شوک شدید ارزی در راه است؟

آخرین اظهارات رئیس کل بانک مرکزی در هفته جاری بار دیگر سیگنال مهمی به بازار ارز داد. محمدرضا فرزین در شصت و سومین جلسه سالانه مجمع عمومی و فوق العاده بانک مرکزی با حضور ابراهیم رئیسی، برنامه های جدید این نهاد سیاست پولی را برای کنترل و جلوگیری از جهش های احتمالی ارز در آینده ارائه کرد.

برنامه جدید حافظ بانک مرکزی از دو بخش مجزا اما همسو تشکیل شده است. «اول تأسیس صندوق تثبیت ارز» و دوم «ابزار وام ارزی». رئیس کل بانک مرکزی گفت: برای اینکه بتوانیم با شوک های ارزی آتی مقابله کنیم، نیازمند صندوق تثبیت هستیم.

فرزین اعلام کرد: ابزار ارزی برای قابل پیش بینی بودن نرخ ارز معرفی شده و تمامی عملیات ارزی کشور به مرکز نرخ ارز ایران منتقل می شود تا معامله گران بتوانند به راحتی نیاز خود را تامین کنند.

از اظهارات اخیر رئیس کل بانک مرکزی می توان دریافت که شوک ارزی جدیدی در آینده دور یا شاید نزدیک رخ خواهد داد. با این حال، دولت برنامه مشخصی برای تثبیت نرخ ارز و حفظ آن در محدوده قیمتی مشخص دارد. اتفاقی که در سال 1401 در ابعاد نسبتاً وسیعی رخ داد و در آن نرخ دلار گاه تا 60 هزار تومان هم بالا می رفت; اما به تدریج و پس از روی کار آمدن فرزین به عنوان سکاندار بانک مرکزی، اقدامات تثبیت کننده برای مهار تورم و نرخ ارز که در واقع نوعی سیاست انقباضی بود، در دستور کار قرار گرفت.

سیاستی که همچنان در شرایط تورم 45 درصدی در دستور کار است تا با مهار ارز از افزایش نرخ تورم جلوگیری شود. بررسی روند سیاست های بانک مرکزی در دوره فرزین نشان می دهد که این نهاد همسو با دولت به دنبال هدایت تقاضای ارز از طریق ابزارهای مختلف از جمله مرکز مبادلات خرید و فروش ارز و طلا یا ساخت و ساز است. برای جلوگیری از جهش ارز باید به آرامی به اوراق مشتقه یا صندوق تثبیت ارز نزدیک شد.

سیاست تثبیت بانک مرکزی در حالی مورد توجه این نهاد و دولت قرار گرفته است که سایه سنگین تحریم ها همچنان بر سر اقتصاد ایران سایه افکنده است و به نظر می رسد دولت حتی لایحه بودجه سال 1403 خود را با فرضیه ای تنظیم کرده است. ادامه تحریم ها تنظیم شده است؛ در این شرایط اکنون بانک مرکزی برای هماهنگی با سیاست های بالادستی و کلان دولت سعی در کنترل قیمت ارز و پایین نگه داشتن آن دارد.

تجربه دولت‌های قبلی نیز نشان داده است که سیاست‌های انقباضی معمولاً نمی‌توانند دوام زیادی داشته باشند و در نهایت با افزایش انتظارات تورمی یا تنش‌های سیاسی در فضای بین‌المللی، بهار نرخ ارز آغاز می‌شود. اتفاقی که به وضوح بین سال های 90 تا 92 و 97 و 99 و حتی سال گذشته رخ داد.

بنابراین به نظر می‌رسد تا زمانی که سایه ریسک‌های سیستماتیک بر اقتصاد ایران حاکم باشد، کنترل نرخ ارز به روش‌های فوق‌الذکر مؤثر نخواهد بود. البته کارشناسان بر این باورند که ابزارهایی مانند صندوق تثبیت که در دوره های گذشته توسط بانک مرکزی طراحی و اجرا شده است، می تواند فضای عمومی بازار ارز را تا حدودی بهبود بخشد، اما ریسک های عمیق و بلندمدتی از این قبیل وجود نخواهد داشت. زیرا محدودیت های فروش نفت یا تحریم های بانکی تاثیر زیادی دارد.

ابزاری ضروری اما ناکافی

کامران ندری کارشناس اقتصادی در گفتگو با خبرنگار «اقتصاد آنلاین» در تشریح برنامه های جدید بانک مرکزی برای جلوگیری از شوک های ارزی اظهار کرد: برنامه های اعلام شده از سوی رئیس کل بانک مرکزی می تواند اقدام مثبتی باشد; البته باید توجه داشت که این اقدامات جدید نیست. همانطور که در زمان دکتر. نوربخش (رئیس سابق بانک مرکزی) صندوق تثبیت ارز نداشتیم و در بانک مرکزی یک حساب ذخیره ارزی وجود داشت که بخشی از درآمد نفت به آن واریز می شد و اجازه استفاده از منابع ذخیره شده در این بانک را دارد. حساب برای تنظیم بازار ارز.

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: در واقع صندوقی وجود نداشت; اما یک حساب ذخیره ارزی وجود داشت که معمولاً با منابع نفتی اداره می شد و زمانی که با شوک ارزی مواجه شدیم و قیمت ارز در بازار افزایش یافت، بانک مرکزی می توانست با تزریق این منابع نرخ ارز را تا حدودی کنترل کند. بازار . به تدریج صندوقی به نام «حساب ذخیره ارزی» وجود داشت، اما اکنون به نظر می رسد که سازمان قصد دارد این موضوع را تغییر دهد. به نظر من با همین حساب ذخیره ارزی مشکل حل می شد.

وی در بخشی دیگر از سخنان خود گفت: در مورد معاملات آتی ارز به یک معنا در اقتصاد خود نیز معاملات آتی ارز داشتیم و معاملات فردا نیز به صورت غیر رسمی وجود داشت. حال اگر این موضوع ساماندهی شود و بر این نوع معاملات نظارت شود، به نظر می رسد تا حدودی بتوان اقدامات موثری انجام داد. اما باید توجه داشت که نه صندوق تثبیت ارزی و نه مشتقه ارز در شرایطی نیستند که اقتصاد ما در شرایط تحریم فروخته شود. اگر نفت با تحریم های محدودکننده بانکی مواجه شود یا با آن مواجه شود، هیچ یک از آنها نمی تواند به طور کامل از شوک ارزی جلوگیری کند زیرا ما واقعاً نمی توانیم از درآمد خود استفاده کنیم.

ندری تصریح کرد: منظور این است که اگر در دوره ترامپ وارد تحریمی از نوع تحریم ها شویم که به آن فشار حداکثری گفته می شود، بعید است صندوق تثبیت پولی یا اوراق مشتقه جلوی این کار را بگیرد. البته ممکن است نوسانات ناشی از کاهش قیمت نفت باشد یا اینکه نوسانات ناشی از انتظارات در بازار ارز از طریق ابزارهایی مانند اوراق ارزی مدیریت شود. یعنی تا این حد قابل اجراست اما نمی تواند شوک ارزی ناشی از فشار حداکثری را خنثی کند.