من به عنوان کارمند کتابخانه های عمومی در یک دهه گذشته ردپای این الگوی توسعه را در بسیاری از روستاها و مناطق کم برخوردار تا شهرها و کلانشهرها در قالب 6 اثر ویژه که در زیر فهرست شده است مشاهده کرده ام.
1. فراهم آوردن دسترسی به اطلاعات: کتابخانه های عمومی منابع مختلفی از جمله کتاب، مقاله و پایگاه داده را در اختیار عموم قرار می دهند. این دسترسی به اطلاعات به افراد کمک می کند تا دانش خود را گسترش دهند و تصمیمات بهتری بگیرند.
2. توسعه سواد: این کتابخانه ها نقش مهمی در ارتقای سواد عمومی دارند. آنها با برگزاری آموزش ها و کارگاه های مختلف، افراد را به یادگیری و توسعه مهارت های خود تشویق می کنند.
3. فضای اجتماعی: کتابخانه های عمومی فضایی را برای تبادل نظر و گفتگو بین افراد مختلف فراهم می کنند. این تعاملات اجتماعی به تقویت روابط اجتماعی و درک متقابل کمک می کند.
4. رواج هنر و علم: کتابخانه های عمومی با برگزاری رویدادهای فرهنگی، نمایشگاه ها و برنامه های هنری و علمی به ترویج علم و هنر در جامعه کمک می کنند.
5. حمایت از کارآفرینی: کتابخانه ها می توانند با ارائه منابع و مشاوره های لازم به کارآفرینان و کسب و کارهای کوچک جامعه کمک کنند. 6. توسعه یادگیری مادام‌العمر: کتابخانه‌های عمومی مردم را قادر می‌سازد تا در هر سن و در هر مرحله از زندگی به یادگیری و کسب مهارت‌های جدید ادامه دهند. به طور کلی کتابخانه های عمومی به عنوان محور توسعه، با دسترسی به اطلاعات، ارتقای سواد و تقویت روابط اجتماعی، نقش اساسی در ارتقای کیفیت زندگی افراد و پیشرفت جوامع ایفا می کنند.
در جمهوری اسلامی ایران کتابخانه های عمومی به عنوان یک نهاد عمومی غیردولتی ایفای نقش می کنند که دارای ظرفیت های قانونی مشخصی مانند هیئت امنا است که می تواند منجر به مدیریت بهتر کتابخانه های عمومی به دور از بوروکراسی و حل بسیاری از مسائل از جمله اصلاح ساختار، اساسنامه و مقررات داخلی این امر را تسریع می کند. نقطه قوت دیگر کتابخانه‌های عمومی در ایران، نیروی انسانی نسبتاً جوان آنها به‌دلیل نهادی است که به تازگی تأسیس شده است.
این دو ظرفیت را باید در چارچوب گستره جغرافیایی خدمات کتابخانه‌های عمومی نگریست، به گونه‌ای که کتابخانه‌های عمومی در تمامی شهرها، اکثر شهرها و روستاهای بزرگ کشور دارای شعبه یا واحد خدماتی به صورت شبکه هستند. بی جهت نیست که برادر دانشمندم دکتر. صالحی در دوره قبل استعاره پایگاه اجتماعی را به درستی بر این شبکه فرهنگی بی نظیر اعمال کرد.
با وجود همه این ظرفیت ها و فرصت ها، کتابخانه های عمومی با چالش های مهمی روبرو هستند که در صورت عدم مدیریت صحیح می تواند به بحران تبدیل شود. با گذشت دو دهه از تصویب قانون تأسیس کتابخانه های عمومی، برای بقا و بهره وری مناسب این شبکه فرهنگی باید چندین چالش اساسی حل شود. با آدام، من سه نمونه از چالش ها را بیان می کنم. 1. دسترسی به خدمات کتابخانه عمومی محدود است. از یک سو، توسعه فیزیکی کتابخانه‌های عمومی به دلیل گرانی و شرایط اقتصادی کشور به کندی پیش می‌رود، از سوی دیگر، خدمات کتابخانه‌های عمومی محدود به ساختمان‌هایشان است. به همین دلیل بیش از نیمی از مردم ایران به خدمات کتابخانه های عمومی طبق استانداردهای بین المللی دسترسی ندارند. سیاست لازم در این زمینه تکمیل پروژه های موجود با استفاده از تمامی ظرفیت هاست.
به این منظور، به ویژه نهضت افتتاح کتابخانه های مرکزی باید با سرعت بیشتری دوباره ترویج شود، زیرا در اواخر دهه 90 کتابخانه های مرکزی به عنوان مراکز خدماتی در استان های خراسان، رضوی و یزد و در چند استان دیگر تأسیس شدند. ایجاد پیشرفت و انقلاب در توسعه خدمات به فاز افتتاح و ایجاد سرانه فضای کتابخانه های عمومی در این استان ها. استراتژی دیگر برای این چالش، توسعه خدمات کتابخانه های عمومی از طریق فضاهای مجازی و خدمات برون کتابخانه ای است. امروزه دسترسی به خدمات کتابخانه‌های عمومی لزوماً مانند دسترسی به خود کتابخانه عمومی، فناوری‌های جدید و فضای مجازی نیست، بلکه باید خدماتی ارائه دهند که مستلزم توسعه زیرساخت‌های فناوری و سیاست‌گذاری باشد. 2. چالش دیگر در منابع انسانی نهاد است. آخرین آزمون استخدامی این موسسه در سال 1394 برگزار شد و به همین دلیل کارکنان جدید به صورت ساعتی استخدام شدند و پس از گذشت نزدیک به 6 سال تعدادی از آنها همچنان به صورت ساعتی در کتابخانه های عمومی مشغول به کار هستند.
چالش بعدی عقب ماندگی کتابخانه های عمومی در رابطه با توسعه فناوری های جدید و تحول دیجیتال است. ساده ترین مثال این چالش، نبود اپلیکیشن برای کتابخانه های عمومی است. اگرچه سه دهه از ورود سیستم های نرم افزاری در کتابخانه های عمومی می گذرد، اما متاسفانه هنوز جایی برای اپلیکیشن یا اپلیکیشن در کتابخانه عمومی وجود ندارد. مهمتر از اپلیکیشن، کتابخانه عمومی دیجیتال است که کمبود بزرگ کتابخانه عمومی ایران نیز هست. بنابراین لازم است با همکاری شرکت های دانش بنیان و با حمایت معاونت علمی رئیس جمهور به ویژه ستاد توسعه فناوری های فرهنگی و نرم، در کوتاه ترین زمان ممکن در این زمینه گام برداشت.
اکنون که دوره جدید هیات امنا آغاز شده و مدیری جوان و با تجربه برای این نهاد منصوب شده است، امکان تشکیل شورای راهبردی موسسه با تاکید بر شایسته سالاری، خرد جمعی، تخصص و پژوهش با حضور حل چالش ها و ایجاد فرصت ها و از این شبکه فرهنگی منحصر به فرد به عنوان یکی وی از دستاوردهای انقلاب اسلامی در راستای توسعه اجتماعی استفاده کرد و در این عرصه الگوسازی کرد.
علی اکبر سبزیان; مدیرکل کتابخانه های عمومی استان لرستان: