به اعتقاد مرتضی پایه‌شناس کارگردان سینمای مستند، در دوره های مختلف، انتخاب، شیوه نمایش و نگاه دبیران جشنواره فیلم فجر ثابت کرده است که آنها قرابتی با سینمای مستند ندارند و توجه و تمرکزشان روی سینمای داستانی است.
مرتضی بایه شناس کارگردان مستند «فیلم ناتمامی برای دخترم سمیه» و حضور در جشنواره فجر با این فیلم در گفت وگو با بازتاب آنلاین می گوید: محوریت جشنواره فیلم فجر سینمای داستانی است. در چند سال اخیر.» چه اتفاقی برای مستند افتاد. این نشان می دهد که مدیران جشنواره یا کارگردانان سینما هیچ علاقه ای به فیلم های مستند ندارند. چیدمان فیلم های مستند در جدول اکران، زمان اکران و عدم برگزاری جلسه نقد و بررسی برای این آثار نشان از تزئینی بودن حضور مستند در دهه فجر دارد.
این کارگردان ادامه داد: زمانی که فیلم ناتمام دخترم سامیه در برج میلاد اکران شد، از مدیریت جشنواره خواستم جلسه نقد و بررسی فیلم را تسهیل کنند. با توجه به فضای فیلم، مطمئن بودم که مخاطبان درباره ماهیت این فیلم، نتیجه آن و ساخت این مستند سوالاتی خواهند داشت. توافقی برای برگزاری این نشست صورت نگرفت و گفته شد که این نشست تنها برای فیلم های داستانی پس از پایان نمایش فیلم خواهد بود. یکی تماشاگران خودجوش سالن های برج میلاد در سالن ماندند. جلسه پرسش و پاسخ با حضور گروهی ثابت برگزار شد و این جلسه دو ساعت به طول انجامید.
کارگردان فیلم «چوب» افزود: با نگاه ها و سلیقه های توصیف شده نمی توان تصور کرد که یک مستند در جشنواره فیلم فجر نمایش داده شود. در جشنواره، همان فیلم‌ها یا چیدمانی مشابه در جشنواره فجر دوباره نمایش داده می‌شود. جشنواره های معتبر در سراسر جهان رویکردهای متفاوتی دارند. کن فیلم هایی مانند برلین یا ونیز را انتخاب نمی کند. وقتی جشنواره ها هویت پیدا می کنند، فیلمساز تصمیم می گیرد که فیلم را به کدام جشنواره بفرستد. با همین توضیح، جشنواره «سینماحقیقت» باید همانند جشنواره فیلم فجر هویت و رویکرد خاص خود را داشته باشد.
این کارگردان و تدوینگر افزود: بحث کارگردانان سینما این است که مستند در جشنواره فجر مخاطب ندارد، این محصول همان رویکرد اشتباه است. جشنواره فیلم فجر باید مستندهای ساخته شده برای مخاطب عام را انتخاب کند. به عنوان مثال مستند «صفر تا سکو» این ویژگی را دارد، چنین مستندهایی را می توان برای جشنواره فجر انتخاب کرد. فیلمی تخیلی با چند دهه تمرکز و تولید خبری و برنامه‌ریزی مستند که حتی در جشنواره فجر هم مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد. یکی نیست. اگر مدیران فرهنگی و سینمایی چند سالی به بررسی کاستی های فیلم مستند بپردازند و در صدد اصلاح آن برآیند، آیا وقت آن است که قضاوت کنیم که آیا فیلم مستند در مقایسه با فیلم داستانی جذاب است یا خیر؟
کارگردان «گلوله باران» ادامه داد: حضور مستند در جشنواره فیلم فجر در شکل کنونی آن تاثیر چندانی ندارد. مدیران سینما بیشتر به روابط و آینده حرفه ای خود می اندیشند و آمادگی مقابله با این موضوع را ندارند که پخش آثار مستند در جشنواره ای که با محوریت تبلیغات، اطلاع رسانی و تمرکز بر سینمای داستانی به دور شدن از سینمای مستند کمک می کند. جشنواره فیلم فجر رویدادی معتبر و تاثیرگذار در عرصه سینمای داستانی است، اما بستری که به عنوان تعریف سینمای مستند مطرح می شود، هرگز مترادف با سینمای داستانی نیست و این ظلم مضاعف به سینمای مستند ایران است. یک کارگردان آگاه من متوجه خواهم شد. بود آثار متنوع و جذاب زیادی دارد.
مرتضی پایه شناس در خاتمه گفت: با ظهور هوش مصنوعی دیگر به نظر نمی رسد سینمای داستانی نیاز خود را به بخش زیادی از عوامل از دست بدهد، اما مستند این گونه نیست، در مستند آنچه اهمیت دارد این است که به واقعیت نزدیک باشد و آن را ثبت کند. مستندها روایتی دست اول از تجربیات زیسته مردم هستند. از این منظر فکر می کنم این مستندها آینده هستند.