جزئیات این حق رأی را از اینجا بخوانید.
نخستین تجربه مشارکت عموم مردم ایران در امور سیاسی در حوزه تحریم تنباکو به وقوع پیوست. فتوای “میرزای شیرازی” در خصوص ممنوعیت مصرف تنباکو باعث شد که ایرانیان به یکپارچه‌ای و با تمام اراده خود به اجرای این فتوا بپردازند. این اتفاق به عنوان نخستین سنگ‌بنایی از دموکراسی و مشارکت عمومی در امور مهم کشور در ایران محسوب می‌شود. تأثیر این تحریم نه‌تنها مسئله تنباکو بود، بلکه نمادی از قدرت مردم در تعیین سرنوشت‌های سیاسی خودشان بود. این انجام دادن فتوا به وضوح نشان داد که اگر مردم نظر خود را بیان کنند، حتی مقامات رسمی نیز نمی‌توانند مخالفت کنند.
این اتفاق، مبنایی جدید برای اعمال تأثیر مردم در مسائل سیاسی ایجاد کرد و مسیری را برای مشروطه‌خواهی و ایجاد مجلسی مستقل از قدرت شاه پیش رفت. مظفرالدین شاه قاجار در نهایت پذیرفت که تغییراتی در ساختار سیاسی الزامی است و مشروطه را به طور رسمی تصویب کرد. این تغییرات به تشکیل مجلس مؤسسان با اعضایی که توسط صدراعظم انتخاب شده بودند، منجر شد. مجلس مؤسسان وظیفه تدوین نظامنامه انتخابات و ایجاد محیطی مشارکتی و مدنی در سیاست را بر عهده داشت. در پایان، انتخابات نخستین مرحله از این تغییرات بود و در تاریخ ۲۵ شهریور سال ۱۲۸۵ شمسی، به مناسبت عید مبعث، انجام شد و اعضای مجلس شورای ملی انتخاب شدند.
اولین جلسه مجلس در مهر ماه همان سال تشکیل شد و در این مجلس که در آن سالها «دارالظفر» یا «عدل مظفر» نیز نامیده می شد، اولین قانون اساسی ایران «نظام نامه عیسی» نام گرفت. و توسط مظفرالدین شد و با این مجلس ایران امضا کرد. با توجه به تاریخ تشکیل پارلمان، این کشور به یکی از کشورهای پیشرو در جهان تبدیل شد. این نمایندگان چه کسانی بودند و چگونه انتخاب شدند؟
مجلس خواص
در آن زمان، طبق برنامه‌ریزی انجام شده، ۶۰ نماینده از تهران و ۹۶ نماینده از مناطق مختلف ایران انتخاب می‌شدند. این حق رأی به گروه‌های خاصی از جامعه تعلق داشت و به عبارتی تنها افرادی که جزو این گروه‌ها بودند، می‌توانستند در انتخابات شرکت کنند.
این گروه‌های انتخابی از افرادی تشکیل شده بودند که در برگیرنده نخبگان و نمایندگان اجتماعی بودند. به عبارت دیگر، شخصیت‌های مهمی از جامعه از جمله شاهزادگان قاجاری، علما، اشراف، مردمان معتبر، مشاغل مرتبط با تجارت و اقتصاد مانند تجار و اصناف حق انتخاب و انتخاب شدن داشتند.
به عبارت دیگر، زمانی که ساختار دموکراتیک در حال شکل‌گیری بود، افراد از اقشار مختلف به جرأت وارد میدان مشارکت در امور کشور شدند. این انتخابات، تا حد زیادی، بر اساس تخصص‌ها و نیازهای مختلف جامعه ترتیب داده می‌شد تا نمایندگان بتوانند به بهترین نحو مسائل مردم را در مجلس مطرح و رفع کنند.
شرایط سخت برای رای دهندگان
شرکت کنندگان در انتخابات اعلام شدند، اما نکته جالب ماجرای انتخابات اولین دوره قانونگذاری شورای ملی، شرایط رای دهندگان و منتخبان بود. علاوه بر این که طبق نظام انتخاباتی، انتخاب کنندگان باید از همان شش گروهی باشند که در نظام انتخاباتی نام برده شده است، مالکان باید دارایی های هزار تومانی داشته باشند. این بدان معناست که مالکان کوچک و متوسط حق رای نداشتند. اعضای صنف نیز ملزم به داشتن محل کسب و کار با شرایط خاص بودند و بسیاری از اعضای یک گروه صنفی مانند شخصی که مغازه کوچکی داشت، حق رأی نداشتند. شرایط برگزیدگان ساده‌تر بود و باید تابعیت ایرانی، سواد و زبان فارسی صحبت می‌کردند و البته شرط سنی هم داشت. 30 تا 70 سال
حزب خودکامگان، حزب میانه روها!
در واقع، بخش جذاب داستان این است که اولین مجلس شورای ملی ایران تنوع زیادی از جناح‌های سیاسی را در خود جای داده بود. این جناح‌ها به نوعی گروه‌های سیاسی بودند، اما با مفاهیم متفاوت از امروزه. برای مثال، جناح “مستبدین” شامل شاهزادگان قاجاری، زمین‌داران و اشراف‌زادگانی بود که با حکومت هماهنگی داشتند.
همچنین، جناح “آزادی‌خواهان” حاوی غرب‌گرایان و متجددین بود که تلاش می‌کردند تا با اصلاحات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، کشور را به سمت تغییر و تحول هدایت کنند. به علاوه، جناح “معتدلین” که اکثریت را تشکیل می‌داد، شامل بازاریان، سیاست‌مداران و حتی روحانیون بودند که توجه بیشتری به امور ملت و اقتصاد داشتند.