عراقچی کدام گره های سیاست خارجی را باید باز کند؟

رویکرد، جهت گیری، تعامل و تجارب سازمانی و سازمانی از جمله مواردی است که موقعیت فرد را به عنصری تعیین کننده در شکل دادن به موقعیت و در نتیجه تصمیم گیری های بهینه و مطلوب تر تبدیل می کند.

مذاکرات برای احیای برجام

نام عباس عراقچی با مذاکرات هسته ای منتهی به امضای برجام در سال 1393 گره خورده است و شاید اولین انتظار از او در این زمینه تغییر شرایط فعلی و خروج از بن بست موجود از تابستان 1401 باشد. و علیرغم تلاش دولت سیزدهم برای به نتیجه رسیدن مذاکرات، لغو تحریم ها از دستور کار طرفین خارج شد. البته با توجه به پیچیدگی‌های تحمیل شده بر برجام به‌ویژه در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و احتمال بازگشت ترامپ، این تصور که با تغییر تیم هسته‌ای به ناچار برجام احیا می‌شود و تحریم‌ها لغو می‌شود، بسیار خوش‌بینانه است.

اما با توجه به اشراف عراقچی در پرونده هسته ای و به ویژه با توجه به اقدامات موعود مسعود. پزشکیان با توجه به روند انتخابات ریاست جمهوری برای احیای برجام و همچنین وجود بسته توافق شده اما معلق برجام که البته نیاز به به روز رسانی دارد، وزیر امور خارجه جدید می تواند فضا را در این زمینه تغییر دهد و آن را به سمتی سوق دهد. توافق جدید البته با فرض عدم اجازه مذاکره مستقیم با آمریکا، کانال های میانجیگری و پشت پرده با واشنگتن باز خواهد بود و می تواند در دوره جدید فعال تر شود. با توجه به استقبالی که از بازگشت عراقچی به نظام دیپلماتیک از سوی افرادی مانند انریکه مورا، معاون سیاست خارجی اتحادیه اروپا شده است، استفاده از این کانال های ارتباطی شخصی نیز می تواند به تغییر فضای موجود کمک کند.

احیای روابط با اروپا

به موازات مذاکرات برای احیای توافق هسته ای، احیای روابط تیره با اتحادیه اروپا و تروئیکای اروپایی آن وجود دارد. یکی یکی از محتمل ترین پیش فرض ها در دوره جدید دستگاه سیاست خارجی، صدراعظمی عباس عراقچی خواهد بود. روابط از ماه های اول سال 1401 به دلیل سه موضوع متشنج بوده است: ادعای ایران برای حمایت از روسیه در جنگ اوکراین، تعلیق مذاکرات رفع تحریم ها و ناآرامی های اخیر. شهریور ماه در ایران به بن بست رسیده است. از سوابق عراقچی می توان به کار دیپلماتیک با اروپا اشاره کرد و بین سال های 1378 تا 1382 سفیر ایران در فنلاند بود. او در طول کارش در پرونده هسته ای معاون سیاسی روابط با اروپا وزارت خارجه بود یکی یکی از بهترین دوران بعد از انقلاب بود که حتی به بازگشایی دفتر اتحادیه اروپا در ایران انجامید. از سوی دیگر سید عباس عراقچی از سال 1392 تا 1396 سمت معاونت حقوقی و بین الملل وزارت امور خارجه را برعهده داشت. جایگاهی که عمدتاً متشکل از تعامل با سازمان ها و نهادهای بین المللی از جمله سازمان های مستقر در اروپا از جمله ژنو و وین است که برجستگی آنها در این زمینه می تواند به بهبود تعامل در این مسیر کمک کند.

ارتباط با شرق

یکی یکی از مضامین و مضامین مهمی که از سال 1400 با روی کارآمدن دولت سیزدهم وارد ادبیات سیاسی کشور شد، جهت گیری شرق شناسی در سیاست خارجی ایران و تاکید آن بر نزدیکی بیشتر به روسیه و چین و پیوستن به بلوک های نوظهور مانند شانگهای و بریکس است. با روی کار آمدن دولت چهاردهم و گفتمان پراگماتیسم تعاملی به نظر می رسد روابط با شرق تداوم داشته باشد. در عین حال، ممکن است تغییراتی نیز وجود داشته باشد. واقعیت این است که اگر به موازات آن، روابط با غرب نیز بهبود یابد، شرق‌شناسی بخشی از یک دیپلماسی متوازن در سیاست خارجی خواهد بود.

با توجه به جابجایی جریان سرمایه به شرق، شرق نسبت به گذشته، به ویژه در مقایسه با یک دهه پیش، نقش تعیین کننده تری در روابط اقتصاد سیاسی جهان بر عهده گرفته است. در این زمینه و مطابق با ماده رئیس جمهور جدید، نوعی رونمایی از منشور سیاست خارجی است. پزشکیان عباس عراقچی به عنوان وزیر امور خارجه تلاش خواهد کرد تا روابط با شرق را تقویت کند و در عین حال می تواند با احیای روابط با اروپا تعادل را در این روابط بازگرداند. علاوه بر این عراقچی از اسفند 2016 به مهر وی در سال 1390 معاون سابق آسیا و اقیانوسیه وزارت امور خارجه و سفیر ایران در ژاپن بود که نشان از تجربه دیپلماتیک و تجربیات میدانی وی در زمینه روابط با شرق دارد.

دیپلماسی منطقه ای

یکی از جنبه های مهم سیاست خارجی دولت جدید که سیاست همسایگی دولت سیزدهم را ادامه خواهد داد، ارتباط با اولین حلقه پیرامونی ایران یعنی تعامل با همسایگان عرب خلیج فارس است. البته در دوره ای که عراقچی در وزارت خارجه مسئولیت داشت، از اواخر سال 1393 روابط تیره شد و سپس روابط قطع شد. محمدجواد ظریف همزمان با آغاز مذاکرات برجام مهر او در سال 1992 طرحی برای یک مجمع گفتگوی منطقه ای برای بهبود روابط با همسایگان جنوبی پیشنهاد کرد که البته مورد استقبال قرار نگرفت.

اما با تغییر فضای منطقه و بهبود روابط از سال 1401 که نقطه اوج آن احیای روابط دیپلماتیک ایران و عربستان با میانجیگری چین بود، به نظر می رسد این روابط ابعاد جدیدی در دوره جدید، به ویژه از نظر اقتصادی. البته انعقاد مشارکت های اقتصادی و سرمایه گذاری با شورای همکاری خلیج فارس، یعنی رفع تحریم های ناشی از پیوند اقتصادی و نهادی دولت های عربی خلیج فارس با ساختار اقتصادی آمریکا و … شرط لازم است. ایالات متحده غرب دوره جدید باید بر اساس انباشت تجربیات قبلی، توجه و درک جدید ایجاد شود.

آمریکای لاتین و آفریقا

دو منطقه آمریکای لاتین و آفریقا از جمله حوزه‌های مورد توجه در سه سال اخیر هستند و در دوره جدید فرضیه اولیه بازگشت به وضعیت سال‌های پایانی دولت دوازدهم است. از آنجایی که در دوران ریاست جمهوری عراقچی به نظر می رسد تاکید بر مذاکره برای رفع تحریم ها، احیای روابط با اروپا، سیاست همسایگی و تقویت با شرق باشد، اهمیت آمریکای لاتین و آفریقا تا حدودی کاهش خواهد یافت. البته این به معنای نادیده گرفتن این دو قاره مهم به ویژه با توجه به توجه جهانی به قاره سیاه و اهمیت حضور در حیاط خلوت آمریکا نیست، بلکه این مناطق همچنان بخشی از جهت گیری تعادل در سیاست خارجی خواهند بود.

دیپلماسی آب

ما به دیپلماسی آب نیاز داریم یکی وی آن را یکی از مهمترین حوزه های موضوعی سیاست خارجی عباس عراقچی در دوره آتی دانست. چون یکی این یکی از موضوعات مورد علاقه و کلیدی او به ویژه با توجه به اهمیت آب به عنوان یک جزء کلیدی در اختلافات مرزی و منطقه ای در سال های اخیر است. کتاب دیپلماسی آب های فرامرزی و نظام بین الملل: درس هایی برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تالیف عباس عراقچی می تواند باشد. یکی وی عوامل موقعیت یابی و پیگیری مطلوب تر آنها را به ویژه در رابطه با افغانستان در وزارت خارجه جدید ارزیابی کرد. عراقچی در این کتاب با پاسخ به پرسش‌هایی در حوزه آب‌های فرامرزی تلاش کرد تا نگرش‌ها و راهکارهای جدیدی را برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران که آب‌های فرامرزی با همسایگان خود دارد، توسعه دهد. از این رو انتظار می رود با صدارت عراقچی در وزارت امور خارجه، اختلافات آبی با همسایگان به ویژه افغانستان و عراق به نحو مطلوب تری رسیدگی شود.

21302