به گزارش خبرگزاری بازتاب آنلاین نقل شده از مرکز بررسی اسناد تاریخیمرحوم فضل الله مهتدی معروف به صبحی یا فضل الله مهتدی صبحی در سال 1276 در شهر کاشان در خانواده ای بهایی دیده به جهان گشود. پدرش محمد حسین در تهران تاجر بود. صبحی شش ساله بود که پدر و مادرش از هم جدا شدند. این حادثه برای او بسیار ناگوار بود. فضل الله و خواهرش با پدر و نامادری خود زندگی می کردند.
شرح زندگانی خود را در کتاب صبحی و پیم پدر نوشت و چنانکه توضیح می دهد سال ها را در قفقاز، عشق آباد، بخارا، سمرقند، تاشکند و مرو گذراند و سپس به ایران آمد. صبحی پس از پایان جنگ جهانی اول از طریق بادکوبه، استانبول و بیروت برای دیدار حضرت عبدالبهاء به حیفا رفت و کاتب حضرت عبدالبهاء شد. او در سال 1319 به رادیو پیوست و در آنجا داستان زهر جمعه را اجرا کرد. او سنت قصه گویی برای کودکان را در ایران پایه گذاری کرد. برنامه قصه گویی ناهار جمعه به مدت 22 سال با صبحی از رادیو ملی ایران ادامه یافت. این برنامه عموماً مورد استقبال مردم قرار گرفت. صبحی از شنوندگان جوان خواست تا داستان هایی را که از بزرگان شنیده اند به صورت نامه برای او بفرستند. او این داستان ها را از سراسر ایران جمع آوری کرد و از هر داستان ارزشمندترین روایت را برگزید و با زبانی روان و ساده بازنویسی کرد.
همانطور که قبلاً ذکر شد، او سفرهای زیادی کرد و نامه ها و لوح های تشویقی زیادی از حضرت عبدالبهاء دریافت کرد. فضل الله کسی بود که با حضرت عبدالبهاء مشغول بود تا دستورات حضرت عبدالبهاء را بنویسد. یکی به گفته وی یکی از مورد اعتمادترین و بهترین یاران حضرت عبدالبهاء بوده است. بهائیان او را کاتب وحی می نامیدند و در نزد بهائیان از احترام و نزدیکی فراوان برخوردار بود و همه نسبت به مقام و مقام او غبطه می خوردند. او همه چیزهای پنهانی را که حضرت عبدالبهاء می خواست برای افراد بنویسد می شنید و می نوشت و علاوه بر آن از تمام خصوصیات اخلاقی و مشکلات شخصی حضرت عبدالبهاء و ضعف های خود و سایر اعضایش آگاه بود. خانواده، مخصوصاً شوقی افندی (که زمام امور را به دست گرفت و جانشین حضرت عبدالبهاء شد) از این امر آگاه بود.
شوقی افندی شخصی است که صبحی درباره او سخنان ناپسند و زشت می گوید که در مقدمه کتاب او نیز به آن اشاره شده است.
محتوای کتاب های صبحی کاملاً بدون قصد شخصی و بسیار خواندنی و جذاب است. او که مبلغ بزرگ این فرقه بود، از بهائیت باز می گردد و به اسلام و تشیع گروید و با منطقی روشن و دلایلی ساده اما عمیق صحت اسلام و بطلان بهائیت را اثبات می کند و هر خواننده ای را با خود وادار می کند. بصیرت و بی طرفی، منشأ و اعتراف کننده حقیقت کلام: «اگر بهائیان شعار می دهند که با دید باز و بدون تعصب به دنبال حقیقت هستند و تحقیق می کنند، چرا حق طلبان را بدون تعصب طرد می کنند؟ که برای پی بردن به حقیقت، بطلان بهائیت چیست و حتی از دسترسی آنها به خانواده محروم شود؟ اگر این فرقه ادعا می کند که دین آزاد است، اعضای آن باید بدون ترس و اجبار به عقاید خود پایبند باشند.
مرحوم مهتدی در کتاب «خاطرات» خود به مسائل اساسی و دینی و نیز تاریخ خاستگاه بهائیت و آیین بهائیت و همچنین مبانی دین اسلام را بیان کرد و آنچه می دانست را بیان کرد. بیست سال پس از انتشار کتاب صبحی در سال 1332، صبحی پیام پدر را منتشر کرد.
پس از جدایی وی از این سازمان و اعلام انصراف از بهائیت در سال 1307، توسط بهائیان طرد و تکفیر شد و متعاقباً توسط بهائیان تهدید به ترور شد، البته با حمایت مرحوم حاج شیخ حسین لنکرانی و دیگر علمای دینی، بهائیان موفق نشدند.
مهتدی در نهایت در هفدهم آبان وی در سال 1341 بر اثر سرطان گلو در تهران درگذشت و در قبرستان ظهیرالدوله تهران به خاک سپرده شد. این جملات روی سنگ قبر او دیده می شود:
«یا علی، قصه گوی شهر تو، به نی گوش کن که قصه می گوید، از جدایی ها شاکی است».
قبر ابدی شادروان فضل الله مهتدی صبحی، داستان سرای مشهوری که داستان زندگی او در آغاز یک روز خزانی به پایان رسید.
جمله بالا [یاعلی… شکایت می‌کند] صبحی مهتدی آن را همیشه در ابتدای داستان هایش در رادیو می خواند.
نویسندگان مرحوم صبحی:
دفتر خاطرات صبحی / سال 1312
افسانه ها در دو جلد / 1324 و 1325
قصص ملل / سال 1327
حاج میرزا ذوالفلی/ سال 1326
افسانه های قدیمی در دو جلد / سال 1328 و 1331
دژ هوشربا/ سال 1330
قصه های دیوان بلخ/ سال 1331
افسانه های قدیمی از ایران و مجارستان / سال 1332
افسانه های بوعلی سینا/ سال ۱۳۳۳
پیام پدر/1335
عمو نوروز / سال 1339
آثار مرحوم مهتدی چندین بار منتشر و به آلمانی، چکی و روسی ترجمه شده است.
سیمای ایران در زمان درگذشت مرحوم مهتدی در دست حبیب ثابت پاسال بهایی و حزب بهائی بود و با وجود اینکه مهتدی از هنرمندان و کارمندان صدا و سیما به شمار می رفت اما از محبوبیت زیادی برخوردار بود. و شهرت اما به دلیل دشمنی بهائیان با وی، خبری از مرگ وی نشد که در اسناد زیر نیز منعکس شده است. مقاله مهم دیگری در یکی در اسناد زیر مورد بحث قرار گرفته و شایسته مطالعه توسط محققان است. قصد بهائیان این است که جسد فضل الله مهتدی را بدزدند و در قبرستان بهائیان دفن کنند تا وانمود کنند که مهتدی پس از مسلمان شدن و بهائی شدن از آن غسل کرده است. رفته!
از: 336 تاریخ: 20/8/1341
موضوع: گزارش
تماس محترمانه
به گفته یک مقام آگاه، صبح روز پنج شنبه 26 مرداد 1340، زمانی که مرحوم صبحی در بیمارستان پهلوی درگذشت، با تأیید کمیته مرکزی، به چهار نفر از بهائیان دستور داده شد که پیکر آن مرحوم را تحویل دهند. به بیمارستان مزبور یا دزدیدن آن، زیرا مرحوم صبحی خود بهائی الاصل بود، نام و رهبر فرقه مزبور است و در خانواده ای بهائی متولد شد و در نتیجه تحقیقات فوق العاده و با کنجکاوی به بی اساس بودن ایمان پیروان آن فرقه پی برد و پس از مدتی از فرقه دوری گزید و از آن گریخت. وی گام موثری در جهت نابودی بهائیت برداشت و علیرغم اینکه بهائیان بارها اقدام به کشتن وی کرده بودند، ناکام ماندند و در واقع با اجرای خواسته های بهائی نتوانستند این تصمیم را اجرا کنند. تا به جوامع اسلامی ثابت کند صبحی ظاهراً مسلمان شده است، اما در لحظات پایانی مرام بهایی را برگزید. به همین دلیل سیمای ایران تاکنون کمترین همدلی را داشته است[یا] مرحوم صبحی تحت تأثیر این موضوع قرار نگرفت و حتی در خلاصه اخبار مهم هفته که روزنامه تهیه کرده بود، بخشی به درگذشت مرحوم صبحی اختصاص داشت و تلویزیون ایران به دلیل اینکه تمایلی به پخش این محتوا نداشت. از این کینه، آن را با آن مرحوم داشت.
باید به گردانندگان تلویزیون توصیه شود که برنامه های تلویزیونی به دور از مضامین مذهبی باشد و چون کشور اسلامی است در برنامه سازی شعائر اسلامی را رعایت کنند. 41/8/24
§ 336. 8/26/41
تاریخ: 29/8/41
گزارش دهید
با کمال احترام همانطور که در گزارش مورخ 20/08/41 اشاره شد عدم پخش مطالبی در خصوص زندگی مرحوم صبحی و ابراز تأسف از درگذشت ایشان به دلایلی که گفته شد صحیح است و تلویزیون ایران باید توجه داشته باشد. به چنین مسائلی خارج از تعصبات فرقه ای او
احتراماً در صورت تائید، مراتب به صراحت و جدیت به مأمورین امر ابلاغ گردید[شود] و سپس پاسخ اداره انتشارات و صداوسیما تهیه شود. 8/29/41
بله اخطار بده 1 8/30/41
آقای حسینی 30/8/41
[شماره:] ۲۶۲۰۵ / ۳۳۶ [تاریخ:] بیشتر
موضوع: برنامه های تلویزیونی
شماره مرجع 32611 / D-21 R8 41
در خصوص موضوع مورد بحث با حضور نماینده اداره کل سیمای ایران تذکرات لازم به سرپرست برنامه های تلویزیونی داده شد و تاکید شد که این نهاد باید برنامه های خود را بدون هیچ گونه سوگیری فرقه ای پخش کند.
رئیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور
از طرف سرلشکر پاکروان
تولید کننده
رئیس اداره 17/9/41
اداره کل انتشارات و صداوسیما
محرمانه
مطالبی که باید یادآوری شود. مربوط به درگذشت مرحوم صبحی است. همه اعضای فرقه بهائیت که در تلویزیون دیده می شوند، از تشییع جنازه و ادای احترامی که برگزار شد، بسیار عصبانی و اندوهگین بودند و این ناراحتی در ملاء عام نمایان بود. آقای اعتمادی کارمند این روزنامه روز جمعه در برنامه اطلاع رسانی «هفته گذشته چه گذشت» مطلب جالبی درباره زندگی مرحوم صبحی نوشت و از جمله از پخش درگذشت مرحوم صبحی از تلویزیون ابراز تاسف کرد. هنگام اجرای این برنامه مشخص شد که مقاله مورد نظر خوانده نشده است. بعد از اینکه پخش را تمام کردم از آقای اعتمادی پرسیدم که چرا این مطلب را نخوانده اید؟ وی بیان کرد: آقای روح الله مبشر مدیر و سرپرست این برنامه از طرف تلویزیون از خواندن این مطلب خودداری کرد و اظهار داشت: در صورت پخش این موضوع منجر به برکناری وی می شود. این کوته فکری و لجبازی من را عمیقاً تحت تأثیر قرار داد.
کپی با اصل مطابقت دارد.
منبع: ریزال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک، حبیب ثابت پاسال، ص 170-172 و 398، مرکز بررسی اسناد تاریخی، چاپ اول، سال 1394.
۲۵۹