معرفی خانه روستای بستان ملت; نمونه ای از معماری خانه های «درفلکی» رشت

کلبه روستایی در پارک ملت رشت اولین مدل خانه های معماری بومی در شرق گیلان است که از روستای کنف گوراب حذف و در مکانی جدید بازسازی شد. به این خانه های با سقف بلند و کاهگلی، خانه های کوتوله می گفتند.

بازتاب آنلاین، بوستان ملت در شهر رشت تا دهه 1370 باغی متروک بود که به دلیل درختان تنومند و بلند و رویش بیش از حد گیاهان تاریک شد. از این رو در میان مردم به «سیاباغ» معروف شد. این باغ در گذشته محل اجتماع معتادان و معتادان بوده است. اما پس از بهسازی و مرمت باغ توسط جامعه رشت، سیاه باغ به باغی برای ملت تبدیل شد. تملک و بهسازی این باغ توسط شهرداری رشت در اواخر دهه 70 صورت گرفت. بهسازی این باغ در چند مرحله ادامه یافت و المان هایی برای زیباسازی این باغ اضافه شد.

مهری شیرمحمدی در ایسنا نوشت: یکی یکی از اولین عناصر به اصطلاح “کلبه میراث روستا” است. این خانه اولین نمونه از الگوی برچیدن و بازسازی خانه ای با معماری بومی گیلان بود که بعدها در اجرای موزه میراث روستایی گیلان در جنگل های سراوان مورد استفاده قرار گرفت. حالا با رفتن به بستان ملت، در ورودی اول و در میانه راه منتهی به شهید انصاری، متوجه کلبه کاهگلی دو طبقه (سقف پوشیده از ساقه برنج) می شوید. کلبه ای که خاطره خانه های روستاهای کهن گیلان را بازگو می کند.

در گذشته خانه‌ها در دشت گیلان بلند ساخته می‌شدند و با دسته‌هایی از ساقه‌های برنج پوشیده می‌شدند که در یک جهت به جای حلب بسته می‌شدند. با وجود بارندگی شدید در منطقه جلگه، این پوشش برای جلوگیری از بارندگی کافی بود و سالی یک بار کاشی های سقف بررسی می شد و در صورت خراب شدن، تعویض می شد و یا دوباره می پوشاند. البته این مهارت سنتی مسقف کردن خانه ها با ساقه برنج منسوخ شده است. هر چند پشت بام و قطعات چوبی پوسیده کلبه روستای بستان ملت سال گذشته توسط اداره کل میراث فرهنگی گیلان جایگزین شد.

اکنون در ابتدای بستان ملت خانه کاهگلی به نام «درفلکی» نمایانگر سبک معماری سنتی دشت گیلان است، خانه ای با ستون های چوبی کنده کاری شده و تالار با نرده های چوبی متقاطع در طبقه اول و نرده های چوبی تزئین شده در طبقه دوم. .

بر اساس شناسنامه ثبت شده اثر، این خانه نمونه بارز معماری بومی شرق گیلان (مناطق جلگه ای) است که با احیاء و بازسازی خانه های معروف به درفلکی در سال 1378 از محله ای به نام دارلکی در سال 1378 ساخته شده است. کنف گوراب در حوالی روستای رودبنه شهرستان لاهیجان از محل اعتبارات 25 استان با برنامه ریزی و نظارت مهندس میرعطاالله سعیدنیا خریداری و برچیده شد و پس از واگذاری مجدداً طبق شرایط اولیه رنگ آمیزی شد.

این بنا بیش از 130 سال قدمت دارد. این نوع خانه ها عموماً از دو ایشکبو (طبقه) تشکیل شده و هر ایشکبو دارای یک تاسه چشم (اتاق) است. تعداد پایه های این نوع خانه ها معمولاً 6 پایه (دو چشمه) و 10 پایه (شش چشمه) می باشد. این خانه ها برای فرار از رطوبت زمین و ایجاد پیش نشینی بر روی پایه ها و صندلی هایی در ارتفاعی از سطح زمین ساخته می شوند. به همین دلیل این خانه در ارتفاع حدود دو متری از سطح زمین ساخته شده است. شالوده بنا بر روی لایه ای ضخیم از خشت بنام “چین” گذاشته شده است. کف طبقه اول با دو ردیف تیر قاثور را بانه دار و «سرکش» می گویند، سپس تیرنال و «سرنال» را بر آن می گذارند و «ستون ها» را بر سرنال می گذارند. تنه درختان این خانه ها بدون برش و به صورت کاملا طبیعی مورد استفاده قرار می گیرد و تا ارتفاع کمتر از دو متر بدون اتصال و تنها با وزن سازه پایدار است.

ایوان در اشکوب اول و تلار در اشکوب دوم از مهمترین عناصر این خانه ها هستند که از لایه های نیمه بسته و نیمه باز تشکیل شده و گاه ساختمان را احاطه کرده اند. هسته مرکزی این خانه شامل اتاق نشیمن و اتاق خواب است. ارتفاع طبقه اول در این خانه سه متر و 30 سانتی متر و طبقه دوم دو متر و 50 سانتی متر است. سقف بنا به شکل هرمی است که خرپاهای سقف آن با شیب 85 درصد در بالای هرم به یکدیگر متصل شده اند. ارتفاع سقف حدود 6.5 متر است که پایه آن با استفاده از رول های بوم به سقف طبقه دوم متصل می شود. مرکز هرم با رول چوبی تقویت شده و سطح سقف با گالی پوشانده شده است.

در حال حاضر پرده ای با عنوان آتلیه عکاسی سنتی و نمایشگاه دائمی صنایع دستی هنرمندان گیلانی بر روی نرده های چوبی طبقه اول نصب شده است. وقتی از پله های این ساختمان بالا می روید، تنها دو اتاق تو در تو را می بینید. در ساختمان های قدیمی روستایی، تلار (یا ایوان اطراف ساختمان) عنصر مهمی بود که هرگز حذف نشد. تالار یکی از موارد اجباری برای استفاده از پرده هوا در گرمای سوزان تابستان بود. تعداد اتاق های ساخته شده بسته به موقعیت خانواده از یک تا چند اتاق متغیر بود.

اگرچه پیش از این مدیرکل میراث فرهنگی گیلان از بهره برداری از این بنا به عنوان «موزه غذا» خبر داده بود، اما ۱۰ سال است که این بنا در اختیار یکی از فعالان گردشگری قرار دارد. معصومه گلپور با تجربه گردشگری است و از سال 1390 با تایید اداره کل میراث فرهنگی گیلان صاحب یک کلبه روستایی شده است. از دو اتاق کلبه کوهستان، یکی یک مغازه عکاسی با انواع لباس های محلی در سایزهای مختلف برای گردشگرانی که می خواهند با لباس های قدیمی گیلان از سفر خود عکس بگیرند. در اتاقی دیگر انواع صنایع دستی گیلان به فروش می رسد. انواع محصولات حصیری و اقلام بافته شده از ساقه گیاه لیمو. انواع صنایع دستی با گلدوزی، فرش، چادرشب و ….

گلپور درباره مغازه خود می گوید: این مکان متعلق به اداره میراث فرهنگی است و یکی از الزامات این اداره است که صنایع دستی گیلان در این مکان به فروش برسد. عکاسی هم هست که با لباس محلی گیلان از هواداران عکس می گیرد. عکس هایی که خاطرات مسافرانی است که به گیلان و رشت سفر کرده اند و دوست دارند با لباس محلی در راهروی خانه ای بایستند که سقف بلند و کاهگلی آن یادآور خانه های افرادی است که بیش از 100 سال پیش در چنین خانه هایی زندگی می کردند.

گلپور می گوید: قبل از شیوع ویروس کرونا، استقبال از این کلبه خوب بود. پس از شیوع ویروس کرونا، این مرکز گردشگری برای مدتی به دلایل بهداشتی تعطیل شد و با از سرگیری فعالیت‌ها، این خانه تعطیلات نیز به روی گردشگران باز شد، البته استقبال از آن دیگر مانند گذشته نیست. البته با توجه به شرایط اقتصادی از یک طرف و کاهش رفت و آمد، کمتر از عکاسی استقبال می کنیم و عمدتاً صنایع دستی می فروشیم. زمانی خرید گلدوزی ارزان‌تر بود، اما به دلیل افزایش قیمت گلدوزی و افزایش قیمت مواد اولیه، فروش این صنایع دستی کاهش یافته است. در حال حاضر نقطه اصلی فروش صنایع دستی حصیری است.