بعدی- شاید بتوان آل احمد را تاثیرگذارترین روشنفکر عصر خود دانست. زندگی و روزگار او مشاهده می شود یکی از نظر ساختار اندیشه سیاسی و ایدئولوژیک، در ارتباط با ساختن نظام سیاسی و اجتماعی، یکی از مهمترین دوره های تاریخ معاصر ایران بود. آل احمد، نامی که همواره با روشنفکران متعهد گره خورده است، چهره مشهور نسلی بود که سایه سیاست، سنت و مدرنیته را به دوش می کشید.
برای رفتن به جلو، زندگی او، بازتابی از یکی این دوره یکی از حساس ترین دوره های تاریخ معاصر ایران بود، دوره ای که ساختارهای ایدئولوژیک و اجتماعی دائماً در تضاد بودند. آل احمد در دهه های پرحادثه 1330 و 1340 نه تنها با قلم، بلکه با گفتار و عصیان خود علیه جریان های حاکم، نقشی بی بدیل در تغییر فضای فکری و فرهنگی ایران داشت.
آل احمد از درگیری های سیاسی و فکری مانند آیینه جامعه خود بیرون آمد. او که در ابتدا به دنبال عدالت و نجات مردم در حزب توده بود، خیلی زود به واقعیت های تلخ این حزب پی برد و آن را ترک کرد. او که از سیاست رایج سرخورده شده بود، به ادبیات روی آورد، اما هرگز از دغدغه های اجتماعی و سیاسی خود دست نکشید. آثار او مانند غرب زدگی بیانگر مواجهه او با فرآیندهای مدرنیزاسیون وارداتی بود که هویت ملی-اسلامی ایران را به حاشیه رانده بود.
آل احمد روشنفکری را فقط در چارچوب بومی سازی می دید; مسیری که از بازگشت به سنت های اسلامی – ایرانی عبور کرد. او معتقد بود هرگونه همکاری با رژیم پهلوی خیانت به مردم است. نگاه انتقادی او به مدرنیته غربی نه تنها در آثار مکتوب، بلکه در سبک زندگی و کلام او نیز منعکس شده است. در مواجهه با غرب زدگی، احیای دین را که به دور از خرافات و تحجر بود و توانایی هدایت جامعه به سوی ترقی و عدالت را داشت، تبلیغ می کرد.
جلال آل احمد نویسنده ای بود که ادبیات را ابزاری برای مبارزه می دانست. سفرهای او به خارج از کشور و تأملاتش در ساختارهای اجتماعی سایر ملل، او را به این باور رساند که پیوند میان نظام های سیاسی استبدادی و گفتمان غربی عامل اصلی انحطاط فرهنگی ایران است. وی در برابر این تهدید بر اهمیت هویت محلی و بازسازی اجتماعی تاکید کرد.
جلال آل احمد مردی بود که هرگز آرام نمی نشست. او که همیشه در صف مقدم مبارزه با استبداد و غرب زدگی قرار داشت، روشنفکری را از تئوری به عمل آورد. میراث او در میان روشنفکران و نسل های جدید به عنوان الگوی تعهد و استقلال فکری زنده است. او یادآور این واقعیت است که اندیشه اگر با آرمان ها و عمل پیوند نداشته باشد در طوفان تاریخ گم می شود.