هوش مصنوعی در دوبله؛ ابزار کمکی یا تهدیدی برای هنر؟/ آینده دوبله با آموزش، تشکل و شناخت فناوری گره خورده است

ریحانه اسکندری: دوبله در ایران، پیشینه‌ای طولانی، تأثیرگذار و عمیق دارد؛ هنری که دهه‌هاست با صدای هنرمندانش در خاطره‌ی نسل‌ها ماندگار شده است. با پیشرفت فناوری و ورود نسل‌های تازه‌نفس، این حوزه نیز دستخوش تغییراتی قابل توجه شده است؛ از شکل آموزش گرفته تا ورود هوش مصنوعی و چالش‌های حقوقی و صنفی دوبلوران.

در همین راستا، گفت‌وگویی  با سعید شیخ‌زاده دوبلور و مجری باسابقه انجام دادم که در سال ۱۳۹۷ تندیس طلایی پنجمین جشنواره تلویزیونی جام جم را در بخش بهترین مدیر دوبلاژ و صداپیشه کسب کرد. او با صدای خود، نقش‌هایی ماندگار در ذهن مخاطبان خلق کرده است و در کارنامه‌اش در بیش از پنجاه فیلم و انیمیشن صداپیشگی کرده است از «لاک‌پشت‌های نینجا» و «آن شرلی با موهای قرمز» گرفته تا «باب‌ اسفنجی» و «مرد عنکبوتی». این بازیگر و دوبلور به واسطه‌ی سال‌ها حضورش در عرصه‌ی گویندگی نه‌تنها از نسل طلایی دوبله شناختی خوب دارد، بلکه خود امروز یکی از چهره‌های آموزش‌دهنده و فعال در این عرصه است. در این گفتگو همزمان آسیب‌شناسانه و واقع‌گرایانه به وضعیت امروز دوبله در کشور می‌پردازد.

او درباره‌ی ارزیابی خود را از شرایط فعلی دوبله در کشور گفت: «ما معمولاً از هیچ‌ طرفی انتظار رسیدگی نداریم و کارمان را با تکیه بر نگاه حرفه‌ای و هنری خودمان پیش می‌بریم. خوشبختانه پروژه‌ها به‌خوبی در حال انجام هستند و مشکلی وجود ندارد. به‌ویژه در دوبله‌های تلویزیونی، با مدیریتی مناسب، شرایطی فراهم شده که کارها با کیفیت بالایی انجام می‌شوند. حتی می‌توان گفت نگاه ما نسبت به گذشته هم امیدوارانه‌تر و هم کیفی‌تر شده است، که این خود یک نکته بسیار مثبت است.»

در ادامه، این دوبلور باسابقه به دیدگاه برخی که معتقدند فضای گروهی دوبله در گذشته از بین رفته و حالا این حوزه فردگراتر شده، واکنش نشان داد. شیخ‌زاده با رد این نظر توضیح داد:
«نه، اصلاً این‌طور نیست. فضای جمعی دوبله همچنان وجود دارد و کم‌رنگ نشده است. متأسفانه این‌گونه حرف‌ها یا در برخی مطبوعات مطرح می‌شود یا از سوی افرادی بیان می‌شود که شناخت دقیقی از این حرفه ندارند. امروز دوبله به سمتی رفته که ما می‌توانیم صدای شخصیت‌های مختلف را به‌صورت جداگانه ضبط کنیم، و این اتفاق به‌منظور ارتقای کیفیت صورت می‌گیرد. پیش‌تر، به دلیل نبود امکانات فنی مناسب، نمی‌توانستیم صدای هر گوینده را به‌طور مستقل ضبط کنیم، اما حالا با استفاده از استودیوها و تجهیزات مدرن، این امکان فراهم شده است. یعنی هر گوینده در زمان مقرر وارد استودیو می‌شود و بخش خودش را اجرا می‌کند.

این موضوع، بر خلاف تصور برخی، نشانه‌ی پیشرفت است، چراکه از تکنولوژی روز برای افزایش کیفیت و صرفه‌جویی در زمان بهره می‌بریم. مثل تغییراتی که در پلیس راهور رخ داده؛ زمانی مأمور سر چهارراه می‌ایستاد، اما حالا با دوربین و سیستم‌های هوشمند همان کار به‌شکلی دقیق‌تر و کارآمدتر انجام می‌شود. در کار ما هم دقیقاً همین اتفاق افتاده؛ با استفاده از فناوری، از صرف وقت برای کارهای غیرضروری جلوگیری می‌کنیم، در عین حال که کیفیت را بالا نگه می‌داریم.»

با ورود به عرصه‌ی فناوری، گفت‌وگو به یکی از موضوعات داغ این روزها کشیده شد: استفاده از هوش مصنوعی در دوبله و بازسازی صدای دوبلورهای درگذشته. شیخ‌زاده در این‌باره گفت:
«در هر صورت، بازسازی صدای هنرمندان فقید با کمک هوش مصنوعی از نظر فنی کاملاً ممکن است و حتی می‌تواند در ظاهر، جذاب و لذت‌بخش به‌نظر برسد. اما وقتی صحبت از هنر می‌شود، موضوع فراتر از بازتولید مکانیکی است. هنر باید از دل و احساس انسان برخاسته باشد، نه محصولی ماشینی و بی‌روح. حتی تماشاگر غیرحرفه‌ای هم تمایلی ندارد اثری را ببیند یا بشنود که از دل یک ماشین بیرون آمده، چون ناخودآگاه، تصنعی بودن آن را حس می‌کند. ما که سال‌ها در این فضا فعالیت کرده‌ایم، هرگز نمی‌خواهیم هنر را به ماشین بسپاریم.

فرض کنید هوش مصنوعی زیباترین نقاشی یا موسیقی جهان را خلق کند؛ باز هم بسیاری از انسان‌ها حاضر نمی‌شوند برای آن زمان بگذارند، چون انسان همواره به‌دنبال لمس روح و احساس انسانی در آثار هنری است، نه تکرار بی‌جان یک الگوریتم.»

او افزود: «ما می‌توانیم از هوش مصنوعی برای بهبود کیفیت و افزایش سرعت کارها بهره ببریم، اما هرگز نمی‌توانیم آن را جایگزین معشوقه‌ی خودمان ـ صداپیشه، بازیگر محبوب یا هنری که دوست داریم ـ کنیم. ما به‌عنوان انسان‌ها دنبال روح و احساس هنرمند هستیم و این روح در هیچ ماشینی وجود ندارد. هوش مصنوعی می‌تواند در خدمت انسان باشد، اما هرگز نمی‌تواند جایگزین کامل آن شود. حتی بازسازی صدای دوبلورهای درگذشته اگرچه فنی ممکن است، اما استفاده از هوش مصنوعی برای این منظور، در بهترین حالت، مثل کسی است که به‌خاطر خساست می‌خواهد چرخه‌ی اقتصاد را فقط برای خود حفظ کند و اجازه ندهد نسل بعدی وارد بازار حرفه‌ای شود و جای او کار کند. چنین رویکردی اصلاً قابل قبول نیست. همین خساست است که در طول تاریخ، افراد را منفور کرده، چون چرخه‌ای را نابود می‌کند. ما باید بپذیریم که نسل بعدی است که قرار است کار دوبله ایران را ادامه دهد و به همین دلیل است که مطمئناً هوش مصنوعی نمی‌تواند چرخه‌ی طبیعی هنر را مختل کند.»

در ادامه‌ی گفت‌وگو، از او درباره‌ی نظارت در دوبله امروز پرسیدیم؛ اینکه آیا نسبت به گذشته نظارت‌ها کمتر شده و همین موضوع باعث افول دوبله نسبت به قبل شده است؟ شیخ‌زاده با نگاهی آسیب‌شناسانه گفت: «فضا کمی پخش و پلا و آشفته شده است. ای‌کاش همه‌ی بچه‌هایی که علاقه‌مند هستند، زیر نظر یک تشکیلات، یعنی انجمن گویندگان ایران و سندیکا بودند. آن‌وقت خیلی فضای بهتری حتی برای خودشان فراهم می‌شد. الان  هر کدام یک‌جا کار می‌کنند، و وقتی این اتفاق نامنظم رخ می‌دهد خب کار خودشان هم دیده نمی‌شود. اگر همه یک جا باشند، مطمئناً اتفاقات خوبی در آینده خواهیم داشت.»
او درباره تفاوت دوبله در زمانی که او شروع به کار کرد با امروز می‌گوید: «زمانی که ما مشغول به کار شدیم  پیشکسوت‌ها هنوز حضور جدی داشتند. صبح تا شب در کنار این عزیزان بودیم و تحت کارگردانی‌ آن‌ها کار می‌کردیم. هر روز آموزش جدیدی می‌دیدیم و نیاز بود بسیار پرتلاش باشیم. البته واقعاً بچه‌های امروز هم تلاش زیادی می‌کنند. حتی الان برای آن‌ها شرایط خیلی بهتری برای آموزش هست. ما قبلاً امکان ضبط صدا یا فضای تمرینی مناسب نداشتیم. الان همه چیز از این جهات خیلی بهتر شده است. من خودم سال‌هاست که به جوان‌ترها آموزش می‌دهم و بسیار فضا پرشور و لذت بخش است. فقط یه فرق اساسی بین این زمان و آن زمان هست: جوانان  امروز می‌خواهند در عرض یک شب به موفقیت بزرگ برسند  و چون این در هنر امکان‌پذیر نیست ممکن است زود دلسرد شوند.»

 سعید شیخ‌زاده در پاسخ به این پرسش که در طول کار حرفه‌ای‌اش از دوبله کدام شخصیت‌ها بیشترین لذت را برده است گفت: «همیشه دوبله «مرد عنکبوتی» را دوست داشتم. البته «هری پاتر» هم برام خیلی جذاب است.»

شیخ‌زاده همچنین در پاسخ به این‌که چه کسانی در مسیر حرفه‌ای شدن به او کمک کردند، با احترام از بزرگان دوبله یاد کرد: «همه‌ی پیشکسوت‌های قدیم. بهرام زند، سعید مظفری، خسرو خسروشاهی و… همه‌ این بزرگان اساتید من بودند و در مسیری که من طی کردم خیلی کمکم کردند.»

در آخر گفت‌وگو، شیخ‌زاده اولویت اصلی برای بهبود وضعیت دوبله را چنین شرح داد:« به این موضوع در طول گفتگو نیز اشاره کردم؛ تنها چیزی که الان نیاز داریم، این است که همه‌ی بچه‌ها در یک تشکیلات به نام انجمن گویندگان ایران و سندیکا فعالیت بکنند، مطمئنا زیر سایه این اتفاق اوضاع دوبله خیلی بهتر خواهد شد.»

۵۹۲۴۴