در حالی که روز سوم فروردین ۱۳۸۰ آیت الله حاج شیخ عبدالکریم هئری یزدی رسماً از بازسازی حوزه علمیه QOM خبر داد. دهه ها بعد ، در حاشیه این ساختار سنتی ، گروهی از روحانیون “حاشیه نشین” نه در دوره های رسمی و نه در بخش های آموزشی ، بلکه به روشی متمایز در نظر گرفته شدند.
فعالیت این بازیگران مذهبی – از تبلیغات مدرن گرفته تا انتقاد از خرافات و ایجاد مؤسسات مستقل – بیش از صد سال تحول ، نشان داد که حاشیه ها می توانند یک موتور قدیمی و موتور نوآوری باشند.
ناتالی و حج
پیش از سالک ، فرهنگ ریمن (4-5 میلادی) به عنوان اصلی در ضد ارتباط ارتش فعالیت می کرد. در اواخر دهه 1980 ، او مرکز “شیعه” را در تهران تأسیس کرد. مجامعی که به ازائی و خرافات مذهبی انتقاد می کرد و در چند ماه اول نزدیک به 100 روحانی و دانشمند جوان را به خود جلب کرد. انتشار کتاب “Kasravari” در پاسخ به احمد کسراوی و برگزاری جلسات پرسش و پاسخ در مورد جدایی دین از سیاست یکی از ویژگی های بارز سبک تبلیغات وی بود.
حاج شیخ مهدی سراج انصاری (4-5) نیز با ظاهری سازمان یافته وارد عرصه اجتماعی شد. او در سال 6 بود. او “اتحادیه مسلمانان” و یک سال بعد “اتحادیه مسلمانان” را برای مبارزه با عقاید ملحد و انحرافات مذهبی تأسیس کرد. سراج انصاری مقالاتی از قبیل “نبرد غیر تغذیه” و “شیعه را” از طریق مجله اسلام و در منبر خود ، با انتقاد از مارکسیسم و ماتریالیسم ، تجزیه و تحلیل آموزه های اصلی اسلامی منتشر کرد. ترکیبی از اشتیاق انقلابی با استدلال نظری روش ویژه او بود که مخاطبان جوان را جمع کرد و با وجود سکته قلبی ، تا آخر عمر در ذهن افراد مذهبی زنده ماند.
سعید رزا موسوی صدر ؛ پیوند فلسفه و تبلیغات
آیت الله سعید رزا موسوی صدر (4-5) ، برادر امام موسی صدر و فرزند آیت الله صدر الدین صدر ، تحصیلات ابتدایی خود را در مشهاد و سطح بالا در قم با ایتالیا مانند آیت الله مارشی ناجافی و محاغه دیماد به پایان رساند. وی در درس فقه و اصول تحت هدایت پدر و هوجات کاماری و در فلسفه و عرفان با آیت الله خمینی آموزش دیده بود. در سال ششم به دعوت آیت الله شرییاتماداری ، او به تهران رفت و جلسات سؤال و اخلاق را در مسجد فوزیا برگزار کرد. منبر که به دلیل پرسیدن سؤالات جوانان و ادغام خرد عرفانی و منطق فلسفی شناخته شده بود. بازگشت او به قوم در 6 ؛ و ادامه تدریس برای بقیه زندگی ، فلسفه و عرفان از متن تا صرفاً نظری تا یکی این یکی از مؤلفه های جذاب تبلیغات دامنه را به خود جلب کرد.
Sayed Abolfazl Borghei Qomi ؛ فکر مذهبی
Alameh Sayed Abolfazl Borghei Qomi (4-5 میلادی) ، دانشجوی هائری یزدی و میرزا نائینی ، در سالهای اولیه درخواست وی با نوشتن مقاله های دفاعی شیعه علیه انتقاد احمد کسراوی شناخته شد. اما در دوران میانسالی ، او عنوان “اسلام غیر مذهبی” را انتخاب کرد و احادیث و خرافات شیعه را بر اساس انتشار آثار ، مانند “خرافات در اطراف زیارت” و ترجمه “Manhaj al -sayyah” به چالش کشید. بورگایی حتی اصل امامات را رها کرد و توحید و معاد را به عنوان ستون های اصلی دین می دانست. این تحول ، واکنش اقتدار محافظه کارانه را برانگیخت ، اما برای دایره ای از دانشمندان و دانشمندان جوان ، تصویری جدید از “قرآن مبتنی بر” را ارائه داد که تا به امروز در محافل فکری QOM منعکس شده است.
فعالیت این سه بازیگر حاشیه ای نشان داد که حوزه علمیه QOM ، فراتر از دوره ها و دیوارهای رسمی مکتب فیضیه ، توانسته است با ابتکار روشهای تبلیغاتی مدرن و انتقادات درون سازمانی زمینه سؤال و طراوت را حفظ کند. مرکز شیعه ، “جمعیت مبارزه” و جلسات سؤال از سید رضا صدر و آثار اساسی بورگی ، همه شواهدی است که حاشیه این زمینه مکمل متن است و بدون این جریان های موازی ، پویایی این حوزه در قرن دوم ناقص خواهد بود. امروز ، کنفرانس ها و صندلی های تفکر رایگان در QOM بیشتر از میراث این “گروه سوم” از همیشه تغذیه می کنند ، نشان می دهد که نهادهای سنتی برای بقای خود نیاز به گفتگوی داخلی و پذیرش نوآوری دارند.