با نقد و بررسی کتاب مبانی هنری تراشعار
تراشعیر از ترکیب دو کلمه تارا و شعر تشکیل شده است که هر کدام به طور کلی معنای خاص خود را دارند. کلمه تارا اقتباسی از سه حرف اول کلمه طراحی است که در معین و سایر لغت نامه های فارسی معانی کم و بیش مشابهی دارد و برای نشان دادن کارهایی که طراح انجام می دهد، کار و کار از آن استفاده می شود. طراح و غیره در ابعاد دیگر، همچنین با کلمات دیگر، مانند نقاشی، طراحی، طراحی روی کاغذ با مداد یا روی زمین با گچ و مانند آن. چارچوب مبانی نظری این ژانر در کتابی با عنوان «مبانی هنری شعر» توسط نویسنده و پژوهشگر علیرضا نصیری خانقا تهیه، تدوین و به رشته تحریر درآمد. این کتاب در سه فصل مجزا تقسیم شده است. در این سه فصل می توانید تمامی اجزا و پارامترهای این سبک را مشاهده کنید. نویسنده در ابتدای کتاب در مقدمه ای بسیار علمی و آموزنده به تمامی جنبه ها، کارکردها، کاربردها، مفاهیم، مصادیق و زبان این گونه شعری پرداخته است. در فصل اول: این محقق تراشر را از کلمه به معنا تبیین و به زیر شاخه هایی تقسیم کرده است، مانند: شعر تصویری، سیر تحول شعر دیداری و تصویری به تراشیر، مقایسه اقتباس تراشر با شعر توشیح، مقایسه اقتباس. تراشیر با فرم مکتوب، مقایسه اقتباس تراشیر با اشعار با رگ شعر تصویری، مقایسه تطبیقی طراح شعر با تصاویر در شعر، مقایسه تطبیقی شعر تصویری با شعر عینی و از همه مهمتر به بررسی تاریخ می پردازد. شعر تصویری از ابتدا تا شعر تصویری که باز هم قابل ستایش است. این منتقد در فصل دوم کتاب کوشیده است تا تراشعیر را با مکاتب ادبی مانند رمانتیسیسم، نمادگرایی و کوبیسم مقایسه کند و تأثیر این مکاتب و همپوشانی مفهومی آنها را با تراشعیر برجسته کند. شما در معرض نوعی ادبیات تطبیقی قرار خواهید گرفت که تمامی اجزای این مکاتب را با تراشیر وارد دایره پردازش و تحلیل می کند و علاوه بر یادگیری در آموزشگاه های ادبیات، با اجزا و عناصر تراشیر نیز بیشتر آشنا می شوید.
فصل سوم در مورد خوشنویسی (طراحی خط و …) است. این محقق می کوشد تا به تراشر و تغییر مدرنیته در خوشنویسی، لفظ گرایی در طراشر، استفاده از نقاشی در تراشر و شکل تایید تصویر تراشیر به صورت اساسی و بنیادی بپردازد تا مخاطب بتواند هستی شناسی انجام دهد و به هستی شناسی دست یابد. وجود این ژانر با سهولت و آموزش سازنده تر. علاوه بر این، محقق در مقدمه کتاب، تمام اجزای شعر را در دایره آورده است، از این رو در بخشی از مقدمه خود، انواع تصاویر و تصاویر مانند شنوایی و حواس پنجگانه دیگر را ذکر می کند. به بیان ساده، همه اشکال تخیل تجسم حسی است.» این ابزاری قدرتمند در ذهن شاعر است زیرا به خواننده اجازه می دهد تا در سطح درونی با شعر درگیر شود. شاعران با توسل به حواس می توانند تجربیات فراگیر و فراموش نشدنی خلق کنند و خوانندگان را عمیق تر در دنیای شعر غرق کنند.
نویسنده در مقدمه کتاب درباره تراشیر می گوید: «طراشر در واقع ترکیبی از واژه ها (روش های کاربرد زبان) و تصاویر (بافت شعر) است که به شعر شکل و سبک جدیدی می بخشد و آن را می سازد. قابل خواندن یا بصری، یعنی یک طیف گسترده باید به طور کامل یا جزئی به دست آید. قالب این نوع شعر نباید شامل یک تصویر خاص (انسان، حیوان، اشیا و…) باشد، بلکه بخشی از حروف و کلمات را شامل شود. در این نوع شعر، حتی زمانی که تصویر قابل مشاهده نیست، باید معنا را منتقل کرد.» وی در ادامه درباره تراشیر می‌افزاید: «یکی دیگر از تکنیک‌هایی که در شعر تصویری به‌ویژه تراشر دیده می‌شود، استفاده از دقت و جزئیات خاص است.» با استفاده از زبان کلی یا مبهم، شاعران اغلب کلماتی را انتخاب می کنند که به خواننده تصویر واضحی می دهد تصاویر جذاب ترند، اما شاعر در شعر خود را به توصیف محدود نمی کند، بلکه آنچه در شعر به روحیه و بینش دست می یابد این است که دنیای هنر فقط به کلام و شعر بصری محدود نمی شود. که قدرت زبان را با زیبایی عناصر بصری ترکیب می کند، به شدت تأکید می کند که شاعران بصری با هر ضربه قلم مو، رنگ ها و اشکال با دقت چیده شده یا عکس هایی که به دقت ثبت شده اند، روایت های قدرتمندی خلق می کنند که فراتر از شعر سنتی است. آنها ایده ها و احساسات پیچیده را از طریق تصاویر، نمادها و ترکیب بندی ها منتقل می کنند.
در این تفاسیر به نظر می رسد که شاعر با ابزاری به نام واژه سعی در طراحی شعر دارد و شاید نقاشی با خطوط و کلمات عاملی برای خلق فرمی قابل توجه باشد. شعر با کلماتی سروکار دارد که طرح یا فرم قابل توجهی ایجاد می کنند. این طرح می تواند در یک کلمه یا در یک حرف از یک کلمه ظاهر شود که به تنهایی دارای نوعی مفهوم و شبح جامع باشد. زبان در شعر از موانع و مسیرهای ناهموار می گذرد و می خواهد از خانه به جاده و از جاده به جهان سفر کند. دنیای زیستی، تاراشار یکی یکی از آرزوها، امیدها و اهداف بنیانگذار این ژانر این است که این مهم به مرور زمان در دایره عشق و آسایش ادغام شود. شاعر با استفاده از کلاژ و جلوه‌های تایپوگرافیک و همچنین ترکیب، بینش و چینش کلمات یا از طریق ترکیب‌بندی‌های دیجیتالی و بدیع، سعی در بازنمایی طیف متنوعی از سبک‌ها و روش‌ها دارد. بنابراین شعر نه تنها یک بیان هنری است، بلکه دارای زبانی هنری است که می تواند زبان روزگار را توسعه و تربیت کند. به جای اینکه بی حد و حصر و اسرارآمیز باشد، از مرز بین هنر زیبا و ادبیات عبور می کند و به دنبال ترکیبی منحصر به فرد و فریبنده است. قدرت فریبنده یک ژانر ادبی تا آنجا که این آفرینش می تواند به زیبایی علمی و راحتی عملی دست یابد، تأثیر خلاقانه دارد.
در شعر ابتدا مفاهیم در ذهن مطرح می شود، یعنی ادراک ذهنی کلمات بسیار مهم است و سپس این مفاهیم وارد دایره عینیت و تصویر می شود. شاید تخیل و تصویر را دو عنصر مهم در شعر بدانند زیرا خواننده ابتدا چیزی را تصور می کند و این ادراک ذهنی تبدیل به تصویر می شود و این تصویر از طریق کلمات بازنمایی می شود. نکته دیگر: تصویر ترکیب بندی است. یکی تصویرسازی یکی از دغدغه های شاعر است.
تصاویر با ایجاد یک تصویر از کلمات و بافت متن و ایده ها ایجاد می شوند. واژه ها زبان شعر یا هر مفهومی را تشکیل می دهند و هر چه بیشتر مفاهیم را از کلمات کشف کنیم، بیشتر به ما کمک می کنند تا در شعر تصویرسازی کنیم. مثلاً: وقتی شاعر حرف دوم کلمه شهر را به صورت بال و یادآور دل به تصویر می کشد، در واقع به خود کلمه معنا می بخشد و حرف در کلمه احساس آزادی می کند. آزادی را در قفس نگذارید زیرا کلمات آن زمینه ندارند! بنابراین، باید اجازه دهیم کلمات و حروف در هر نقطه از خط ظاهر شوند. نکته دیگر در شعر، فرهنگ حروف است. از سوی دیگر نامه ها نوعی فرهنگ دارند. من نامه های فرهنگی را دردناک می دانم. کلمات در خانه تراشعیر حروف هستند و حروف در خانه کلمات به تجربیات زیستی و زیست تجربی قابل توجهی دست می یابند که البته در شعر بتن و شعر تصویری نیز مشهود است.
* عابدین بابا
شاعران و منتقدان
