حسین کارا: کتاب عزت الله سحابی ایران، آزادی و دموکراسی، تالیف امیر طیرانی، برداشتی نو از تاریخ معاصر از منظر سیاستمداری است که در میان جوانان عرصه سیاست ایران فعالانه حضور دارد. سحابی اگرچه در سیاست از حمایت خانواده برخوردار بود، اما راه خودش را رفت و راه خودش را کشف کرد.
طیرانی در مقدمه این کتاب دلایل تفسیر و دسته بندی جدید خود از سخنان، نوشته ها و مقالات عزت الله سحابی را بیان می کند. اما با نگاهی به عناوین کتاب می توان به این نتیجه رسید که وی حوزه های مختلفی را برای صحابی در نظر گرفته و سعی کرده این حوزه ها را بر اساس گفتار خود دسته بندی کند که به آن خواهم پرداخت.
نویسنده کتاب در مقدمه تصویری ارائه می دهد تا خواننده با پیشینه فکری و تاریخی سحابی آشنا شود و به درک نسبتاً دقیقی از زمان و عصری که اساس اندیشه های سحابی را تشکیل می دهد، دست یابد. این که سحابی با سه گانه مهندس بازرگان، آیت الله طالقانی و دکتر دکتر همکاری نزدیک داشت. شریعتی دیدگاه او را تا حدودی روشن می کند.
طیرانی در بخشی از مقدمه درباره عقاید دینی سحابی می‌نویسد: «برای شناخت عقاید و اندیشه‌های دینی سحابی، کافی است به مقالات و نوشته‌های او که منتشر شده یا در شرف انتشار است مراجعه شود و شخصیت دینی و محدودیت‌های دینی و مذهبی او، از جمله معاشرت همیشگی او با قرآن و تلاش‌های او برای استنباط از حلال و دستان الهی او، راه‌حل‌های حلال و عبادت او را بشناسیم. علاقه به نمازهای دینی.» به ویژه دعای عرفه و غیره، ارتباط و گفتگو با نزدیکان می تواند مفید باشد. »
نویسنده در مقدمه با ترسیم نقشه ای از مخالفان و جبهه ای که سحابی با آن روبروست (عمدتاً کمونیست ها و جنبش ضد اصلاحات) می کوشد گرایش ها و ریشه های وابستگی سحابی را روشن کند. اگرچه فراز و نشیب ها و تغییرات قابل توجهی در مسیر فکری سحابی وجود دارد. اما آنچه مسلم است هدف ایران است. سحابی در سن و سال بلوغ خود نسبت به ایران سرزمینی و توجه به فرهنگ ایرانی بیشتر است. مسئله ایران چنان نقشی در سخنرانی سحابی ایفا می کند که در اواسط دهه 1980 یکی از خوانندگان مجله چم انداز ایران او را به نژادپرستی متهم کرد. سحابی در مقاله ای مفصل با عنوان «نژادپرستی ایرانی یا شناسایی هویت ملی!؟» به این ابهام و اتهام پاسخ روشن و مختصر داد تا تفاوت فاحش نژادپرستی و احیای هویت ملی را نشان دهد.
طیرانی در مقدمه، در کنار ایران و اسلام، دغدغه سومی را برای سحابی ذکر می کند و آن آزادی است. رشد و توسعه یک جامعه تنها با آزادی امکان پذیر است و بدون این آزادی هیچ چیزی حاصل نمی شود. سحابی میل به آزادی دارد و این یعنی مسئولیت اجتماعی و ملی. به راستی از نظر سحابی آزادی مسئولیت به همراه دارد و انسان در قبال جامعه خود مسئول خواهد بود. در مقدمه کتاب آمده است: «اما از نظر سحابی این مسئولیت تنها متوجه صاحبان قدرت و حکومت نمی شود، بلکه شامل نیروهای سیاسی خارج از حکومت و به طور کلی جامعه نیز می شود.» در این رابطه با توجه به تجربه تاریخی خود، دو مثال از سال های نهضت ملی و سال های اول پس از پیروزی انقلاب بیان کرد و گفت: «نتیجه این تأملات را اگر نگاه مسئولانه به قدرت می خوانم، چه نمونه ای از نگاه مسئولانه بود.» مرحوم مصدق، بخش توده به نحوی از آزادی ایران در آن زمان استفاده کرد که نتیجه ای جز شکست یک جنبش و مخدوش شدن استقلال کشور نداشت.
مشکل بعدی کتاب طرح دموکراسی یا پدرسالاری از دیدگاه نهابی است. طیرانی می نویسد: از دیدگاه سحابی، دموکراسی مانند سایر مفاهیم اجتماعی و سیاسی چیزی است که جدای از ریشه در فرهنگ کشور باید بومی سازی شود.
همانطور که قبلاً گفتم، کتاب سعی دارد با دسته بندی کتاب، حوزه های مختلف زندگی سیاسی سحابی را تعریف کند. کتاب به دو فصل کلی تقسیم شده است. سخنرانی های اجتماعی و سیاسی (مقالات، گفتگوها و غیره)؛ با این حال، کامپایلر عنوان خط مشی را به دو بخش، بخش نظری و بخش عملی تقسیم می کند.
یک سیاستمدار هرگز در میدان عمل به آنچه که قصد انجام آن را دارد نمی رسد. میدان عقیده شامل تمام بینش‌ها، خواسته‌ها، رویاها و غیره یک فعال سیاسی می‌شود که تنها درصدی از آن‌ها ممکن است در حوزه عمل اجرا شود. زیرا در عرصه کنش عوامل متعددی به کنش کنش گر در عرصه سیاست شکل داده است و ناگزیر است اتفاقات عرصه کنش را در نظر بگیرد; تئوری یا دستورالعمل هایی را در مورد آنچه که باید اتفاق بیفتد بنویسید.
بر این اساس، با نگاهی به فهرست مطالب بخش نظری این کتاب، مقالات و گفتگوهای سحابی در مورد مسائل اساسی پیش روی ایران گردآوری شده است. مانند «ملی گرایی و ناسیونالیسم»، «بحث های ملی بنیادین»، «مشکل فقر در ایران، ریشه ها و راه حل های آن»، «رابطه دین و دموکراسی»، «توسعه مفهوم آزادی در ایران»، «مفهوم دینی ملی» و…
اما در میدان عمل سخنرانی های مخفیانه ای وجود دارد که در آن در مورد آنچه اتفاق می افتد موضع می گیرد، سخنرانی می کند یا یادداشت می نویسد. مانند «سخنرانی مهندس عزت الله سحابی در استماع نارسایی سیاسی بنی صدر برای ریاست جمهوری 30». خرداد 1360»، «نامه مهندس سحابی به حجت الاسلام سید محمد خاتمی»، «آقای رئیس جمهور! تیر پایان دادن به دشمنان اصلاحات، «غرامت نه بزرگ بود»، «نقد جریان اصلاحات»، «از مکتب بیگانه تقلید نمی کنیم»، «مفاهیمی که در سطح شعار عمل می کند» و…
این کتاب 511 صفحه ای توسط شرکت ترجمه و نشر پارس وارد بازار کتاب شده است.
۵۷۵۷