ایران و آمریکا در طی توافقی قصد مبادله زندانیان سیاسی ایرانی و آمریکایی را دارند. همچنین طبق این توافق دولت آمریکا موظف است تا 6 میلیارد دلار از منابع بلوکه شده ایران را به کشور بازگرداند.
روز پنجشنبه به پایان رسید و به گفته منابع دو طرف، 5 زندانی ایرانی-آمریکایی با تابعیت دوگانه عصر پنجشنبه از زندان اوین تهران آزاد شدند و به اقامت اجباری خود در هتلی ادامه دادند. 5 زندانی ایرانی که به دلیل تحریم های غیرقانونی تحریم های آمریکا در زندان بودند نیز شرایط مشابهی دارند تا وضعیت انتقال 6 میلیارد دلاری اموال ایران که به مدت 5 سال در بانک های کره جنوبی مسدود شده بود به قطر تکمیل شود.
به گفته محمد جمشیدی، معاون سیاسی دفتر رئیس جمهور، این افراد تا زمانی که تمام پول ایران جابجا نشود و دسترسی به ایران برقرار نشود، ایران را ترک نخواهند کرد و به گفته علی باقری، مذاکره کننده ارشد کشورمان، این مبادله نتیجه تلاش تیم او در دو سال گذشته است و این مبادله با تضمین های مناسب انجام شده است. با این حال، اقدام بشردوستانه ایران برای آزادی زندانیان آمریکایی در آمریکا مخالفانی دارد که هنوز درگیر اختلافات سیاسی با دولت بایدن هستند.
در این میان تام کاتن، سناتور مشهور و ضدایرانی آمریکایی از عبارت جالبی استفاده کرد و آن را به «رقص بایدن به آهنگ ایران» تعبیر کرد. آنچه تاکنون در رسانه ها منتشر شده، تنها نام سه تن از بازداشت شدگان ایرانی دو تابعیتی است. سیامک نمازی که در سال 1395 به اتهام همکاری با دولت آمریکا به 10 سال زندان محکوم شده بود و سال گذشته شاهد آزادی پدرش باقر نمازی بود، عماد شرقی در سال 1399 به دلیل همکاری با دولت متخاصم آمریکا به 10 سال زندان محکوم شد و مراد طاهباز نیز در سال 1396 به اتهام همکاری با دولت متخاصم آمریکا به 10 سال حبس محکوم شد. نفر چهارم شهاب دلیلی و نفر پنجم به نقل از روزنامه خراسان در هفته گذشته، یک زن 70 ساله ایرانی-آمریکایی است که به اتهام جاسوسی دستگیر شده بود اما تحت پوشش سازمان های غیردولتی ایرانی و افغانستانی فعالیت می کرد.
البته مبادله زندانیان ایران و آمریکا با میانجیگری کشورهای ثالث موضوع جدیدی در روابط دو کشور نیست و در گذشته نیز زندانیان آمریکایی یا دارای تابعیت مضاعف که به جرم جاسوسی در زندان بودند آزاد شده و کشور را ترک کرده اند. در بحبوحه مذاکرات هسته ای ایران و 1+5، در مرداد سال 1393، «جیسون رضائیان» روزنامه نگار ایرانی-آمریکایی به اتهام جاسوسی و بر اساس توافق برجام در تیر 94 به نتیجه رسید، تبادل اسرا در دستور کار واشنگتن قرار گرفت و در 26 دی در همان سال، در روز اجرای برجام، رضائیان و سه جاسوس آمریکایی دیگر به عنوان بخشی از مبادله زندانیان آزاد شدند. همچنین نزار ذکا کارشناس فناوری اطلاعات با تابعیت لبنانی-آمریکایی در سال 2014 به اتهام جاسوسی برای آمریکا در فرودگاه امام خمینی (ره) دستگیر و در نهایت به 10 سال زندان و بیش از 4 میلیون دلار جریمه محکوم شد. این زندانی در پایان سال ۲۰۱۸ از زندان آزاد شد و با وساطت حزب الله لبنان راهی آمریکا شد.
واکنش ها در ایران و آمریکا
بعد از اخبار غیررسمی رسانههای آمریکایی مانند سیانان و نیویورک تایمز، ابتدا نمایندگی ایران در سازمان ملل وارد عمل شد و این مبادله را تایید کرد. علی باقری که از برزیل به تهران سفر کرده بود، در توییتی به نکته مهمی اشاره کرد و نوشت: روند آزادسازی میلیاردها دلار از داراییهای ایران که بهطور غیرقانونی چند سالی توسط آمریکا تصرف شده بود، آغاز شده است. ایران تضمین های لازم مبنی بر پایبندی آمریکا به تعهدات خود را دریافت کرده است. این تضمین نقطهای بود که میتوانست نگرانیها در مورد شکست آمریکا را کاهش دهد.
از سوی دیگر، وزارت امور خارجه در بیانیهای درباره آزادسازی منابع مصادرهشده ایران اعلام کرد که روند آزادسازی میلیاردها دلار از داراییهای جمهوری اسلامی ایران که بهطور غیرقانونی در کره جنوبی توسط آمریکا برای چندین سال تصرف شده بود در حال انجام است. ایران تضمین های لازم مبنی بر پایبندی آمریکا به تعهدات خود در این زمینه را دریافت کرده است، اما نورنیوز واکنش نسبتا متفاوتی به این موضوع نشان داد و در توئیتی نوشت: جمهوری اسلامی ایران مذاکرات غیرمستقیم در مورد تبادل اسرا بین ایران و آمریکا داشته است. کشورهای در زمینه های بشردوستانه این مذاکرات با توجه به رویکرد سیاسی آمریکا و به هم پیوستن موضوعات غیرمرتبط طولانی شد، اما اکنون شرایط در حال تغییر است.
به نظر میرسد این توییت اشارهای به فضاسازی برخی از روزنامهنگاران خارجی بود که مدعی بودند ایران فقط به کالاهای بشردوستانه دسترسی دارد که میتواند با آن پول بخرد و به زودی به کشور باز خواهند گشت. اما همه چیز در آمریکا به آرامی پیش نرفت، این مبادله و به ویژه آزادسازی دارایی های ایران با مخالفت شدید جمهوری خواهان آمریکایی مواجه شد و تعدادی از جمهوری خواهان آمریکایی در سفارتخانه های مختلف مخالفت خود را با این معامله اعلام کردند. ایران و آمریکا آزادی زندانیان را اعلام کردند. در ایالات متحده، سناتور تام کاتن، این توافق را «رقص دولت بایدن با ضربان ایران» خواند و مایک پنس، معاون رئیس جمهور سابق دولت، گفت: «این بالاترین باجی است که تا به حال به ایران پرداخت شده است». به مایک پمپئو همچنین میگوید «آزاد کردن 6 میلیارد دلار به ایران معامله وحشتناکی است»، اما مقامات ارشد صهیونیستی به نیویورک تایمز گفتند که این توافق بخشی از یک «توافق گسترده» است که در مذاکرات غیرمستقیم با میانجیگری سلطان نشین عمان انجام شده است.
چگونگی دسترسی ایران به پول آزاد شده
یکی از موضوعات بحث برانگیز از ابتدا، دسترسی ایران به این وجوه بود. بر اساس اعلام طرفین، این پول از کره جنوبی به سوئیس منتقل شده و در آنجا پس از تبدیل وون به یورو به بانک قطر منتقل شده است. بر اساس اعلام وزارت امور خارجه ایران، نحوه استفاده از منابع و دارایی های مالی برای رفع توقیف جمهوری اسلامی ایران موجود است و این منابع برای مصارف مختلف کشور توسط مراجع ذیربط تعیین می شود. اما باربارا اسلاوین آمریکایی این کارشناس عصر پنجشنبه در توییتی مدعی شد: «ایران میتواند سفارش غذا، دارو و تعداد محدودی تجهیزات پزشکی را در بانکی در دوحه ثبت کند.» بانک مذکور در دوحه نیز هزینه کالا را پرداخت میکند. و شرکت های قطری آنها را به ایران می فرستند. سید محمد مرندی، تحلیلگر امور سازمانهای بینالمللی و هستهای برخی اظهارات درباره روند مبادله زندانیان تهران-واشنگتن و آزادی میلیاردها دلار از داراییهای جمهوری اسلامی ایران را رد کردند و تاکید کردند که ایران به همه داراییهای آزاد شده دسترسی کامل و مستقیم دارد. با این حال، یک منبع آگاه به خراسان گفته است که این قرارداد برای خرید «کالاهای غیرمجاز» بوده و عباراتی مانند «انسانی» یا «غذا و دارو» با واقعیت مغایرت دارد. علاوه بر این، این پول به حسابهای ایرانیان در بانکهای قطر واریز میشود و این امر در استفاده از درآمدهای ارزی ایران امری عادی و روتین است.
فرا خبر / گروگان گیری ایران یا آمریکا؟
در ساعات گذشته و پس از اعلام مبادله زندانیان ایران و آمریکا، برخی رسانه های غربی و برخی افراد ناآگاه در کشور بار دیگر با استفاده از عباراتی مانند گروگانگیری ایران به این موضوع پرداختند و آزادی 6 میلیارد دلاری را به عنوان یک اقدام تلقی کردند. در حالی که این خبر مشکل دارد. تهران همواره اعلام کرده است که از امنیت داخلی خود سازش نمی کند و دستگیری ماموران دو تابعیتی نیز به این اتهام نتیجه اشراف اطلاعاتی ایران بر عوامل سرویس های خارجی است، اما نکته اینجاست که یک جاسوس پس از دستگیری، عملا یک مهره سوخته است و نگه داشتن او در زندان منطقی نیست، اما می تواند در تبادل اسرا در زمان جنگ ارزشمند باشد. این مشکل همیشه وجود داشته و کشورهای غربی بارها چنین مبادلاتی داشته و دارند. نکته مهم اینجاست که اولاً آمریکا ایرانیان را در خاک خود و کشورهای دیگر به جرم فرار از تحریم های یکجانبه آن کشور دستگیر و زندانی کرده است و اگر مبنی بر گروگان گرفتن یکی از طرفین باشد، دستگیری آمریکاست. مردمی که بالاترین جرمشان فرار از تحریم است که اساساً طبق قواعد حقوق بین الملل و منشور سازمان ملل مشروعیت قانونی ندارد و اکنون با افرادی که جرمشان جاسوسی بوده و مجازات آن جنایت کاملاً مشخص است معامله کرده است. دوم اینکه آمریکا با بلوکه کردن پول ایران در کره جنوبی و با همدستی دولت سئول، عملا پول ایران را به گروگان گرفته است تا جاسوسانش را آزاد کند، در غیر این صورت اگر شخص یا کشوری بخواهد گروگان گیری کند، بحث گرفتن پول دیگران است نه بازگرداندن پول خودش و این هم طنز روزگار است که ایران برای گرفتن اموال ملت ایران متهم به گروگان گیری می شود.