26 سال از اکران فیلم «آژانس شیشه ای» می گذرد، فیلمی که فضای سینمای ایران را تغییر داد. ابراهیم در آتش
سوسن سیرجانی | سال گذشته در تیرماه 1396 در روزهایی که تنها یک سال از آغاز به کار دولت جدید می گذشت و فضای فرهنگی ایران پس از انقلاب با گشایش بی سابقه ای مواجه بود، فیلم «آژانس شیشه ای». فیلمی سیاسی که هرگز در تاریخ سینمای ایران ساخته نشده است.
به گزارش بازتاب آنلاین، شرایط ساخت «آژانس شیشه ای» و اکران آن همانند خود فیلم ویژه بود. حتی پس از گذشت حدود سه دهه، این فیلم نکاتی دارد که مخاطب را شگفت زده می کند. به مناسبت سالگرد اکران، به بررسی جزئیات این فیلم پرداخته ایم.
مسیر تولید | در اوایل دهه 70 پس از ساخت دو فیلم «بوی پیراهن یوسف» و «برج مینو» اختلافاتی بین ابراهیم حاتمی کیا و کارگردانان وقت به وجود آمد. به همین دلیل حاتمی کیا مدتی از سینما و فیلمسازی فاصله گرفت و در مغازه پدرش مشغول به کار شد. در این مدت، در ساعات آزاد، شروع به نوشتن فیلمنامه‌ای کرد که بیشتر در مورد سرگرمی‌های خودش است. پس از خواندن فیلمنامه، بسیاری از افراد نزدیک به او او را از انجام این کار منصرف کردند، زیرا معتقد بودند این فیلم بیش از حد سیاسی است و می تواند او را به دردسر بیاندازد. اما حاتمی کیا با تغییر دولت در سال ۱۳۷۶ تصمیم گرفت همین فیلمنامه را برای دریافت پروانه ساخت به ارشاد بدهد. در ساخت فیلم مشکلاتی وجود داشت اما در نهایت پس از کسب مجوز از ار بیت و تغییر پایان، فیلم جلوی دوربین رفت و پس از دو ماه برای کارهای فنی و پس از تولید آماده شد.
حواشی فیلم | از اولین روزهای اکران فیلم «آژانس شیشه ای» در شانزدهمین جشنواره فیلم فجر، شایعاتی پیرامون این فیلم شکل گرفت. پلیس این فیلم را توهین به نیروی انتظامی و نمادی برای نشان دادن ضعف این ارگان کشور دانسته و از آن شکایت کرد. اما این سوءتفاهم با مداخله مدیران فیلم برطرف شد. از سوی دیگر انتقاد از تندروهای مذهبی، شیوه زندگی بسیجیان، حتی برخورد با افرادی که تابعیت دوگانه دارند و مدام به خارج از کشور سفر می کنند، از دیگر نکاتی بود که برای «آژانس شیشه ای» حاشیه ایجاد کرد. این فیلم اولین بار در زمستان 1377 از تلویزیون پخش شد و در نسخه تلویزیونی آن حذفیات صورت گرفت و بر شایعات و چین و چروک های فیلم افزود.
افتخارات | نامزد اکثر رشته ها و دریافت 9 سیمرغ از شانزدهمین جشنواره فیلم فجر بهمن 1376، «آژانس شیشه ای» به یکی این فیلم یکی از فیلم های رکورد شکن تا آن زمان در جشنواره شد. این فیلم برنده جوایز برتر جانشوارا در زمینه های بهترین فیلم، بهترین فیلمنامه، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر مرد، بهترین بازیگر نقش مکمل مرد و بهترین بازیگر نقش مکمل زن شد. اما افتخارات «آژانس شیشه ای» به این جشنواره محدود می شود. نبود، این فیلم در جشنواره فیلم ایرانی، جشنواره تصویر جهانی و چندین جشنواره ملی مورد تحسین قرار گرفت. با اکران این فیلم در جشنواره جهانی فیلم فجر همان سال، «آژانس شیشه ای» نیز مورد توجه منتقدان خارجی قرار گرفت و نقدهای مثبتی در مجلات خارجی درباره آن نوشته شد.
فروش و مخاطب | بر اساس سالنامه آماری فروش فیلم های سینمایی ایران در سال 1377، «آژانس شیشه ای» با یک میلیون و 277 هزار بیننده در رتبه سوم از نظر تعداد بیننده قرار گرفت. این در حالی است که در آن سال میانگین قیمت بلیت سینما حدود 200 تومان بود و طبق این اطلاعات آماری فیلم حدود 300 میلیون فروخت. در آن سال ها هنوز پردیس های سینمایی وجود نداشت و سینمایی مثل عصر جدید که چندین اکران داشت با استقبال بسیار مردم مواجه شد. طبق آمار، بیشترین فروش فیلم «آژانس شیشه ای» در سال ۱۳۷۷ در گیشه این سینما رخ داده است.
واکنش ها و بررسی ها | این فیلم نیز مانند هر پدیده هنری با انتقادات و واکنش های مثبت و منفی فراوانی همراه بود. در ابتدا، بسیاری این فیلم را ریپ آف از سیدنی لومت «بعد از ظهر روز سگی» در سال 1975 می دانستند، که به گفته بسیاری از منتقدان، اقتباسی از آن بود، نه ریپ آف. از سوی دیگر رسانه های راست به شدت به این فیلم حمله کردند و آن را توهین به بسیج و رزمندگان خواندند. اما منتقدان حرفه‌ای سینما مانند حمیدرضا صدر، رضا درسکار، رابرت صفریان و چهره‌های مهم نقد سینمایی آن سال‌ها، فیلم را نقد سیاسی احتمالی بخشی از جامعه می‌دانستند که باید صدایشان شنیده می‌شد.
رتبه بندی در نظرسنجی ها | در بررسی‌های مختلف سینمایی که طی این ۲۶ سال پس از اکران این فیلم انجام شده، منتقدان همواره «آژانس شیشه‌ای» را جزو ۲۰ فیلم پر رای‌آور سینمای ایران می‌دانند. در جدیدترین نقد مجله فیلم. بهمن سال گذشته ساخته شد و این فیلم دومین فیلم برتر جنگی تاریخ سینمای ایران شد. در سال 1392 در نظرسنجی منتقدان سینمای ایران، «آژانس شیشه ای» جزو 10 فیلم برتر سینمای ایران قرار گرفت.
