درصدهایی جادویی که دیگر اعلام عمومی نمی‌شوند/ آیا نتایج نظرسنجی‌های صداوسیما محرمانه است؟

نرگس کیانی: «شایعه محرمانه بودن نتایج نظرسنجی‌های سازمان صداوسیما» اگرچه فروردین سال جاری از سوی محسن شاکری‌نژاد، رئیس مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما در گفت‌وگو با ایسنا، تکذیب شد اما آن‌چه از ظواهر امر برمی‌آید، خلاف گفته‌های شاکری‌نژاد است.

طبق گفته او، به طور معمول نتایج همه نظرسنجی‌ها درباره برنامه‌ها، برای شبکه‌ها، برنامه‌سازها و حوزه معاونت سیما ارسال می‌شود اما در مناسبت‌های خاص مثل «نوروز»، «رمضان» و «یلدا»، اداره‌کل روابط عمومی، آن را به صورت عمومی منتشر می‌کند. چراکه شاکری‌نژاد معتقد است «برای مردم اهمیت زیادی ندارد که فلان برنامه مثلا عصرگاهی فلان شبکه، چه میزان بیننده دارد!» با این حال مسئله نه اهمیت میزان بینندگان فلان برنامه برای مردم، که «ارزیابی» کارنامه تلویزیون براساس این آمار است. امری که اهالی رسانه‌ و کارشناسان این حوزه برای انجام آن، به‌تبع نیازمند آمارند. هرچند آن‌چنان که باید و شاید نتوان صحت و سقم‌ این آمار را سنجید. چراکه به عنوان مثال، مشخص نیست درصدهای به دست آمده حاصل نظرسنجی از کدام جامعه آماری است. مثلا وقتی اعلام شد «زیرخاکی۳» با ۶۹.۲ درصد مخاطب عنوان «پرمخاطب‌ترین سریال نوروزی سال ۱۴۰۱» را از آن خود کرده است، هیچ‌گاه اشاره نشد که درصد احصاء شده حاصل نظرسنجی از چند نفر بوده است؟!

با وجود کژی‌ها و کاستی‌های نتایج نظرسنجی‌های سازمان صداوسیما اما همین نتایج نیز مدت‌هاست از سوی اداره‌کل روابط‌عمومی سازمان در اختیار رسانه‌ها قرار نمی‌گیرد. تا جایی که آخرین آمار منتشرشده حاصل از نظرسنجی مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما، در مورد درصد بینندگان «پایتخت ۷» بوده است و به فروردین ۱۴۰۴ برمی‌گردد. براساس این نظرسنجی که نتیجه آن در رسانه‌ها نیز منتشر شد آمار کلی مخاطبان این مجموعه بیش از ۷۲ و ۶ دهم درصد بود که براساس ادعای شاکری‌نژاد در نوع خود «رکورد» محسوب می‌شد. هرچند باز هم مشخص نشد که تعداد اعضای جامعه آماری که ۷۲ و ۶ دهم درصدشان «پایتخت ۷» را دیده‌اند چند نفر بوده است؟!  

از ادعای افزایش مخاطبان تلویزیون در زمان جنگ تا ادعای تماشای تلویزیون از سوی ۷۰ درصد مردم

در غیاب آمار تفکیکی درصد تماشاگران برنامه‌های تلویزیونی که یا از سوی مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما انجام نمی‌شود یا اگر هم انجام می‌شود در اختیار رسانه‌ها قرار نمی‌گیرد، اظهارات محسن شاکری‌نژاد رئیس این مرکز قابل توجه است.

شاکری‌نژاد، اول مرداد ۱۴۰۴، تقریبا یک ماه پس از جنگ ۱۲ روزه اسرائیل علیه ایران، در گفت‌وگو با مهر از افزایش ۴ درصدی مخاطب تلویزیون در بهار امسال نسبت به فصل گذشته (زمستان ۱۴۰۳) خبر داد و مدعی شد که شبکه خبر در ایام جنگ در صدر شبکه‌ها قرار گرفته بود. طبق اظهارات رئیس مرکز تحقیقات  در نظرسنجی‌های مختلف از جمله نظرسنجی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس و دیگر مراکز معتبر، صداوسیما با فاصله زیاد مرجع اول کسب خبر شناخته می‌شود! شاکری‌نژاد در حالی چنین آمار و ارقام عجیبی را با مهر در میان گذاشت که بحث از دست رفتن مرجعیت رسانه‌ای صداوسیما دست کم از اعتراضات پاییز ۱۴۰۱ به این سو، بحث مدام کارشناسان رسانه است. مرجعیتی که واگذاری آن به تلویزیون‌های ماهواره‌ای خارج از کشور، موجب شده است دست کم در مشاهده‌ای میدانی، چه در مواقع عادی و چه در بحران‌هایی چون جنگ، این تلویزیون‌ها باشند که مرجع اول کسب خبرند نه صداوسیما با انبوهی از شبکه‌های ریز و درشتش.      

دیگر اظهارنظر شاکری‌نژاد، به مهرماه سال جاری برمی‌گردد. او ۱۸ مهر امسال در گفت‌وگو با تسنیم اشاره کرد که حدود ۷۰ درصد مردم هنوز تلویزیون را دنبال می‌کنند و رقابت بین شبکه سه و آی‌فیلم همچنان داغ است. آن‌طور که شاکری‌نژاد اشاره کرد معیار تماشاگر ۷۰ درصدی، تماشای ۱۵ دقیقه‌ای روزانه تلویزیون است. به این معنا که هرکسی حداقل این میزان را ببیند، در آمار مخاطبان تلویزیون لحاظ می‌شود. او همچنین مدعی شد اگرچه در طول جنگ شبکه خبر بیشترین بیننده را داشت، اما الان در حال حاضر تغییر بین شبکه ۳ و آی‌فیلم است و معمولاً این دو با هم جابه‌جا می‌شوند. این اظهارات شاکری‌نژاد موجب منتشر شدن گزارش‌های متعدد با عناوینی چون «آمار ۷۰ درصدی مخاطبان تلویزیون زیر ذره‌بین»، «آمارسازی عجیب صداوسیما»، «پشت پرده آمار ۷۰ درصدی مخاطب» و… شد. ازجمله روزنامه فرهیختگان در گزارشی با عنوان «اعلام ۷۰ درصدی مخاطب تلویزیون موفقیت است؟» نوشت: «براساس همین اعداد و ارقام اعلامی صداوسیما یعنی ۳۰ درصد مردم حتی این گردش ۱۵ دقیقه‌ای را هم در تلویزیون نمی‌کنند. یعنی اگر جمعیت ایران را همان عدد بیش از ۸۶ میلیون (آمار پایان سال ۱۴۰۳) در نظر بگیریم و جمعیت صفر تا ۴ سال را هم از محاسبه‌مان خارج کنیم (بنابر مقررات آفکام) چیزی بیش از ۲۵ میلیون نفر در ایران حتی ۱۵ دقیقه هم تلویزیون تماشا نمی‌کنند. قابل توجه است که حتی اگر فقط جمعیت بالای ۱۲ سال را محاسبه کنیم -بنابر آخرین معیارهای مرکز تحقیقات سازمان- چیزی بیش از ۲۰ میلیون نفر پای تولیدات تلویزیون نمی‌نشینند.»

گذشت شش ماه از سال و تنها آمار مخاطبان «پایتخت ۷» و دو اظهارنظر کلی

با توجه به آن‌چه گفته شد با گذشت شش ماه از سال ۱۴۰۴، تنها درصد مخاطبان سریال «پایتخت ۷» (با تاکید بر مشخص نبودن تعداد اعضای جامعه آماری) اعلام شده است. همچنین رئیس مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما، تنها به دو اظهارنظر کلی؛ یکی افزایش ۴ درصدی مخاطبان تلویزیون در بهار ۱۴۰۴ به نسبت زمستان ۱۴۰۳ و دیگری دنبال کردن تلویزیون توسط ۷۰ درصد مردم ایران بسنده کرده است. در چنین شرایطی بار دیگر باید پرسید آیا «محرمانه شدن نتایج نظرسنجی‌های سازمان صداوسیما» شایعه است یا واقعیت؟ و آیا این نتایج به صرف احتمال اهمیت نداشتن آن برای مردم، نباید منتشر شود و به همین آسانی می‌توان بر دیگر کارکردهای آن چشم پوشید؟

۵۹۲۴۲