کاهش وابستگی به دلار و افزایش وابستگی به ارزهای محلی از جمله طرح هایی است که بانک مرکزی مدتی است پیشنهاد داده است. محمدعلی فرزین، رئیس کل بانک مرکزی اخیراً گفته است که این طرح در درجه اول مبادلات اقتصادی با روسیه است: «با روسیه به توافق پولی رسیدیم و دلار را به طور کامل لغو کردیم. ما با هم با ریال و روبل معامله می کنیم.
به گزارش فرارو، فرزین در بخشی دیگر از سخنان خود خاطرنشان کرد: ما با بانک مرکزی روسیه توافق کرده ایم که مبنای توافق ما، نرخ ارز توافقی در بازار و نرخ ارز شناور است و آنها نیز با این موضوع موافقت کرده اند تقریباً این اکوسیستم کار را با روسیه آماده کرده اند. امیدواریم در آینده این کار را با سایر کشورها ادامه دهیم.
این سخنان فرزین در حالی مطرح می شود که ایران خود را برای دور جدید توافقات هسته ای آماده می کند و ارزش ریال به دلیل تحریم ها در وضعیت نامناسبی قرار دارد. اما مزایا و معایب چنین راه حلی برای تبادل ما چیست و آیا همه کشورها برای این نوع ارتباطات آماده خواهند بود؟ علی قنبری، اقتصاددان و عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس در گفتگو با فرارو به این پرسش ها پاسخ داد:
علی قنبری گفت: چند سالی است که بحث روی آوردن به ارز داخلی و دلارزدایی از اقتصاد وجود دارد، اما در عمل این تصمیمات ناپخته به نظر می رسد. درست است که همان طور که رئیس کل بانک مرکزی خاطرنشان کرد، مبادلات بین ایران و روسیه وجود داشته است، اما نمی توان توانایی توسعه این مبادلات را در مقیاس بزرگتر و بین سایر کشورها بسیار بالا دانست. حتی خود روسیه به شدت به دنبال درآمد دلاری است و به این نوع درآمد متکی است یا به عبارتی توسعه ذخایر دلاری خود را ترجیح می دهد.
این شعار از روسیه می آید که می خواهد دلار را جایگزین روبل کند. اما این دقیقاً شعار است. البته اینکه ایران و روسیه قراردادهای پولی و بانکی می بندند نه بی ارزش است و نه بی اثر، نمی توان گفت این اقدام ارزشی ندارد. اما این اشتباه است که باور کنیم چنین توافقی بین دو کشور که هر دو درگیر تحریم های بین المللی هستند، تغییرات خیره کننده ای را به همراه خواهد داشت.
وی افزود: مبادلات اقتصادی ایران و روسیه زیاد نیست و با توجه به تاثیر مبادلات بانکی و بین بانکی ایران و روسیه، این امر نمی تواند وضعیت بانک های کشور را در توافقات منطقه ای بین بانک ها و حتی با ارزهای داخلی تغییر دهد در خاورمیانه بی سابقه نیستند و برخی کشورها قبلاً این نوع مبادلات را تجربه کرده اند، اما خوب است در حوزه اقتصادی واقع بین باشیم. آنچه اکنون بانک مرکزی و به طور کلی اقتصاد ما به آن نیاز دارد گسترش روابط با کشورهای غربی و به ویژه با اتحادیه اروپا است.
در حال حاضر، دلار همچنان رایج ترین ارز مورد استفاده در تجارت بین المللی است و حدود 40 درصد از مبادلات کالا را تشکیل می دهد. دلار محبوبیت بیشتری نسبت به سایر ارزها دارد و اگرچه یورو نیز محبوبیت دارد، اما دلار همچنان در مبادلات بین المللی انعطاف بیشتری دارد. به استثنای اتحادیه اروپا، هیچ اقتصاد دیگری به اندازه کافی بزرگ نیست که بتواند مازاد تجاری انباشته شده جهان را جبران کند. علاوه بر این، حدود 60 درصد از ذخایر ارزی بانک های مرکزی جهان در دارایی های مالی دلاری با بالاترین نقدینگی سرمایه گذاری می شود. نکته بسیار مهم دیگر این است که تقریباً تمام قراردادهای بازار کالا از جمله قراردادهای نفتی به دلار قیمت گذاری و تسویه می شود.
امید ما در حال حاضر در درجه اول به توافقات جدید نهفته است
این کارشناس اقتصادی ادامه داد: حتی اگر سهم دلار در تسویه ارزی بین‌المللی کاهش یابد، فعلاً نقش مسلط دلار به عنوان ارز پایه ذخایر مالی باقی خواهد ماند منطقه از جمله کشورهای خلیج فارس و به اصطلاح اتحادیه عرب روابط دوستانه با آمریکا و اروپا دارند و بنابراین مشکلی با مبادله ارز/دلار ندارند. این که آیا می توان مانند روسیه با کشورهای همسایه به ویژه کشورهای عربی به توافق رسید و آنها را در مبادلات ارزی داخلی گنجاند یا نه جای سوال دارد و موافقت آنها با چنین مبادله ای تقریبا غیرممکن است.
همان طور که قبلاً اشاره کردم، پدیده «دلارزدایی» پدیده جدیدی نیست و این موضوع پس از سال 2011 و با تحریم های گسترده علیه ایران مطرح شد. روسیه نیز به ویژه در سال های اخیر و تحت فشار مالی تحریم ها روی موضوع دلاری شدن مانور داده است. در راستای موفقیت این طرح، روسیه سیستم پیام رسانی مالی SPFS را راه اندازی کرده است که عمدتاً برای صادرات روسیه به کشورهای همسایه استفاده خواهد شد. این اقدامات روسیه یا این تلاش های روسیه و ایران در نوع خود برای سیستم بانکی ارزشمند است اما نمی توان گفت که نقش جدی در تضعیف دلار خواهد داشت.
وی افزود: یک نگرش اشتباه این است که دلار صرفاً یک ارز ذخیره برای ذخیره پول است، این نگرش اشتباه است زیرا دلیل نگه داشتن دلار این است که نقدینگی زیاد دلار به کشورها اجازه می دهد آن را به راحتی وارد کنند. بسیاری از مؤسسات مالی که کشورها و شرکت‌ها را در سرتاسر جهان تأمین مالی می‌کنند، این کار را با دلار آمریکا انجام می‌دهند. بنابراین، شرکت ها برای بازپرداخت بدهی خود به دلار آمریکا نیاز دارند.
برخی نیز معتقدند که می توانیم واحد پول خود را تقویت و جدا کنیم، مانند اتحادیه اروپا که واحد پول خود را جدا کرده است. از آنجایی که اتحادیه اروپا تحریم نشده و متشکل از کشورهای قدرتمند بسیاری است، این طرز تفکر چندان منطقی نیست. وضعیت ما با اتحادیه اروپا یکی نیست و وضعیت ریال آنقدر وخیم است که بتوانیم چنین تصوراتی داشته باشیم.
بهتر است واقع بین باشیم و اگرچه اقدام مالی مشترک ایران و روسیه را ارزشمند می دانیم، اما نمی توان انتظار یک اتفاق خارق العاده را داشت. در حال حاضر امید اصلی ما به توافقات جدید است، اگرچه با اخبار مذاکرات جدید در بازار ارز و طلا شوک های کوتاه مدتی را تجربه کرده ایم، اما به راحتی نمی توان تاثیر بلندمدت این مذاکرات را اعلام کرد.
