«حفظ نظام» به معنای نظام عمومی اجتماعی است. نه نظام سیاسی
استاد حوزه علمیه قم با تأکید بر اینکه نظام اجتماعی را بدون تمایز نمی توان حفظ کرد، گفت: در نقل قول های فقها این نکته قابل توجه است که در مقابل معنای خاص حفظ نظام در ادبیات سیاسی معاصر، یعنی «سیاسی». وکلای ما تقریباً موافق هستند. موارد این مفهوم به عنوان یک قاعده کلی و جامع به معنای نظام عمومی اجتماعی به کار می رود و البته گاهی اوقات خرده نظام های اجتماعی مانند نظام خانواده می گویند اگر اینطور نباشد نظام خانواده یا اقتصاد فرو می ریزد. مشکل اصلی سیستم اجتماعی عمومی یا خرده سیستم های اجتماعی است. نظام سیاسی خاصی وجود ندارد. وقتی مردم گاهی از نظام سیاسی صحبت می کنند، این در راستای حفظ کل نظام یا خرده نظام های اجتماعی است.
به گزارش جماران، آیت الله سید ضیاء مرتضوی در جمع دانش آموختگان انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران با طرح این سوال که آیا حفظ نظام واجب است، گفت: وقتی عنوان «حفظ نظام» مطرح می شود؟ سوال اول این است که منظور از “سیستم” چیست؟ منظور از نظام اجتماعی عمومی است یا برخی زیرنظام ها مانند نظام سیاسی، اجتماعی، امنیتی یا بهداشتی که در جامعه وجود دارد؟ آنچه در فقه ما و یا برخی از علوم اسلامی همواره به آن اشاره شده، نظام عمومی اجتماعی است; البته با تعابیر مختلفی از آن یاد می شود. اما در ادبیات سیاسی سال های اخیر این عنوان به معنای عنوان کلی یک نظام اجتماعی نیست، بلکه به معنای نظام سیاسی خاص و اشاره مستقیم به حکومت است.
استاد حوزه علمیه قم افزود: متأسفانه گاهی اوقات در نظرات بین این دو عنوان خلط می شود که معمولاً به دلیل بی احتیاطی و سهل انگاری اتفاق می افتد; ممکن است عده ای از جایگاه یکدیگر سوء استفاده کنند و مثلاً آنچه را که در فقه برای نظام عمومی اجتماعی آمده است برای برخی اهداف نظام سیاسی استفاده کنند. حفظ نظم به معنای عام اجتماعی یک اصل عقلی است که در مسائل مختلف علمی مورد توجه است. اما حفظ نظام سیاسی هر چقدر هم که مهم باشد، خرده سیستمی است که در حفظ نظام عمومی اجتماعی مؤثر است.
وی توضیح داد: از اواسط سال 1375 تحقیقی را با عنوان “بررسی حقوقی نگهداری سیستم و مشکلات آن” آغاز کردم. پنج سال طول کشید و این کار یکی دو سال پیش تکمیل شد و در دست چاپ است. گاه جلساتی در قم و خارج از قم برگزار کرده ام که به برخی از ابعاد این موضوع پرداخته ام. آنچه من می خواهم در اینجا به آن بپردازم این است: “آیا حفظ سیستم اجباری است یا خیر؟” یکی تبیین نظر امام خمینی(ره) و دوم نقد برخی تفاسیر است.
آیت الله مرتضوی تاکید کرد: حفظ نظام به عنوان یک قاعده و اصل در علوم بسیاری از ادیان مورد توجه و مرجع بوده است; به خصوص در فقه که موضوع بحث ماست. فیلسوفان و متکلمان اسلامی بر لزوم نبوت و تشریع استدلال کرده و بر وجود امام، پیشوای عادل یا معصوم نیز تأکید کرده و بر لزوم حفظ نظام استدلال کرده اند. خواجه نصیر طوسی در شرح سخنی از ابن سینا به تفصیل از ضرورت عقلانی پیشگویی ها، احکام و وجود پاداش و کیفر بر اساس نیاز انسان به زندگی اجتماعی و برخورداری از یک نظام اجتماعی صحبت کرده است. آقای سید مرتضی علم الهادی، پیشگیری از اخلال در نظام را زمینه ساز لزوم وجود امام در همه زمان ها دانستند. برخی از افراد با مثال ها مشکل دارند، اما من ندیدم کسی بگوید که حفظ سیستم ضروری نیست.
وی با تاکید بر اینکه نظام اجتماعی بدون تمایز قابل حفظ نیست، گفت: خواجه طوسی بر این عقیده بود که جامعه بشری در اخلاق نصاری به تمایزات انسانی نیاز دارد و حتی در استدلال بر ضرورت آن در اصول معاد نیز به این قاعده استناد کرد در فقه موارد مختلفی وجود دارد که مسئله حفظ نظام به عنوان منبع و سند مطرح شده است. مثلاً چرا ظاهر الفاظ انسان مدرک است؟ یکی یکی از بحث ها این است که می گویند اگر غیر از این بود نظام اجتماعی فرو می ریزد و حتی حرف زدن هم سخت می شود و بورس و نظام معاملاتی کار نمی کند. حتی روزنامه نگاران می گویند که نمی توان با تردید بر نظام اجتماعی حکومت کرد.
استاد حوزه علمیه قم افزود: فقها از گذشته تا کنون تنها به ضرورت حفظ نظام کلی و کلان اجتماعی و حرمت اختلال در آن به عنوان یک قاعده کلی در ابواب و مسائل مختلف فقهی پرداخته اند همه و معمولاً هنگام تعیین تکالیف شرعی و دینی مردم به آن اشاره می شود. بر این اساس برآورده شدن و برآورده شدن همه نیازهای اجتماعی فتوا است و نیازهای اجتماعی تحت عنوان «واجب الکافی» ذکر شده و به همه اینها «واجب الحکومت» گفته می شود. یعنی تعهداتی که با حفظ نظام کلان اجتماعی مرتبط است و چرخ جامعه بر اساس آن می چرخد.
وی یادآور شد: در نقل قول های حقوقدانان، این نکته قابل توجه است که وکلای ما تقریباً در همه موارد از این اصطلاح به طور کلی استفاده می کنند، برخلاف معنای خاص حفظ نظام در ادبیات سیاسی معاصر، یعنی سیاسی. نظام و حکومت.» و قاعده فراگیر و به معنای نظام عمومی اجتماعی و البته گاهی خرده نظام های اجتماعی مانند نظام خانواده و مثلاً گفته می شود که اگر اینطور نیست نظام خانواده یا اقتصاد سقوط خواهد کرد مشکل اصلی سیستم اجتماعی عمومی یا خرده سیستم های اجتماعی است. نظام سیاسی خاصی وجود ندارد. وقتی مردم گاهی از نظام سیاسی صحبت می کنند، این در راستای حفظ کل نظام یا خرده نظام های اجتماعی است.
