تحلیل فیلم صبح اعدام جدیدترین ساخته بهروز افخمی عصبانی نیستم

به گزارش بازتاب آنلاین، از آخرین حضور افخمی در پشت دوربین نزدیک به یک دهه می گذرد. او اعلام کرد که دیگر (حداقل در ایران) فیلم نمی سازد و بازنشسته شده است، اما پس از تصمیم خود منصرف شد. حاصل فیلم «صبح اعدام» است که اکنون در جشنواره حضور دارد.

کارگردان | در مورد Morning of Execution باید بدانید که بیوگرافی نیست. فیلم درباره کشتار پانزدهم. خرداد 42 و نتایج آن و اعدام طیب و حاج اسماعیل نیز بخشی از آن واقعه محسوب می شود. افخمی به عنوان یک ناظر بی طرف دوربین خود را در دادگاه رها کرد تا محکومان آخرین خواسته های خود را بیان کرده و آخرین سخنان خود را رد و بدل کنند. به همین دلیل این فیلم را باید مستندی تخیلی دانست که در فضای بین مستند و داستانی شناور است.

افخمی راوی یک ساعت و نیم قبل از اعدام این دو شخصیت است و هیچ تلاشی برای دراماتیک کردن داستان نکرده است. از داستان های احساسی شخصیت ها خبری نیست. ما زندگی شخصی محکومان را نمی‌بینیم، از زنانی که در وصیتنامه‌هایشان نام می‌برند، چیزی نمی‌شنویم و از داستان‌های عاشقانه احتمالی آنها چیزی نمی‌شنویم. هر چه هست فضایی مردانه با دستبند و تیر و دادگاه مشغول است. این در حالی است که افخمی تنها در لحظاتی کوتاه مادر حاج اسماعیل را نشان می دهد بدون اینکه مخاطب حرفی از او بشنود. با محکومین در دادگاه بدرفتاری نمی شود و آزادند هر چه می خواهند بگویند (و تا زمانی که می خواهند). برایشان چای می آورند و زندانبان ها هم خیلی آنها را همراهی می کنند و انگار دلشان با آنهاست.

طراحی صحنه و لباس: افخمی چندین لوکیشن برای این فیلم داشت: زندان، دادگاه، راهرو دادگاه و محل فیلمبرداری. سالن دادگاه دقیقاً همان دادگاه هایی است که در دهه 40 وجود داشت، افخمی زمان زیادی را در این زمینه صرف کرده و پیش تولید طولانی را پشت سر گذاشته است. طراحی لباس ها نیز بی نقص و کاملاً مطابق با آن دوران است.

اسکریپت | روزنامه کیهان، فردای اعدام طیب حاج رضایی و حاج اسماعیل رضایی (11) آبان 1342) گزارش مفصلی از این واقعه منتشر می کند. افخمی 20 سال پیش این گزارش را در کتابخانه ملی دید و نسخه ای از آن را برداشت و در گوشه ای از کتابخانه اش گذاشت، هرچند همیشه دوست داشت از این تیراندازی ها فیلم بسازد. قبل از هر چیز باید آن خبرنگار را پیدا کرد، او جستجوی خود را آغاز می کند. حتی به روزنامه کیهان می رود تا شاید برخی از دست اندرکاران سابق این روزنامه نویسنده را بشناسند اما خبرنگار را پیدا نمی کند. گزارش نشان می دهد که نویسنده آن نوعی دلبستگی به طیب و اسماعیل داشته است. افخمی فیلمنامه را بر اساس همان گزارش مطبوعاتی کیهان نوشته و از بخشی از دیالوگ های طیب حاج رضایی و حاج اسماعیل رضایی که در روزنامه آمده مستقیماً در فیلمنامه استفاده کرده است. «طیب در گردنه لوطی» که در آن گفتگوهای متفاوتی با لوطی های تهران درباره طیب به نمایش گذاشته شده است. یکی افخمی منبع دیگری در نگارش این اثر بود، هم برای شناخت بیشتر طیب و هم لحن تهرانی استفاده شده توسط دو قهرمان فیلم کاملاً با لهجه تهرانی های دهه 40 شمسی، حالا بعد از بیست سال. در این اتفاقات افخمی پنج هفته وقت صرف نوشتن فیلمنامه کرد.

فرآیند سینمایی | این فیلم قرار بود در زمستان 1401 اکران شود. اما در فضای عجیب آن روزهای کشور این اتفاق نیفتاد و این فیلم تابستان امسال با تهیه کنندگی علی شیرمحمدی و همکاری حوزه هنری کلید خورد. با وجود جست و جوهای فراوان، عوامل فیلم نتوانسته اند هیچ یک از خانواده طیب را بیابند و به نظر می رسد همه فرزندان او اکنون در خارج از ایران زندگی می کنند. اما خواهر و داماد خانواده حاج اسماعیل رضایی چندین بار به سر صحنه فیلم آمده اند. البته کارگردان به دلیل اینکه فیلم را تقابلی مستند از وقایع پاییز 1401 می‌داند، دوست داشت این فیلم در جشنواره سال گذشته نمایش داده شود. سه هزار کشته و زخمی و تانک در یک روز به خیابان ها آمدند.

بازیگران | کارنامه افخمی نشان می دهد که او با ستاره های بزرگی کار کرده است، اما خودش هم چهره بوده است. بازیگران زیادی با فیلم هایشان دیده شدند و در اینجا به دو بازیگری می پردازیم که اگرچه در عرصه بازیگری فعالیت دارند. اما آنها چهره های شناخته شده ای نیستند، بنابراین مردم هیچ پیشینه ای در مورد آنها ندارند و می توانند با آنها به عنوان دو شخصیت تاریخی همذات پنداری کنند. نباید فراموش کرد که بازیگران بازی های درخشانی از خود به جای گذاشته اند: مسعود شریف (بازیگر نقش طیب) که بیشتر خود را وقف تئاتر کرده بود، در این فیلم اولین نقش اول خود را در سینمای ایران بازی می کند. او تهرانی نیست اما گویش تهرانی و تصویر لوطی های این شهر را به خوبی تعبیر کرده است که به نظر می رسد افخمی نقش مهمی در این جریان داشته است. خود شریف هم می‌گوید اضافه کردن فک و دندان (که در حین آرایش یک پروسه طولانی بود) به او کمک کرد تا لهجه تهران را بهتر تفسیر کند. ارسطو خوش رزم نیز از تئاتر و بازیگری آن بیرون آمد. یکی یکی از نقاط قوت فیلم است.

حاشیه ها | خود کارگردان هم پیش بینی های لازم را در مورد فیلم انجام داده و می گوید معتقدم خیلی ها بعد از دیدن این فیلم عصبانی می شوند. افخمی اساساً فیلمسازی است که موضوع بیشتر فیلم هایش حساس و بالقوه حاشیه ساز است (عروس، شوکران و…). اما این اظهارات خودش است که بیش از هر چیز دیگری او را نگران می کند. اما از این موضوع ابایی ندارد و می گوید فیلمساز باید مردم را به فکر وادار کند. این کارگردان کهنه کار معتقد است که فیلم های جدی شما را عصبانی می کنند، زیرا باعث می شوند در زندگی خود تجدید نظر کنید.