدایت داشت، بازی در سریال «محاکمه» را هم پذیرفت که البته تجربه خوبی برای او نبود.
تله تئاترها | باکس اول این بخش به بیان این مفهوم پرداخت که اگرچه فیلم سینمایی انتظامی 20 سالی از اولین فیلم خود دور شده بود، اما این نمی‌توانست به معنای بازنشستگی و یا دوری او از هنر باشد. در این 20 سال، انتظامی تله‌تئاترهای زیادی را کارگردانی و علاوه بر بازیگری، در بسیاری از آثار حضور داشت. او با هم‌دوره‌ای‌هایش ازجمله علی نصیریان، جعفر والی و عباس جوانمرد، نمایشنامه‌های معروف ایرانی و فرنگی را در قالب تله‌تئاتر برای پخش از شبکه ملی ضبط کرد. انتظامی همچنین در فیلم “گاو” به کارگردانی داریوش مهرجویی بازی کرد که براساس یکی از داستان‌های مجموعه «عزاداران بیل» نوشته غلام‌حسین ساعدی ساخته شده بود. علاوه بر این، تله‌تئاترهای مختلفی که انتظامی در آنها هم بازیگری کرده و هم کارگردانی را برعهده داشته از جمله “کبوتر جَلد و معاملات”، “انفجار”، “مرد کوته‌فکر”، “مجسمه جاندار”، “پیک‌نیک”، “راشل”، “تولد” و “مسافرت” بودند.
افتخارات | تزمازی زمانی در فیلم گاو که هنوز جشنواره فیلم فجر تشکیل نشده بود و به همین دلیل از سیمرغ خبری نبود، نقش درخشان مشحسن را بازی کرد. اما در سال 1971 تازمی برای بازی در این فیلم برنده جایزه هوگوی نقره ای بهترین بازیگر مرد جشنواره بین المللی فیلم شیکاگو شد و در سال 1991 جایزه ویژه بهترین بازیگر مرد از هیئت داوران جشنواره سه قاره را از آن خود کرد. اگرچه انتظار می رفت او برای فیلم اجاره نشین ها سیمرغ بگیرد، اما این فیلم تنها نامزد دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد شد. اولین بار در سال ۱۳۶۷ برای فیلم «گرند سینما» سیمرغ نقش اصلی را بازی کرد. سه سال بعد برای «خانه خلوت» و «آکتور سینما ناصرالدین شاه» لوح تقدیر دریافت کرد. وی در سال ۱۳۷۲ برای بازی در «روز فرشته» سیمرغ بهترین بازیگر مرد را دریافت کرد. در سال 1380 سیمرغ بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای فیلم «خانه ای روی آب» و دو سال بعد سیمرغ بهترین بازیگر مرد در بخش بین الملل بیست و دومین جشنواره فیلم فجر را برای بازی در فیلم «گاوخونی» دریافت کرد. بیست و چهارمین دوره جشنواره، دو فیلم «جایی برای زندگی» و «به من خیره شوم» نامزد دریافت سیمرغ شدند و در سال 1394 «مینا شهر خمیش» جایزه ویژه هیئت داوران بیست و پنجمین جشنواره فیلم فجر را دریافت کرد.
آثار تاریخی | علی حاتمی اولین بار در سال 1351 در فیلم «ستارخان» نقش حیدرخان عمواوغلی را بازی کرد. یکی از مهمترین آثار تاریخی در پرونده پلیس، بازی حسین قلیخان صدرالسلطنه، اولین سفیر ایران در آمریکا در فیلم «حاجی واشنگتن» بود. انتظامی، نقش یک سفیر جدید را بازی کرد که همه چیز برای او جذاب و هیجان انگیز است. نقش کم کم با پیشروی از آن حالات طنز و شادی آور دور شد و زندگی اش به حالت غم انگیزی در آمد تا سرانجام نابود شد. «خان مظفر» در سریال «هزاردستان» علی حاتمی دیگر اثر مهم تاریخی نیروی انتظامی بود. انتظامی نیز برای بازی در نقش ناصرالدین شاه در «کمال الملک» به علی حاتمی پیوست. این بار او شخصیت محوری نبود و نقش او مهم بود زیرا بخش هایی از زندگی محمد غفاری یا کمال الملک دربار ناصرالدین شاه به او گره خورده بود. در سال ۱۳۷۰ بار دیگر در “ناصرالدین شاه آکتور سینما” نقش ناصرالدین شاه را بازی کرد. او این بار اما در موقعیتی کمدی بازی می کند که با بازی قبلی اش در «کمال الملک» متفاوت بود. ماجرا از این قرار بود که ناصرالدین شاه مخالف سینماست و خودش فیلم‌ها را سانسور می‌کند، اما در این میان عاشق گلنار، بازیگر «دختر لر» می‌شود. تعظمی در سال 1392 بار دیگر بازی در یک فیلم تاریخی را در فیلم جاده آبی ابریشم تجربه کرد. او این بار نقش یک تاجر برده را بازی کرد.
آخرین فیلم | آخرین فعالیت های عزت الله تعظمی در عرصه بازیگری به اواخر دهه 80 برمی گردد. «زادبوم»، «چهل سال» و «جاده ابریشم آبی» سه فیلمی بودند که او در سال های 87، 88 و 89 حضور کوتاهی در آنها داشت و در جاده آبی ابریشم نقشی جزئی به عنوان برده تاجر بازی کرد. ترکیب متفاوت . . فیلم «راه آبی ابریشم» به کارگردانی محمد بزرگ نیا با بازی بهرام رادان، پگاه آهنگرانی، داریوش ارجمند، رضا کیانیان و عزت الله تزمامی اگرچه به جز مواردی مانند جلوه های ویژه موفقیت چندانی کسب نکرد و با انتقاداتی مواجه شد؛ اما تصویر انتظامی در نقش یک برده فروش، آخرین تصویری است که در ذهن مخاطبان از فیلم به یاد مانده است. پس از بازی در این فیلم، انتظامی به نوعی خود را بازنشسته کرد. با این حال، در دهه ی ۹۰، او هیچ فیلمی را پذیرفته و از صحنه های سینمایی کناره گرفت.