خودآزاری یک اختلال روانی است که در آن فرد از تجربه درد، رنج و یا تحقیر لذت می‌برد؛ این اختلال فراتر از رفتارهای عادی و گذراست و شامل الگوهای پایدار آسیب رساندن به خود، هم از لحاظ جسمی و هم روانی می‌شود و فردِ آزارطلب، آگاهانه خود را در موقعیت‌های دردناک قرار می‌دهد و از این تجربه لذت می‌برد. مازوخیسم یا خودآزاری دسته‌بندی‌های متفاوتی دارد.
در این محتوا به بررسی این اختلال، دلایل بروز آن، نشانه‌های افراد خودآزار و مازوخیستی و درمان این اختلا‌ل‌ها می‌پردازیم.
خودآزاری چیست؟
ممکن است بارها واژه خودآزاری را شنیده باشید؛ در بسیاری از مواقع افراد بدون قصد خاصی، به خود آسیب می‌زنند؛ مثل رفتارهای ناآگاهانه فیزیکی و پرخاشگرانه نسبت به خود. اما خودآزاری واقعی یا مازوخیسم با این حالات متفاوت است.
مازوخیسم به معنای قرار گرفتن آگاهانه فرد در معرض درد و آزار، با رضایت خود، برای کسب لذت است. این اختلال می‌تواند به صورت آسیب روانی، جسمی، احساسی یا حتی جنسی بروز کند.
دسته بندی کلی خودآزاری
خودآزاری به طور عمومی به دو شکل اصلی تقسیم می‌شود:
- خودآزاری روحی: آسیب ذهنی به خود، مثل خودخوری، سرزنش و کاهش اعتماد به نفس
- خودآزاری جسمی: آسیب فیزیکی به خود، که در مازوخیسم به مرحله جدی‌تری می‌رسد.
نشانه‌های خودآزاری
افراد مازوخیست ممکن است برخی از این رفتارها را از خود بروز بدهند:
- ناتوانی در نه گفتن و تلاش مداوم برای رضایت دیگران
- سخت‌گیری وسواسی نسبت به خود
- جذب افراد خودشیفته
- مقاومت در برابر دریافت لذت‌ها و هدایا
- شخصیت کمال‌گرا و سخت‌گیر
- ناتوانی در تجربه لذت‌های ساده
علائم افراد مازوخیستی یا خودآزار
- تمایل به تحقیر شدن
- لذت از آزار کلامی
- لذت بردن از آسیب فیزیکی
- لذت از رابطه جنسی خشن
- آسیب‌رساندن به خود
- لذت بردن از خیالات آزاردهنده
- علاقه به پورنوگرافی حاوی خشونت، تحقیر و آزار
خودآزاری در روانشناسی
مازوخیسم یا خودآزاری به عنوان گرایشی فراگیر برای درگیر شدن در رفتارهای خودتخریب‌گرانه در زندگی اجتماعی، عاطفی و کاری تعریف می‌شود. این افراد معمولا خود را در موقعیت‌های دردناک و تحقیرآمیز قرار می‌دهند. میزان تجربه درد و تحقیر در افراد مازوخیست متفاوت است. برخی از افراد مازوخیست سعی می‌کنند بر موقعیت، کنترل نسبی داشته باشند و خودآزاری را در حد آسیب فیزیکی جدی به خود یا دیگران پیش نبرند.
ریشه تاریخی اصطلاح مازوخیسم
اصطلاح مازوخیسم از نام نویسنده اتریشی به نام لئوپولد فون زاخر-مازوخ نویسنده آثار مازوخیستی، گرفته شده که در داستان‌هایش به رفتارهای مازوخیستی اشاره می‌کند.
خودآزاری و مازوخیسم در زندگی روزمره
تقریباً همه افراد در زندگی روزمره خود بارها با خودآزاری روحی مواجه می‌شوند، رفتارهایی مانند نادیده گرفتن نیازهای روانی یا جسمی خود. اما خودآزاری نشانه‌ای از مشکلات روانی است، در حالی که مازوخیسم مرحله‌ای جدی‌تر از این اختلال محسوب می‌شود.
انواع خودآزاری و مازوخیسم
خودآزاری را می‌توان بر اساس علت و آسیب‌هایی که فرد به خود می‌زند به 6 دسته اصلی تقسیم کرد:
1- مازوخیسم روانی: لذت از تحقیر و آزار کلامی یا جسمی
2- مازوخیسم احساسی: تجسم صحنه‌های تحقیر و آزار در ذهن
3- مازوخیسم فیزیولوژیکی: تجربه شعف از آسیب جسمی، گاهی با تعامل با فرد سادیست
4- مازوخیسم جنسی: لذت از درد و تحقیر در روابط جنسی
5- مازوخیسم تطبیقی: لذت از درد موقتی برای رسیدن به خشنودی
6- مازوخیسم اخلاقی: رفتارهای خودتنبیهی ناشی از احساس گناه
مازوخیسم در کودکان
کودکان گاهی برای جلب توجه والدین، خود را در معرض درد یا تحقیر قرار می‌دهند. این رفتارها به‌طور ناخودآگاه برای دریافت حمایت و مراقبت بیشتر انجام می‌شوند. زیرا تحمل درد برای کودکان از تحمل بی‌توجهی راحت‌تر است. در واقع کودکان با انجام رفتارهای خودتخریبی در تلاش هستند تا والدین خود را برای توجه و مراقبت بیشتر متقاعد کنند. معمولا کودکان در این شرایط، به صورت ناخودآگاه نقش یک فرد مظلوم را بازی می‌کنند.
تفاوت سادیسم و مازوخیسم
تفاوت مازوخیسم و سادیسم در روش دریافت احساس لذت است در بیماری مازوخیسم فرد به خودآزاری، احساس درد جسمی یا عاطفی برای رسیدن به لذت نیاز دارد اما در سادیسم فرد از درد و یا تحقیر دیگران لذت می‌برد. این دو اختلال دقیقا برعکس هم هستند.
اما گاهی این دو اختلال با هم ارتباط می‌گیرند یعنی جایی که سادومازوخیسم شکل می‌گیرد. در این رابطه که یک فرد به سادیسم و فرد دیگر به مازوخیسم تمایل دارد هر دو طرف با رضایت هم رابطه جنسی برقرار می‌کنند که این نوع رابطه را، رابطه ارباب و برده هم می‌شناسند.
علل بروز خودآزاری یا مازوخیسم
- عوامل بیولوژیکی: ترشح هورمون اندورفین در واکنش به درد، مشابه تجربه مصرف مورفین
- تجربیات دوران کودکی: سرکوب خشم و تنفر و تجربه تنبیه همراه با درد
- الگوهای رفتاری: تکرار تجربه درد و گناه در بزرگسالی
عوامل تشدید کننده مازوخیست
اما عواملی هم هستند که باعث تشدید تمایلات مازوخیستی می‌شوند که برخی از آنها عبارتند از:
- سرکوب جنسی
- فشارهای روانی
- افکار و تخیلات
- عدم تعادل مواد شیمیایی مغز
درمان خودآزاری یا مازوخیسم
مشاوره و روان‌درمانی، به ویژه در مراحل اولیه، موثرترین روش درمان مازوخیسم است و مشاوره نیز می‌تواند به افراد در دسترسی آسان کمک کند. برخی روش‌های درمانی این اختلال عبارتند از:
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): به شناسایی و تغییر الگوهای فکری و رفتاری ناسالم کمک می‌کند.
- رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT): برای بهبود تنظیم هیجانی و تحمل پریشانی مفید است
- درمان روان‌کاوی: بررسی و درک ریشه‌های عمیق‌تر روانی اختلال
- تکنیک‌های آرام‌سازی: برای مدیریت استرس و اضطراب مانند یوگا، مدیتیشن، تنفس عمیق و رایحه‌درمانی
- راه‌های مقابله با پریشانی و پذیرش احساسات منفی: یادگیری راه‌های سالم‌تر برای مقابله با احساسات منفی و پریشانی، مانند نوشتن، دریافت حمایت اجتماعی و پذیرش احساسات
- سکس‌تراپی: برای رسیدگی به مشکلات جنسی مرتبط با مازوخیسم و کاهش رفتارهای خودآزارانه ضروری است
در مواقعی که این اختلال بسیار شدید باشد، فرد برای دریافت داروهای کنترل‌کننده علائم بیماری به روانپزشک ارجاع داده می‌شود.
دارودرمانی
داروهای ضدافسردگی (SSRIs): کاهش اضطراب و افسردگیداروهای کاهنده تستوسترون: کنترل میل جنسی در موارد شدید
نکات کلیدی
1- درمان مازوخیسم معمولاً یک فرایند زمان‌بر است و به ترکیبی از روش‌های مختلف نیاز دارد.
2- معمولا مراجعه به یک متخصص روانشناس، روانپزشک یا سکس‌تراپیست برای ارزیابی و درمان مناسب ضروری است.
3- دارو درمانی به تنهایی کافی نیست و باید در کنار روان‌درمانی انجام شود
جمع‌بندی
مازوخیسم یا خودآزاری یک اختلال روانی پیچیده است که افراد از تجربه درد و تحقیر خود لذت می‌برند. شناخت نشانه‌ها و انواع آن اولین گام در مسیر درمان است.
درمان موثر برای این اختلالترکیبی از روان‌درمانی، مشاوره آنلاین و دارو درمانی است. مداخله به موقع، به ویژه در مراحل اولیه، می‌تواند از تشدید بیماری جلوگیری کرده و کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشد. با مشاوره آنلاین در سریع‌ترین زمان ممکن می‌توانید مراحل درمان را طی کنید.