عصر ایران؛ پارسا بهمنی – شیراز دارای دریاچه مصنوعی «با سد ۱۲ میلیون مترمکعبی» در شمال غرب این شهر میشود. اما فعالان محیط زیست می گویند این سد قرمز تنگ است که ساخت آن جان 2 میلیون شهروند شیرازی را به خطر می اندازد.
محمد فرخ زاده معاون گردشگری و امور زیارتی استانداری فارس چندی پیش از ایجاد دریاچه مصنوعی در شمال غرب این شهر و در منطقه پارک دراک خبر داد. او گفت با این «سد آبی» شیراز دریاچه ای مانند چیتگر در تهران خواهد داشت. موقعیت آن از این دریاچه درست در محل پروژه سد تنگسرخ است که به دلیل مخالفت سازمان محیط زیست کار ساخت آن متوقف شد. در آن زمان برخی از فعالان محیط زیست شهرداری شیراز را متهم کردند که می خواهد با ایجاد چنین دریاچه ای برای زمین های این منطقه ارزش افزوده ایجاد کند.
حالا آقای فرخ زاده از همکاری در ساخت این «سد» جدید توسط همان سازمان هایی که قبلاً می خواستند سد تنگسرخ را بسازند، خبر می دهد. این سازمان ها شامل شهرداری شیراز و شرکت آب منطقه ای با تایید استانداری فارس می باشد. نماینده گردشگری استانداری فارس نیز اهدافی را برای احداث سد تدوین کرده است که صراحتاً توسط کارشناسان محیط زیست رد شد.
وی با بیان اینکه ساخت این دریاچه مانند دریاچه چیتگر برای گردشگری مفید خواهد بود، گفت: برای تامین سفره های زیرزمینی مناسب است. از سیل جلوگیری می کند. از آن برای آبیاری باغات قصردشت استفاده می شود. هوای شیراز را لطیف می کند. وی در پایان تاکید کرد که این دریاچه در کنار سایر پروژه های بزرگ منطقه از جمله ساخت تله کابین، آکواریوم و … منطقه گردشگری منحصر به فردی را ایجاد خواهد کرد.
احتمالاً قصد این مقام استانداری فارس از استفاده از واژه سد به جای سد، برانگیختن حساسیت محیط بانان نسبت به سد تنگ سرخ نیست. آنچه در سخنان وی نیز قابل توجه است این است که حجم در نظر گرفته شده برای مخزن سد از 30 میلیون مترمکعب اولیه به 12 میلیون مترمکعب کاهش یافته است.
اما تغییر حجم باعث نمی شود که ساخت سد، دریاچه یا سد به هدف مورد نظر آقای فرخ زاده نمی رسد. پیش از این، دکتر آنگه کوثر، پدر علم آبخوان ایران، دکتر. حمید مصباح، پژوهشگر منابع طبیعی و زمین شناسان مختلف هشدار داد که هر نوع آبیاری خاک در این منطقه منجر به نشت آب و فرونشست زمین در مناطق مسکونی اطراف می شود. وجود غارهای آهکی زیرزمینی بزرگ در این منطقه خطر فرونشست زمین را به میزان قابل توجهی افزایش می دهد. به این ترتیب نه تنها تامین سفره های زیرزمینی مورد نظر شهرداری و سازمان های مرتبط محقق نمی شود، بلکه خسارت هایی به اموال و منازل مردم منطقه وارد می شود.
محل پروژه، چه در سایت سدتانگ سوره سابق یا در دل پارک دراک، خود غیرقانونی است. حتی اگر سازمان محیط زیست پیوست محیط زیست این پروژه را تایید کند، باز هم ساخت آن ایراد دارد. گسل سبزپاشان یک گسل فعال است و سالانه بین 1.2 تا 2.6 میلی متر حرکت می کند. طبق مقررات مقررات ملی ساختمان هر نوع ساخت و ساز روی گسل ممنوع است. به همین دلیل خطر ترکیدن سد وجود دارد. اگر سال گذشته یک سد کوچک در لیبی شکسته شود و 25000 نفر کشته شوند چه؟
اینکه وجود سد در مقابل یک کلانشهر تا چه اندازه با اصول پدافند غیرعامل سازگاری دارد، سوال دیگری است.
البته تاکنون مقررات ملی ساختمان نادیده گرفته شده است. شهرداری شیراز مجوز ساخت و سازهای بزرگ و بلندمرتبه در این منطقه را صادر کرده است. جالب اینجاست که اکثریت قریب به اتفاق ساخت و سازهای انبوه متعلق به نهادهای دولتی است.
معاون گردشگری و امور زیارتی استانداری فارس احداث سد آبی را در بهبود کیفیت هوای شیراز موثر دانست. این گفته با واقعیت اقلیمی شهر شیراز نیز در تضاد است. کریدور اصلی جریان باد در شیراز یکی یکی از منطقه تنگسرخ و دیگری از مهارلو در جنوب شرقی شهر است. شهرداری پیش از این با اعطای مجوز ساخت ساختمان های بلند بلند، کریدور شمال غرب (تنگ سرخ) را مسدود کرده است. چگونه چنین دریاچه ای به قول مرحوم دکتر. با گفتن Ange Kousar، «به شرطی که نشکند یا آب نشت کند»، به طور موثری هوای شهر را تعدیل می کند؟
مهم ترین نکته نوع خاک این منطقه است. وقتی با دکتر آشنا شدیم. حمید مصباح محقق حوزه منابع طبیعی از محل پروژه بازدید می کند، او برایم توضیح می دهد که خاک این منطقه چقدر در خطر است. دکتر مصباح چند سنگ برمی دارد و می گوید: «دقت کن. اینها مثل سنگ هستند. سپس آنها را در آبی که در آنجا جاری است قرار می دهد. این به اصطلاح سنگ ها شروع به تجزیه شدن می کنند. این نشان دهنده نوع خاک این منطقه است. البته شهر شیراز با مدیریت زیست محیطی توسط مسئولان بیگانه نیست.
سیل سال 1377 که 12 کشته و تخریب خودرو برجای گذاشت، به دلیل مسدود شدن آبراه در حوالی دروازه قرآن در حین ساخت جاده در آن سمت ایجاد شد. الان هم اگر سیلابی از منطقه تنگسرخ شیراز بیاید، به دلیل شهرسازی در پایین دست رودخانه، بحران ایجاد می شود. این احتمال وجود دارد که «سد» شکسته شود یا باعث فرورفتن زمین در منطقه شود و جان بسیاری از افراد را به خطر بیندازد، احتمالاً جایی در محاسبات فعلی مسئولان ندارد.
در حالی که مسئولان شهر شیراز هدف از ساخت این سد را گردشگری می گویند، دریاچه مهارلو در پایین دست البته برای توسعه زیرساخت های گردشگری مهیا است و نیازی به صرف هزینه از جیب مردم شیراز برای ساخت آن نیست. . به همین دلیل این استدلال مسئولان در خصوص توسعه گردشگری منطقی به نظر نمی رسد. پیش بینی کوثر این بود که با ساخت سد تنگسرخ در شمال شیراز مهارلو به سرنوشت دریاچه هایی مانند ارومیه، بختگان و غیره دچار خواهد شد.
به عبارت دیگر: بالادست باید گسترش یابد و پایین دست محافظت شود. این کار با کارهای قبلی متفاوت است. دومین کریدور هوایی شهر شیراز بر روی مهارلو است. اینکه نمک های دریاچه مهارلو به جیوه، کادمیوم و سایر سموم خطرناک آلوده است و وقتی به دلیل ساختن سد در بالادست خشک می شود (محارلو منبع آبی غیر از تنگسرخ ندارد) به مرکز داخلی ذرات معلق تبدیل می شود. ریزگردهای سمی که مسئولین و افراد غیر مسئول در آن تنفس می کنند.
مدیرکل منابع طبیعی فارس در سال 92 به من گفت که این سد مانند بمبی است که بالای سر مردم شیراز است. حال باید منتظر ماند و دید که در صورت تغییر نام از «سد» به «سد»، چه تغییری در دل موضوع رخ خواهد داد.
