به گزارش مگتو ،منابع طبیعی همواره نقش اساسی در اقتصاد ایران داشته است. روغن، یکی یکی از مهمترین منابعی است که از زمان کشف آن نقش اساسی در اوضاع اقتصادی و سیاسی ایران در جهان داشته است. همچنین روغن یکی این یکی از اساسی ترین منابع درآمد ایالت است.
اقتصاد آنلاین در گزارشی نوشت: در نیم قرن اخیر استفاده نادرست از منابع نفتی آسیب های زیادی به اقتصاد کشور وارد کرده و آن را دچار بیماری هلندی کرده است. بر اساس داده های بودجه سال های مختلف، نفت از سال 1389 به طور متوسط 1/35 درصد از منابع عمومی دولت را به خود اختصاص داده است.
از سوی دیگر، گزارش‌های مربوط به یارانه‌های پنهان و ارز نشان می‌دهد که درآمدهای ارزی کشور همچنان صرف سیاست‌های کوتاه‌مدت مسکن و خودش می‌شود. عواقب بسیار خطرناکی برای اقتصاد کشور دارند.
حال این سوال پیش می آید که میزان تولید و صادرات نفت ایران چقدر است؟ سهم هر ایرانی از این روغن چقدر است و این شاخص در کشورهای مختلف چقدر است؟ در ادامه یادداشت به سوالات ذکر شده با استناد به آمار اوپک پاسخ داده خواهد شد.
تولید نفت ایران در حال تغییر است
تولید نفت ایران در نیم قرن گذشته نوسانات زیادی را تجربه کرده است و صادرات نفت ایران نیز به دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی روند مشابهی را طی کرده است که در برخی موارد نوسانات بیشتری نسبت به حجم تولید داشته است. همچنین باید توجه داشت که بخش قابل توجهی از تولید نفت کشور صرف مصرف داخلی می شود و از طرق مختلف به دست مصرف کننده می رسد.
بر اساس گزارش اوپک، اوج تاریخی تولید نفت در این کشور در سال 1974 بوده است، تولید نفت کشور در آن سال حدود 6 میلیون بشکه در روز بوده است. علاوه بر این، تولید نفت این کشور در سال 1960 به پایین ترین حد خود رسید. تولید نفت کشور در سال مذکور حدود یک میلیون و 67 هزار و 700 بشکه در روز بوده است.
پس از انقلاب و شروع جنگ تحمیلی، کاهش قابل توجه دیگری در تولید نفت ایران مشاهده شد و در سال 1360 به کمی بیش از 1.2 میلیون بشکه در روز رسید. پس از آن، تولید نفت ایران مجدداً روند صعودی را آغاز کرد و در سال 2005 به سطح 4 میلیون و 91 هزار و 500 بشکه در روز رسید.
تحریم های مختلف از سال 2008 تا 2010 و تشدید آن در سال های بعد باعث شد تا تولید نفت ایران دوباره کاهش یابد و تولید نفت ایران در سال 2014 به 3 میلیون و 117 هزار بشکه در روز رسید. در نتیجه توافق برجام، تولید نفت ایران دوباره افزایش یافت. تولید نفت ایران در سال 2017 به 3.867 میلیون بشکه در روز رسید.
خروج آمریکا از برجام و شیوع اپیدمی کرونا باعث شد که تولید روزانه نفت ایران دوباره کاهش یابد. تولید نفت ایران در سال 2020 به 1.99 میلیون بشکه در سال رسید. اما عواملی مانند احیای اقتصاد جهانی پس از همه گیری و همچنین برخی عوامل داخلی و بین المللی باعث شد که تولید نفت ایران دوباره افزایش یابد. بر اساس آخرین داده های اوپک، تولید نفت ایران در سال 2022، 2 میلیون و 554 هزار بشکه در روز بوده است.
نمودار زیر میزان تولید نفت ایران در سال های مختلف را نشان می دهد.
سهم هر ایرانی از کل تولید نفت کشور چقدر است؟
همان طور که گفته شد، تولید و صادرات نفت ایران از گذشته تاکنون دستخوش نوسانات متعددی بوده است. جمعیت این کشور نیز در طول سال ها تغییر کرده است. این مشکل باعث شده سرانه تولید نفت یعنی سهم ایرانیان از تولید نفت کشور تغییر کند. قیمت نفت نیز دستخوش تغییرات زیادی شده است که بر سهم دلار ایران از نفت تاثیر می گذارد.
از منظر تولید، سال 1352 را می توان سالی دانست که ایران بالاترین تولید سرانه نفت را به ثبت رساند. تولید نفت در سال مذکور 5 میلیون و 860 هزار و 900 بشکه در روز بوده است. علاوه بر این، جمعیت ایران در آن سال 31 میلیون و 428 هزار نفر گفته می شود، بنابراین می توان گفت سرانه تولید نفت در سال 1352 برای کل سال 06/68 بوده است.
پس از آن، ایران در سال های 1974 و 1976 به بالاترین تولید سرانه نفت خود رسید. تولید نفت ایران در سال های مذکور به ترتیب 6 میلیون و 21 هزار و 600 بشکه در روز و 5 میلیون و 882 هزار و 920 بشکه در روز است. همچنین جمعیت ایران در سال های مذکور به ترتیب 32 میلیون و 367 هزار نفر و 34 میلیون و 377 هزار نفر بوده است. بنابراین می توان گفت سرانه کل سال تولید نفت در سال های 74 و 76 به ترتیب 9/67 و 46/62 بشکه است.
علاوه بر این، سال 2020 را می توان سالی دانست که تولید سرانه نفت در ایران کمترین میزان بوده است. تولید نفت در سال مذکور یک میلیون و 990 هزار و 624 بشکه در روز بوده است. همچنین جمعیت ایران در آن سال 84 میلیون و 38000 نفر گزارش شده است. بنابراین می توان گفت سرانه تولید نفت در سال 2020 برای کل سال 8.64 بوده است.
بر این اساس تولید سرانه نفت در ایران در سال های 2021 و 2019 به کمترین میزان خود رسیده است. تولید نفت ایران در سال های مذکور به ترتیب ۲ میلیون و ۳۹۲ هزار و ۱۱۷ بشکه در روز و ۲ میلیون و ۳۶۲ هزار و ۴۴۶ بشکه در روز گزارش شده است. همچنین جمعیت ایران در سال های مذکور به ترتیب 84 میلیون و 841 هزار نفر و 83 میلیون و 75 هزار نفر بوده است. بنابراین می توان گفت که تولید سرانه نفت کل سال در سال های 2021 و 2019 به ترتیب 10.29 و 10.37 بشکه است.
نمودار زیر سرانه تولید نفت ایران را در سال های مختلف نشان می دهد.
صادرات نفت ایران در حال تغییر است
صادرات نفت نیز مانند تولید آن، دستخوش نوسانات بسیاری بود. با توجه به فضای سیاسی و اقتصادی در سراسر جهان و همچنین دلایل فنی مختلف در شرایط تولید، نوسانات صادرات نفت بیشتر از نوسانات تولید آن است. همانطور که گفته شد، بخش قابل توجهی از نفت در داخل کشور مصرف می شود. بخشی دیگر هزینه می شود که درآمد آن به صندوق توسعه ملی، شرکت نفت و بودجه کشور می رسد.
بر اساس گزارش اوپک، حد بالای تاریخی صادرات نفت کشور از سال 1983 تا 2022 در سال 2004 است و حجم صادرات نفت کشور در سال مذکور حدود 2 میلیون و 684 هزار و 100 بشکه در روز است. همچنین کمترین میزان صادرات نفت کشور در سال 2020 بوده است. میزان صادرات نفت کشور در سال مذکور حدود 404 هزار و 489 بشکه در روز است. برخی منابع، صادرات نفت ایران را تا تاریخ مذکور بیش از 600 هزار بشکه در روز تخمین می زنند. در زیر از مقاله دکتر دکتر استفاده خواهیم کرد. پسران تاثیر تحریم بر بخش نفت کشور را بررسی خواهد کرد.
شاید بتوان مهم ترین تاثیر تحریم ها را در حوزه نفت کشور ارزیابی کرد. در اوایل انقلاب صادرات نفت ایران به نصف کاهش یافت. اولین تحریم های آمریکا تاثیر قابل توجهی بر صادرات نفت داشت و صادرات روزانه نفت ایران را به 700 هزار بشکه کاهش داد.
اگرچه لغو تحریم ها در سال 1360 به بهبود صادرات نفت ایران کمک کرد، اما به دلیل همزمانی با جنگ تحمیلی، صادرات نفت ایران نتوانست به روزهای قبل از تحریم ها بازگردد و زیر 2 میلیون بشکه در روز باقی ماند. در پایان جنگ تحمیلی، صادرات نفت ایران به کمتر از 1.5 میلیون بشکه در روز رسید.
با پایان جنگ تحمیلی و در سال های 1368 تا 1384، همزمان با بهبود روابط کشور با جهان، صادرات نفت افزایش یافت و بین 2 تا 2.5 میلیون بشکه در روز در نوسان بود.
پس از اعمال تحریم‌های آمریکا و سازمان ملل در سالهای 2007 و 2006، صادرات ایران دوباره روند نزولی را آغاز کرد. تشدید تحریم ها باعث شد صادرات نفت ایران تا سال 2014 و قبل از توافق برجام به کمتر از 1.5 میلیون بشکه در روز برسد.
توافق برجام موانع صادرات نفت را کاهش داد. تا سال 2017، صادرات نفت ایران می تواند از 2 میلیون بشکه در روز فراتر رود. سرانجام، خروج ترامپ از برجام در سال 2018 منجر به کاهش شدید و تاریخی صادرات ایران به سطح 500 هزار بشکه در روز شد.
در مجموع، تحریم‌های آمریکا علیه دولت محمود احمدی نژاد در سال 1979 و علیه دولت حسن روحانی در سال 2018 بیشترین ضربه را به صادرات نفت ایران وارد کرده است.
نمودار زیر صادرات نفت ایران را از سال 1978 تا 2020 نشان می دهد.
سهم هر ایرانی در صادرات نفت کشور چقدر است؟
از منظر صادرات می توان سال 94 را سالی دانست که بیشترین سرانه صادرات نفت در ایران صورت گرفته است. صادرات نفت در سال مذکور بالغ بر 2 میلیون و 650 هزار و 900 بشکه در روز بوده است. همچنین گفته می شود جمعیت ایران در سال جاری حدود 59 میلیون و 501000 نفر بوده است. بنابراین می توان گفت سرانه صادرات نفت در سال 94 برای کل سال 16.25 بوده است.
پس از آن، سرانه صادرات نفت ایران در سالهای 93 و 92 بیشترین میزان را داشت. صادرات نفت ایران در سال های مذکور به ترتیب 2 میلیون و 600 هزار بشکه در روز و 2 میلیون و 528 هزار بشکه در روز بوده است. همچنین جمعیت ایران در سال های مذکور به ترتیب حدود 58 میلیون و 811000 نفر و 58 میلیون و 130000 نفر بوده است. بنابراین می توان گفت سرانه صادرات نفت در سال های 93 و 92 برای کل سال به ترتیب 16.13 و 15.87 بشکه است.
همچنین سال 2020 را می توان سالی دانست که در آن سرانه صادرات نفت در ایران کمترین میزان بوده است. صادرات نفت در سال مذکور حدود 404489 بشکه در روز بوده است. همچنین جمعیت ایران در آن سال 84 میلیون و 38000 نفر گزارش شده است. بنابراین می توان گفت سرانه صادرات نفت در سال 2020 برای کل سال 1.75 بشکه بوده است.
پس از آن، ایران در سال های 2019 و 2021 کمترین سرانه صادرات نفت را به ثبت رساند. صادرات نفت ایران در سال های مذکور به ترتیب 651 هزار و 130 بشکه در روز و 762 هزار و 778 بشکه در روز گزارش شده است. همچنین جمعیت ایران در سالهای مذکور به ترتیب 83 میلیون و 75 هزار نفر و 84 میلیون و 841 هزار نفر بوده است. بنابراین می توان گفت سرانه صادرات نفت در سال 2019 و 2021 به ترتیب 2.86 و 3.28 بشکه در کل سال است.
نمودار زیر سرانه صادرات نفت ایران را نشان می دهد.
و نکته مهم این است که بسیاری از آمارهای منتشر شده درباره صادرات نفت ایران تخمینی است و آمار کاملا دقیقی در این زمینه وجود ندارد. در محاسبات فوق از داده های اوپک استفاده شده است که در بسیاری از مقالات و تحقیقات استفاده می شود. بنابراین، اطلاعات فوق یک تخمین است و ممکن است با واقعیت های موجود متفاوت باشد.
مقایسه ایران با برخی از کشورهای نفتی
لازم به ذکر است که به دلیل جمعیت کمتر، صادرات یا تولید نفت به ازای هر نفر بیشتر از سایر کشورها است. در واقع با افزایش جمعیت، سهم شهروندان در صادرات و تولید نفت کاهش می یابد. بر اساس پیش بینی اوپک و بانک جهانی (جمعیت)، سرانه صادرات نفت آمریکا در سال 2022 حدود 3.94 بشکه، نروژ 104.21 بشکه، ونزوئلا 4.83 بشکه، ایران 3.83 بشکه، عراق 32، 07 بشکه، 07 بشکه، 3615 بشکه خواهد بود. 64.37 بشکه، عربستان 77.24 بشکه و امارات 100.25 بشکه برای کل سال.