صدا و سیما کجاست؟ / انتشار ۷۰ درصد اخبار حتی امنیتی خارج از نظام رسانه‌ای / فقدان زبان مشترک در ۲۰ نهاد مسئول درگیر اخبار جعلی

 به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از روابط عمومی خانه اندیشه‌ورزان، نشست تخصصی بررسی «سند الزامات پیشگیری و مقابله با نشر اطلاعات، اخبار و محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی» به همت پژوهشگاه فضای مجازی در خانه اندیشه ورزان برگزار شد. این نشست با حضور محمدحسن ابراهیم‌کنی، مدیرعامل مرکز بینش‌های رفتاری ایران، سرهنگ رامین پاشایی، رئیس مرکز امداد و فوریت‌های سایبری پلیس فتا، مهدی امیری، مدیر امور فنی و سامانه‌های هوشمند دادستانی کل کشور، حمیدرضا زندی، رئیس ستاد رسانه مرکز ملی فضای مجازی و مجتبی نیازی، دبیر نشست، به بررسی ابعاد حقوقی، رفتاری، فنی و رسانه‌ای مواجهه با پدیده رو به گسترش اخبار جعلی اختصاص داشت.

اخبار جعلی، تهدیدی برای سرمایه اجتماعی و مرجعیت رسانه‌ای

در ابتدای نشست، مجتبی نیازی با تأکید بر تأثیرگذاری اخبار جعلی بر امنیت روانی جامعه، هدف اصلی از تدوین سند الزامات را «هم‌افزایی نهادی، ارتقاء سواد رسانه‌ای، و بازسازی مرجعیت رسانه‌ای نهادها» عنوان کرد و گفت: «اخبار جعلی با بهره‌گیری از تکنیک‌های نوین روان‌شناختی و فنّاوری‌های بازتولید محتوا، تهدیدی برای سرمایه اجتماعی، انسجام ملی و مرجعیت رسمی رسانه‌ها محسوب می‌شوند».

ضرورت ایجاد ساختار چابک و مسئولیت‌پذیر در مواجهه با شایعات

مهدی امیری، نماینده دادستانی کل کشور، در سخنان خود با اشاره به گستره و سرعت انتشار شایعات در بستر فضای مجازی، مقابله مؤثر با این پدیده را مستلزم ساختارهای چابک، هوشمند و تخصصی دانست و افزود: «مکانیزم‌های کنونی پاسخ‌گویی رسمی، هم از حیث زمان و هم از نظر شکل مداخله، متناسب با اقتضائات رسانه‌ای فضای مجازی نیستند و این شکاف، به تقویت جریان‌های غیررسمی منجر می‌شود».

او ضمن انتقاد از تعدد موازی‌کاری سامانه‌های پاسخ‌گو و غیبت «پاسخ‌گوی واحد و موثق»، خواستار طراحی ساختارهایی با اولویت واکنش سریع، مبتنی بر تحلیل داده و برخورد هدفمند با شایعات سازمان‌یافته شد. همچنین پیشنهاد کرد شعب ویژه برای رسیدگی به پرونده‌های رسانه‌ای در قوه قضائیه ایجاد شود تا سرعت و دقت در رسیدگی افزایش یابد.»

ضعف در اجرای اسناد بالادستی و فقدان جریان‌سازی هماهنگ

حمیدرضا زندی، رئیس ستاد رسانه مرکز ملی فضای مجازی، با ارائه گزارشی از روند گسترش اخبار جعلی در یک دهه اخیر، به ضعف‌های ساختاری در مواجهه با این مسئله پرداخت و گفت: «اگرچه شورای‌عالی فضای مجازی طی سال‌های گذشته اسناد مهمی برای مقابله با اخبار خلاف واقع تصویب کرده است، اما در عمل، شاهد اجرای منسجم و هدفمند آن‌ها نبوده‌ایم».

وی از سامانه «راستی» به عنوان نمونه‌ای از طرح‌های ناکام در راستی‌آزمایی یاد کرد و گفت: «هم‌اکنون بیش از ۷۰ درصد از اخباری که در موضوعات فرهنگی، اجتماعی و امنیتی منتشر می‌شوند، خارج از نظام رسانه‌ای رسمی‌اند؛ این یک زنگ خطر است که نهادهای مسئول نباید نسبت به آن بی‌تفاوت بمانند».

تأکید پلیس فتا بر لزوم شبکه‌سازی در پاسخ‌گویی

سرهنگ رامین پاشایی، رئیس مرکز فوریت‌های سایبری پلیس فتا، با بیان اینکه انتشار اخبار جعلی صرفاً دغدغه یک نهاد خاص نیست، اظهار داشت: «حدود ۲۰ نهاد مسئول به نوعی درگیر مواجهه با این پدیده هستند، اما نبود یک نظام‌نامه روشن و فقدان شبکه‌سازی مؤثر، موجب پراکندگی و کندی در واکنش‌ها شده است».

وی همچنین از عملکرد رسانه ملی و به‌ویژه شبکه خبر در بحران‌های اجتماعی انتقاد کرد و گفت: «در بزنگاه‌هایی که مرجعیت رسانه‌ای باید احیا شود، این شبکه‌ها دچار انفعال و تأخیر در پاسخ‌گویی می‌شوند و عملاً میدان را به منابع غیررسمی واگذار می‌کنند».

چرا مردم اخبار جعلی را باور می‌کنند؟

محمدحسن ابراهیم‌کنی، مدیرعامل مرکز بینش‌های رفتاری ایران، در بخش پایانی نشست با تمرکز بر رفتارشناسی مخاطب ایرانی در مواجهه با اخبار جعلی گفت: «ذهن انسان به‌صورت طبیعی گرایش به پذیرش اخبار عجیب، تهدیدآمیز و احساسی دارد. بسیاری از کاربران، بدون بررسی منبع یا اعتبار محتوا، صرفاً بر اساس واکنش‌های اولیه و هیجانی، به بازنشر آن می‌پردازند».

وی خواستار طراحی مداخلات هوشمند مبتنی بر تحلیل شناختی و رفتاری شد و گفت: «باید با کمک ابزارهای علوم رفتاری، نه‌تنها تولید خبر جعلی، بلکه زنجیره انتشار آن توسط کاربران ناآگاه نیز مدیریت شود».

اولویت‌های کلیدی برای مقابله با اخبار جعلی

در پایان این نشست، بر نکات زیر به‌عنوان اولویت‌های ضروری مواجهه با پدیده اخبار جعلی تأکید شد:
۱-ضرورت ایجاد ساختار واحد، پاسخ‌گو و چابک در مواجهه با اخبار جعلی
۲-شبکه‌سازی نهادی برای هماهنگی مؤثر و واکنش سریع

۳-استفاده از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی برای راستی‌آزمایی محتوا 
۴-تقویت نقش رسانه ملی در مرجعیت‌سازی خبری
۵-ارتقاء سواد رسانه‌ای مردم و آگاه‌سازی رفتار رسانه‌ای کاربران

۲۱۶۲۱۶