عوارض و خطرات سقط جنین در باروری زنان

سقط جنین موضوعی است که رئیس جمهور فروردین ماه گذشته در جلسه ستاد کل جمعیت کشور به آن اشاره کرد و با نگران کننده خواندن آمارهای مربوطه، بر لزوم توجه وزارت بهداشت به این موضوع و هماهنگی بیشتر با دستگاه قضایی تاکید کرد. سیستم برای مقابله با مشکل متخلفان در این زمینه صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز موظف به تبیین مشکلات شرعی و تبعات فردی و اجتماعی آن در جامعه شدند.

یکی از آخرین آمار ارائه شده در این زمینه مربوط به «فاطمه محمدبیگی» نماینده قزوین و عضو کمیسیون بهداشت و درمان و رئیس فراکسیون جوانان جمعیت مجلس است که در همایش روز ملی جمعیت در بیمارستان نجمیه اعلام کرد: سالانه 250 تا 650 هزار سقط جنین در کشور رخ می دهد.

به گفته رئیس فراکسیون جوانان مجلس، سالانه بین 250 تا 650 هزار سقط جنین در کشور اتفاق می افتد.

چهار سال پیش دکتر محمدمهدی آخوندی، مدیر انجمن علمی جنین شناسی ایران، آمار سالانه بین 300 تا 500 هزار سقط جنین غیرقانونی را تایید کرد و قطعا آمار گذشته را تحت تاثیر قرار می دهد، اما من آمار موثقی نیز در مورد 700 هزار سقط جنین دیده ام. در سال که در رسانه ها اعلام کردم و حتما این تعداد افزایش یافته است.

جدای از آمار، دلایل متعددی برای تصمیم به سقط جنین ذکر شده است. سازمان جهانی بهداشت در یک بررسی کلی دلایلی مانند نجات جان مادر، سلامت مادر و جنین، سلامت روانی مادر، تجاوزات جنسی و دلایل اجتماعی و اقتصادی را برای این حادثه برشمرده است. بنابراین سقط جنین به دلایل پزشکی یا به دلیل بارداری ناخواسته است، به این معنا که برخی افراد به این نتیجه می رسند که نه از نظر اقتصادی و نه از نظر روانی شرایط اولیه برای بچه دار شدن را ندارند و بنابراین تصمیم به بچه دار شدن می گیرند. سقط جنین .

اهمیت موضوع سقط جنین در بستر بحث جمعیت و مسائل مربوط به زایمان، پژوهشگر ایرنا را بر آن داشت تا با «شهلا کاظمی پور» و «حمیدرضا حاجی هاشمی» دو جمعیت شناس به گفت و گو بپردازد که در ادامه مشروح می خوانیم:

سقط جنین در عرضه و تقاضا

حاجی هاشمی در پاسخ به این سوال که آیا سقط جنین متغیر مهمی در تغییرات جمعیتی است، می گوید: می توان گفت سقط جنین خود یکی از پیامدهای کاهش باروری است. اگر باروری را یک رفتار ارادی بدانیم، کسانی که بدون معنی باردار می شوند سقط می کنند. بنابراین در واقع قبل از وقوع سقط عمدی، کاهش باروری برای تصمیم گیرنده اتفاق افتاده است.

اگر از سقط جنین جلوگیری شود، اما تصمیم و انگیزه با مردم باقی بماند، نتیجه این می شود که اگرچه تعداد سقط ها کاهش می یابد، اما تعداد فرزندان ناخواسته افزایش می یابد. بنابراین، سیاست پایدارتر و مطلوبتر از وضعیت فعلی، تلاش برای کاهش تقاضای سقط جنین است. البته ارائه خدمات سقط جنین نه تنها در ایران، همیشه یک چالش بوده و جنبه های قانونی، شرعی و اخلاقی خاص خود را دارد و به عنوان امری سیاسی نیز به آن نگاه می شود. در هر صورت باید در نظر گرفت که کاهش تقاضا برای آن موثرتر از کاهش عرضه است.

سقط جنین در سایه آمار

حاجی هاشمی: در زمینه سقط جنین باید توجه داشت که کاهش تقاضا برای چنین تصمیمی موثرتر از کاهش عرضه است.

حاجی هاشمی درباره آمار اعلام شده سقط جنین می گوید: دو دلیل اصلی سقط جنین حاملگی ناخواسته و حاملگی خارج از ازدواج است.

به طور دقیق مشخص نیست که آمار سقط جنین در ایران از چه منابعی و با چه روش هایی جمع آوری شده است و تحلیل آنها را دشوار می کند. با این شرایط نمی توان به درستی گفت که چند مورد از این سقط ها عمدی و چند مورد غیرعمد است و یا اینکه چند درصد حاملگی های زناشویی و چند درصد حاملگی های خارج از ازدواج است. البته در کشورهایی که آمار مشخص تری در این زمینه دارند، نسبت بالایی از سقط جنین به حاملگی های خارج از ازدواج اختصاص دارد. طبیعتاً اگر بتوانیم سهم این دو عامل را در آمار سقط با دقت بیشتری مشخص کنیم، می‌توانیم تخمین بهتری از نقش سقط در کاهش باروری داشته باشیم.

کاظمی پور همچنین در این باره می گوید: معمولا ارقامی که در مورد سقط جنین اعلام می شود بسیار غیرکارشناسی است. از طرفی اعداد با درصد خطا همراه است و نمی توان درصد خاصی را مشخص کرد. بنابراین من اصلا اعداد را تایید نمی کنم و اصلا قبول ندارم.

سقط جنین؛ طبقه بندی و دلایل

به گفته کاظمی پور، معمولاً در محافل علمی درباره این موضوع گفته می شود که به ازای هر تولد ثبت شده در یک سال، حدود یک چهارم سقط جنین رخ می دهد و خود سقط جنین ها به سه دسته تقسیم می شوند. گروهی از سقط جنین ها به صورت ناخودآگاه و غیرارادی رخ می دهد و حتی منجر به مراجعه به پزشک نمی شود. سقط جنین در روزهای اول به طور ناگهانی و بدون اطلاع مادر امکان پذیر است که در آمار ثبت نشده است. سایر انواع سقط جنین ممکن است مشکلات خاصی را برای خود مادر ایجاد کند که در این صورت با اجازه و نظر پزشک جنین سقط می شود. می توان گفت بیش از نیمی از سقط هایی که اتفاق می افتد غیرعمد است. دسته سوم از سقط جنین ها عمدی و ارادی اتفاق می افتد; مثلاً مادری متوجه می شود که باردار است اما نمی خواهد بچه دار شود. در این صورت می تواند در مراکز خاصی سقط جنین غیر مجاز انجام دهد.

این جمعیت شناس درباره دلایل سقط جنین توضیح می دهد: سقط جنین عمدی و غیرمجاز به دلایل مختلفی اتفاق می افتد. مثلا ممکن است در زمینه ازدواج و خانواده نباشد. یا فرد تازه ازدواج کرده است و هنوز شرایط نگهداری از نوزاد را ندارد و به فکر بچه دار شدن در زمان مناسب است و یا می خواهد فاصله بین دو فرزند را رعایت کند. به هر دلیلی که حاملگی اتفاق افتاده باشد اما زن یا مرد یا هر دو تمایلی به داشتن آن فرزند نداشته باشند، این به عنوان بارداری ناخواسته شناخته می شود و این بارداری ناخواسته نیز در بسیاری از موارد منجر به سقط جنین می شود. با این حال، افرادی هم هستند که به دلیل اعتقادات مذهبی یا ملاحظات دیگر کودک را سقط نمی کنند و نگه می دارند.

کاظمی پور: وقتی هرم جمعیتی کشورمان در حال پیر شدن است و نرخ باروری یا ازدواج در جامعه پایین است، سقط جنین می تواند بر هرم سنی و جنسیتی جمعیت تاثیر بگذارد.

ابعاد جهانی و محلی سقط جنین

کاظمی پور درباره وضعیت جهانی این پدیده می گوید: سقط جنین یک پدیده جهانی است و در همه کشورها رخ می دهد، اما بسته به جمعیت متفاوت است. وقتی هرم جمعیتی کشورمان در حال پیر شدن است و نرخ باروری یا ازدواج در جامعه پایین است، سقط جنین می‌تواند بر هرم سنی و جنسیتی جمعیت تأثیر بگذارد. یعنی بارداری ناخواسته می تواند تاثیر مثبتی بر هرم سنی داشته باشد اما بر وضعیت اجتماعی-فرهنگی خانواده یا جامعه تاثیرات نامطلوبی بگذارد. کودک می تواند در خانواده ای متولد شود که شرایط اقتصادی مناسبی ندارد و در نتیجه در آینده به کودک کار تبدیل شود یا به اعتیاد یا هر نوع آسیب یا سایر انحرافات اجتماعی دچار شود.

حاجی هاشمی درباره اثربخشی سیاست ها و اقدامات پیشگیری از سقط جنین می گوید: اقدامات ضد سقط جنین تا چه حد جواب داده است، این آمارهای پراکنده نشان می دهد که اگر اقداماتی انجام شده، نتیجه نداده است. باز هم معتقدم اگر بخش قابل توجهی از آماری که اعلام می‌شود مربوط به حاملگی‌های خارج از ازدواج باشد و به عنوان حاملگی‌های زناشویی تلقی شود، ممکن است نقش سقط جنین در کاهش باروری را بزرگ‌تر کند و تدوین‌کنندگان سیاست‌ها را گمراه کند. اما اگر نسبت سقط های ناشی از حاملگی های زناشویی واقعاً زیاد است، باید علل آن را تشخیص و تجزیه و تحلیل کرد و سپس بر اساس آن تصمیم گرفت که چه اقدامی انجام شود.

راه حل چیست؟

حاجی هاشمی به راهکارهایی در این زمینه اشاره کرد و افزود: باید عوامل اقتصادی و فرهنگی در نظر گرفته شود. از یک طرف وقتی به آمار سقط جنین نگاه می کنید و از طرف دیگر نتایج تحقیقات نشان می دهد که هنوز داشتن دو فرزند ایده آل است، چنین وضعیتی نشان می دهد که وضعیت دوگانه وجود دارد. یعنی از یک طرف شرایط اقتصادی به این معناست که افراد نمی توانند تعداد ایده آل فرزند داشته باشند و به همین دلیل آنچه به نام ناباروری یا تک فرزندی ناخواسته نامیده می شود رخ می دهد و از طرف دیگر نگرش های منفی زیادی نسبت به داشتن فرزند وجود دارد. کودکانی که مردم به سقط جنین روی می آورند. البته با این فرض که بخش قابل توجهی از این سقط ها مربوط به تولد اول و دوم است. بنابراین لازم است شرایط اقتصادی زوجین برای رسیدن به تعداد فرزندان مطلوب بهبود یابد و با سیاست گذاری های فرهنگی نگرش منفی نسبت به مادری کاهش یابد.

کاظمی پور نیز در ابن صلاح می گوید: باید برای پیشگیری یا کاهش بارداری ناخواسته کاری کرد و این امر زمانی میسر می شود که خانواده ها دغدغه نان، امنیت و شغل نداشته باشند.