تالاب ها منابع آبی و منبع حیات و سکونت هستند. تالاب ها یکی از ظرفیت های منحصر به فرد استان فارس هستند. البته اگر آب و آبادی داشته باشند; اما سال‌هاست که این سرمایه‌های پرآب و پرجمعیت، زیبا و حیات‌بخش به دلایل زیادی بی‌آب و بی‌جان شده‌اند. خشک و بی جان شده اند و گاهی که از خشکی و کم آبی تشنه می شوند، خود را می سوزانند و به بستر خشک و سوزان آتش مذاب تبدیل می شوند.
13 تالاب در استان فارس وجود دارد که از این تعداد 5 تالاب عضو کنوانسیون بین المللی رامسر هستند. تالاب های طشت، کمجان، بختگان، پرشان و ارژن هستند. اما خشکسالی حتی به این پنج تالاب بزرگ و بین المللی فارس هم رحم نکرده است. سرزمینی که حاصل کمبود بهشت و فقدان آن است نبود باران است و از طرفی حاصل حفر چاه های بی شمار مجاز و غیرمجاز و برداشت غیر قابل توضیح آب از سفره های زیرزمینی است.
وقتی تالاب ها می میرند، جان بسیاری از موجودات، حیوانات و گیاهان را با خود می برند و مرگ آنها مرگ یک کشور و پایان زندگی در آن است. به همین دلیل است که فعالان محیط زیست چندین سال است که برای نجات جان هایی که در برخی تالاب ها مضر هستند و از مرگ و نابودی دائمی آنها جلوگیری می کنند، مبارزه می کنند. اما به نظر می رسد برای این فعالیت های دلسوزانه کمی دیر شده است، زیرا حتی اگر بتوانیم با پرکردن چاه های غیرمجاز تا حدودی به تغذیه تالاب ها کمک کنیم، در مورد چاه های پروانه ای که بیش از حد مجاز آب می گیرند و می مکند چه باید کرد. آب؟ زندگی زمین ? یا با سدهای بالادست و ابرهایی که خشک و بایر شده اند؟!
کافتر و پرشان به خاطره ها پیوستند
عطا پورشیرزاد مدیرکل حفاظت محیط زیست استان فارس در خصوص وضعیت فعلی تالاب های استان فارس گفت: در دو دهه اخیر میزان بارندگی در فارس کمتر از حد نرمال بوده که خشکسالی گسترده در استان را به دنبال داشته است. قابل درک است که رودخانه ها و تالاب های دائمی فارس نیز از این کم بارشی در امان نمانده اند و تقریباً تمامی تالاب های استان یا کاملاً خشک شده و یا آسیب های جدی دیده اند.
پورشیرزاد با اشاره به اینکه ۱۴ تالاب برای جلوگیری از تخریب و آلودگی غیرقابل جبران تالاب‌های مصوب سال ۱۴۰۰ برای استان فارس به وسعت حدود ۲۰۹ هزار هکتار در فهرست پیوست در فهرست تالاب‌ها قرار گرفته است، افزود: خارج می‌شود. از این 14 تالاب، شش تالاب از بین می رود. الان کاملا خشک شده اند. دو تالاب از شش تالاب خشک شده پرشان و کفتر که روزگاری تالاب های آب شیرین و منشا حیات و رونق این منطقه بوده اند به شدت خشک شده اند. و به گونه ای که در شرایط موجود و با مدیریت های سرزمینی کنونی امیدی به احیا و احیای آنها نباشد.
فرونشست مختل
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان وضعیت اسفبار پرشان را اینگونه تشریح کرد: بیش از 50 میلیون مترمکعب از زیر خاک این تالاب تخلیه شده است و فرونشست در نقاط مختل شده در حال وقوع است.
پورشیرزاد با بیان اینکه سه تالاب هفت برم دارای حداقل آب هستند، خاطرنشان کرد: آب شور و فیروز نیز با وجود وسعت کم، دارای آب هستند.
وی درباره مهارلو نیز گفت: این تالاب سطحی حدود 15 تا 20 درصد آب دارد اما به انواع آلودگی ها آلوده است اما با توجه به کارکردهای تالاب مهارلو این میزان آب نیز گنجینه ای است.
به گفته پورشیرزاد، کمجان و ارژن رطوبت کمی دارند و طشک و هیرم دارای زهکشی محدود بوده اند.
تالاب های مرده به کانون گرد و غبار تبدیل می شوند
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان فارس با اشاره به پیش بینی بارندگی در پاییز امسال که تصور می شد بیش از حد نرمال باشد اما محقق نشد، گفت: با توجه به پیش بینی پاییز بارانی، کمی اطمینان داشتیم. ممکن است زندگی در برخی تالاب ها بازگردد، اما پیش بینی باران محقق شده است. محقق نشده و به نظر می رسد در آینده سال بسیار خشکی را در پیش داریم و بدیهی است که شرایط بسیار سخت تر از آنچه بوده و هست خواهد بود. به عبارت دیگر، در این شرایط، تشکیل کانون‌های گرد و غبار و طوفان‌های محلی نمک در اطراف تالاب‌ها به‌ویژه بختگان و پرشان و همچنین فرونشست زمین در سطح وسیع‌تر قابل پیش‌بینی بوده و منتفی نیست.
وقتی وزارت نیرو از قانون پیروی نمی کند
پورشیرزاد خاطرنشان می کند: در برنامه مدیریت منابع و مصرف که توسط وزارت نیرو به عنوان متولی مدیریت منابع آب تهیه و اجرا شده و علیرغم الزامات قانونی در مواد مختلف به ویژه در ماده ۲ قانون کشور مبنای تخصیص قرار گرفته است. در حفاظت، برای احیا و مدیریت تالاب. توجه و علاقه وزارت نیرو در این زمینه دیده نمی شود، زیرا بر اساس همین قوانین، وزارت نیرو موظف است نیاز آبی تالاب ها را تامین کند و ظرفیت آبی حوزه آبخیز تالاب را (پس از تخصیص آب شرب) توزیع کند. در حالی که در عمل هیچ اتفاقی نمی افتد و حق تالاب ها اعطا نمی شود.
حق آبه ای که هرگز در اولویت نیست نبود
مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس درباره آزادسازی حق آبه تالاب ها گفت: سه سد درودزن، سیوند و ملاصدرا در بالادست تالاب طشک، بختگان و کامیان احداث شد. طبق قانون وزارت نیرو باید حق آبه تالاب های مذکور را در محاسبات منابع، مصارف و تخصیص خود لحاظ و به تالاب ها بسپارد، اما در عمل یا ناخواسته از این وظیفه ذاتی کوتاهی کرده است. یا عمدا
پورشیرزاد افزود: با تمام مکاتبات و پیگیری‌هایی که در چند سال اخیر انجام شده، تنها در سال‌های 98 و 1397 در مجموع حدود 100 میلیون مترمکعب به عنوان حق آبه تالاب رهاسازی شده که این نیز به همین دلیل است. نبود حفاظت در طول مسیر به طور کامل به تالاب ها نرسیده است. در سال مدیریت آب جاری علیرغم مکاتبات متعدد و استعلام های مکرر، حجم و تاریخ انتشار خاصی از سوی شرکت آب منطقه ای اعلام نشده است.
مدیریت ناکارآمد منابع آب
مدیرکل محیط زیست فارس با گلایه ای گفت: متأسفانه در کمال ناباوری شاهد بودیم که در کارگروه آب کشاورزی حدود 90 میلیون متر مکعب آب برای مصارف کشاورزی و خاک رهاسازی شده است و از آنجایی که در مغایرت با اولویت های قانونی، میزان اعتراض اعلام شد.» اما مؤثر نبود. یعنی در این سال بسیار خشک، 90 میلیون متر مکعب آب مرغوب و حیاتی صرف چیزی شد که کاربرد خاصی ندارد و بدیهی است که این نوع مدیریت منابع آب برای کشور کشنده تر از سم خواهد بود. آب و هوا و یک استان خشک مانند فارس.
فقط کامیان زنده است
پورشیرزاد یادآور شد: پنج تالاب فارس تحت دو عنوان در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است که تالاب های پرشان و ارژن در غرب استان و تالاب طشک، بختگان و کمجان در شرق استان هستند. در حال حاضر تالاب آشفته کاملاً خشک است و عملکرد اکولوژیکی خود را از دست داده است. با وجود همه فشارها، تالاب ارژن بخش بزرگی از عملکرد خود را انجام می دهد. تالاب طشک به دلیل سرچشمه گمبان، نسبتاً سرزنده است. تالاب بختگان به طور کامل خشک شده و عملکرد اکولوژیکی آن به حداقل رسیده است. در این میان تنها وضعیت تالاب کمجان تا حدودی رضایت بخش است که با توجه به اقدامات حفاظتی و احیای جوامع محلی و رهبری و مدیریت بخش عمومی به نقش اساسی و اکولوژیکی خود بازگشته و وظایف خود را انجام می دهد.
افزایش آگاهی زیست محیطی مردم؛ تنها امید باقی مانده
مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس با اشاره به اینکه در شرایط کنونی که خشکسالی ها و تغییرات اقلیمی چشمگیرتر شده است، امید به احیای کامل تالاب های خشک شده به حداقل رسیده است، خاطرنشان کرد: با توجه به آگاهی زیست محیطی جامعه. اعضا بهبود یافته و رفع مشکلات زیست محیطی و تحقق الزامات حفاظت از آنها به مطالبه عمومی تبدیل شده است، امید است روند تخریب کاهش یابد و حداقل بخشی از تالاب های خشک شده احیا شود و تالاب های آسیب دیده که هنوز زنده هستند، بازسازی شده اند.
با وجود شواهد موجود، امید چندانی به احیای تالاب نیست و پیش بینی ها می گویند که نباید به بارندگی های امسال نیز امید داشت. بنابراین به نظر می رسد قبل از اینکه حریم تالاب ها به دلیل خشک شدن آنها از بین برود، مسئولان حداقل باید به فکر وضعیت تالاب ها باشند. تا روزی نرسد که حریم تالاب ها را فقط در عکس می توان یافت.
بیشتر بخوانید:
هشدار ترسناک آب و هوایی سازمان ملل در سال 2024
۴۷۲۳۶