معاون تحقیقات اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران در گزارشی با عنوان بررسی وضعیت تجارت با ترکیه به تحلیل وضعیت تجارت ترکیه با جهان به تحلیل روابط تجاری این کشور پرداخت. ایران در سال های اخیر از ترکیه در هفت زمینه کلیدی فعالیت حمایت کرده است.
بر اساس این گزارش، در مجموع تجارت ترکیه در سال 2022 بالغ بر 618 میلیارد دلار بوده که از این میزان 41 درصد (معادل 254 میلیارد دلار) صادرات و مابقی معادل 364 میلیارد دلار واردات بوده است. اگرچه تراز تجاری ترکیه در دهه گذشته همواره منفی بوده است، اما این کشور با وجود مواجهه با بحران کووید-19 توانسته سطح صادرات خود را حفظ کرده و سپس با سرعت بیشتری آن را افزایش دهد که نه تنها در این بحران، بلکه در دو دهه گذشته چنین بوده است و ترکیه همیشه تحت تاثیر بحران های اقتصادی قرار نگرفته است.
آلمان و ایالات متحده شرکای اصلی تجاری ترکیه در صادرات و واردات هستند. ارزش تجارت ترکیه با این دو کشور در سال 2022 معادل 77 میلیارد دلار خواهد بود که 12.5 درصد از ارزش کل تجارت این کشور را تشکیل می دهد.
جایگاه ایران در بازار ترکیه
اما در مورد موقعیت ایران ابتدا باید به این نکته اشاره کرد که طی دهه گذشته بین سال های 2013 تا 2022 با وجود اینکه ترکیه سومین شریک تجاری ایران است، ایران نتوانسته جایگاه خود را در کالاهای ترکیه حفظ کند. ; به این ترتیب در سال 2013 به رتبه هفتم در بین منابع وارداتی ترکیه و در سال 2022 به رتبه 23 رسید. سهم ایران از بازار ترکیه نیز از 4 درصد کل ارزش واردات این کشور در سال 2013 به حدود 0.9 درصد در سال 2022 کاهش یافته است و یکی از دلایل آن است. زیرا این کاهش می تواند جایگزینی روسیه به جای ایران در واردات نفت و گاز و همچنین کشف منابع جدید گاز در ترکیه باشد.
این در حالی است که ترکیه در سال های اخیر یکی از شرکای مهم تجاری ایران به شمار می رود، به گونه ای که بر اساس آمار منتشر شده از سوی گمرک ایران، این کشور همواره جزو پنج کشور اول واردکننده ایران بوده است. طی 10 سال گذشته و از سال 2015 توانسته جایگاه خود را در پنج مقصد عمده صادراتی ایران تثبیت کند. پس از آن از سال 1398 تا پنج ماهه اول سال 1402 همواره سومین شریک تجاری ایران پس از چین و امارات متحده عربی بوده است.
بر اساس بررسی های اتاق بازرگانی تهران دلایل متعددی از جمله ظهور بازارهای جدید برای صادرات محصولات پتروشیمی ایران و همچنین تغییر در نیاز بازار ترکیه باعث کاهش مبادلات تجاری ایران با ترکیه شده است. که در واقع تولید صادراتی مناسبی برای بازار ترکیه تشکیل نداده است. یکی دیگر از دلایل کاهش تجارت ایران با ترکیه در سال های اخیر را می توان جایگزینی روسیه با ایران در بازار واردات گاز به این کشور دانست که با جنگ روسیه و اوکراین تشدید شده است. زیرا در حال حاضر روسیه گاز خود را با قیمت کمتری به ترکیه می رساند و امتیازات ویژه ای برای صادرات به این کشور در نظر گرفته است. شکست توافق تجارت ترجیحی ایران و ترکیه و همچنین بحران‌های جهانی سال‌های اخیر مانند همه‌گیری کووید-۱۹ را می‌توان از دیگر دلایل مشکلات تجاری ایران با این کشور عنوان کرد.
چه کالاهایی بین ایران و ترکیه مبادله می شود؟
در مجموع بر اساس آمار گمرک ترکیه، کل مبادلات تجاری ایران و ترکیه در سال 2022 حدود 5.4 میلیارد دلار خواهد بود که حدود 3 میلیارد دلار آن صادرات و 2.4 میلیارد دلار واردات است. برای 12 سال منتهی به 2022، تراز تجاری دو کشور به جز سال های 2016 و 2020 به نفع ایران بوده است.
صادرات ایران به ترکیه عمدتاً از مواد خام تشکیل شده است. بر اساس آمار گمرک ایران در سال 1401، «گاز طبیعی مایع» مهمترین محصول صادراتی ایران به ترکیه است که حدود 41 درصد از ارزش کل صادرات ایران را به خود اختصاص داده است. به ترکیه بدون نفت خام. «آلومینیوم» و «سایر اوره ها از جمله محلول در آب» پس از گاز طبیعی، حدود 17 درصد از ارزش صادرات ایران بدون نفت خام را در سال 1401 تشکیل می دادند. به طور کلی بررسی صادرات کالا از ایران به ترکیه در سال 1401 نشان می دهد. که صادرات به این کشور از تنوع چندانی برخوردار نبوده و 10 قلم کالای اصلی صادراتی ایران به این کشور حدود 79 درصد از ارزش کل کالاهای صادراتی آن را تشکیل می دهد.
آنچه در رابطه با گروه کالاهای صادراتی ایران به ترکیه قابل توجه است، نسبت حدود 2.3 درصدی صادرات «سوخت‌های معدنی، روغن‌های معدنی و محصولات تقطیر آنها» به ترکیه است. این اتفاق در حالی رخ داد که سهم ایران از بازار ترکیه برای این گروه کالایی از 88 درصد در سال 2011 به این رقم در سال 2022 افزایش یافت که نشان از از دست دادن بازار ترکیه در این گروه کالایی دارد.
همچنین هفت حوزه مهم فعالیت در این گزارش در نظر گرفته شده است (محصولات صنایع غذایی، محصولات معدنی، محصولات صنایع شیمیایی، پوست خام، پوست، پوست نرم و اشیاء ساخته شده از این مواد، مواد نساجی، ماشین آلات و لوازم مکانیکی و وسایل نقلیه. در سال‌های 1399، 1400 و 1401، سهم‌ها به ترتیب حدود 29، 54.5 و 64.5 درصد از ارزش صادرات ایران بدون نفت خام به ترکیه را به خود اختصاص داده‌اند که در این میان ایران تنها قادر به صادرات «معدنی» و «محصولات» بوده است. صنایع شیمیایی و صنایع وابسته» عملکرد بهتری داشته باشد. بنابراین این دو بخش بیش از 90 درصد از ارزش هفت حوزه فعالیت مورد بررسی را به خود اختصاص داده اند.
این در حالی است که آمار گمرک 1401 ایران حاکی از آن است که مهمترین کالاهای وارداتی ایران از ترکیه 349 هزار تن «روغن آفتابگردان خام، روغن گلرنگ یا روغن زعفران تقلبی» به ارزش 671 میلیون دلار بوده است که حدود 11 درصد از کل ایران را شامل می شود. کشور و پس از این محصول، «تراکتورهای جاده ای نیمه تریلر» و «ذرت برای دام» با سهمی حدود هشت و چهار درصد عمده ترین محصولات وارداتی از ترکیه هستند. به ترتیب.