هر سال با رسیدن زمستان، بحث عیدی و پرداخت مزایای پایان سالِ کارگران داغ می‌شود؛ کارگران بیمه شده‌ی تامین اجتماعی فقط مزیتی که برای کارمندان دولت دارند، همین مبلغ عیدی است که تقریبا بیشتر از مزایای پایان سالِ زیرمجموعه‌های دولت است.
به گزارش بازتاب آنلاین به نقل از اقتصاد 24، کارمندان در ماه های عادی سال از مزایای حقوقی نسبتاً بهتری برخوردارند، اما عیدی آنها توسط دولت به عنوان رقم ثابت در لوایح بودجه سنواتی تعیین می شود. برای کارگران مشمول قانون کار، قانون تعاریف خاصی در مورد عیدی و پاداش دارد.
الزامات قانونی در مورد “عیدی پایان سال”
«قانون تعیین عیدی و پاداش سالیانه کارگران شاغل در کارگاه‌های تحت پوشش» مصوب ۱۳۷۰، وظایف و الزامات پرداخت عیدی به کارگران بخش‌های مختلف اقتصاد را مشخص می‌کند. بر اساس ماده واحده این قانون، «کلیه کارفرمایان کارگاهی مشمول قانون کار مکلفند به هر یک از کارگران خود یک سال کار معادل شصت روز آخرین حقوق خود را به عنوان عیدی و پاداش پرداخت کنند. مبلغ پرداختی برای این مفهوم، هر یک کارگران نباید از معادل نود روز حداقل مزد روزانه قانونی تجاوز کنند، بنابراین کف قانونی عیدی 60 روز حداقل مزد است و هیچ کارگری نباید کمتر از این میزان عیدی دریافت کند.
سقف عیدی که در این قانون 90 روز حداقل دستمزد مصوب شورای عالی کار است، با توجه به «عرف کارگاهی» قابل افزایش است، قانون مصوب سال 1370 مجلس، تأثیر آداب و رسوم کارگاهی را بر قانون به رسمیت شناخته است. میزان عیدی پرداختی به کارگران تبصره 2 ماده واحد عیدی می گوید: «در کارگاه هایی که طبق روال جاری کارگاهی بیش از مبالغ فوق پرداخت می کنند، عرف کارگاهی معتبر خواهد بود
آرمین خوشوقتی، کارشناس روابط کار و حقوق، در رابطه با شناسایی گمرک در پرداخت عیدی و مزایای پایان سال گفت: در تمامی پرداختی ها به کارگران، اعم از عیدی یا پاداش سالانه، دو الزام وجود دارد، اولاً رعایت قانون. حداقل هایی که کارفرما نمی تواند بر آن ها غلبه کند، و دومی جزئی است به نام عرف کارگاهی. در مورد عیدی آخر سال اگرچه ماده واحده قانونی کف و سقف عیدی را در تمامی کارگاه های کشور به رسمیت می شناسد، عرف کارگاه نیز شاخصی شناخته شده و الزامی است به این معنا که اگر کارفرما در سالهای گذشته در پایان سال پس از پرداخت 4 یا 5 برابر حداقل دستمزد عیدی و پاداش به کارگران، نمی توان به طور ناگهانی این توافق را زیر پا گذاشت و بدون توافق جدید با کارگران دستمزد کمتری پرداخت. کارفرما هرگز نمی تواند عرف کارگاه را در مورد پرداخت ها بدون موافقت کارگران تغییر دهد.
به گفته وی، عرف کارگاهی قراردادی دوجانبه بین کارگر و کارفرما است و یکی از طرفین بدون رضایت طرف دیگر نمی تواند از آن عدول کند. بنابراین، اگر یک کارفرما به طور ناگهانی حقوق کارگران خود را کمتر از زمان معمول عرف کارگاه پرداخت کند، کارگران حق شکایت دارند.
اما برخلاف تصور برخی، عیدی فقط متعلق به کارگران سابقه‌دار نیست. هر کارگر با هر میزان سابقه کار واجد شرایط دریافت عیدی پایان سال است، اما میزان پرداخت به میزان تجربه کاری که کارگر در آن مغازه خاص دارد بستگی دارد. در تبصره ماده ای از واحد عیدی آمده است: «مبلغ پرداختی به کارکنانی که کمتر از یک سال در کارگاه مشغول به کار هستند باید بر اساس 60 روز حقوق و به نسبت تعداد روزهای شاغل در سال محاسبه شود.
مبلغ پرداختی برای این مفهوم برای هر ماه نباید از یک دوازدهم سقف تعیین شده در ماده واحده این قانون تجاوز کند.» بنابراین به ازای هر ماه اشتغال کارگر در کارگاه مبلغ عیدی یک دوازدهم کل عیدی کارگران همان کارگاه می باشد. چنانچه کارگری دو یا سه ماه در کارگاهی کار کند، عیدیِ آخر سال وی برای کارگرانی که بیش از یک سال در همان کارگاه مشغول به کار بوده اند،عیدی دو-دوازدهم یا سه-دوازدهم خواهد بود.
اما کف و سقف عید اواخر سال 1402 طبق قانون چقدر است؟ طبق آنچه قانون می گوید کارگران در ماه های پایانی سال امسال حداقل 10 میلیون و 614 هزار تومان عیدی می گیرند. همچنین حداکثر مبلغ عیدی 15922000 تومان خواهد بود. بنابراین هرگونه پرداخت کمتر از 10 میلیون و 614 هزار تومان به عنوان عیدی به کارگرانی که یک سال یا بیشتر در کارگاه ثابت کار کرده اند خلاف قانون است و کارگران حق شکایت دارند. آنها می توانند از کارفرما به ادارات کار شکایت کنند. این حق بر روی کاغذ برای کارگران مشمول قانون کار به رسمیت شناخته شده است، اما در عمل به دلیل قراردادهای موقت یک ماهه، سه ماهه و یک ساله یا حتی قراردادهای شفاهی در کارگاه های کوچک، کارگران نمی توانند از این حق برخوردار شوند. .
بسیاری از کارگرانی که در کارگاه ها، خدمات و اتحادیه های کوچک کار می کنند از حق عیدیِ قانونی محروم هستند. محمد. الف، کارگر انبار پوشاک در تهران که چندین سال سابقه کار در یک کارگاه کوچک در مرکز پایتخت را دارد، درباره عیدی پایان سال می گوید: در هیچ سالی به اندازه‌ی تعیین شده در قانون عیدی نگرفته ایم؛ در بهترین حالت معمولا حقوق پایه یعنی 30 روز حقوق به ما می دهند. این در حالی است که حداقل دستمزد قانونی 60 روز است.
و می افزاید: گاهی این عیدی ناکافی را با تاخیر چند ماهه می پردازند; سال اول که پنج ماه سابقه کار داشتم هیچ عیدی به من ندادند. در سال های بعد، هرگز به اندازه قانون عیدی نگرفتم.
محمد می گوید: از آنجایی که قرارداد کتبی نداریم، جرات شکایت نداریم؛ اگر به اداره کار برویم و از عیدی کارفرما شکایت کنیم، در یک چشم به هم زدن نیمی از کارمان را از دست می دهیم. “
بسیاری از کارگران مانند محمد کمتر از حداقل قانونی عیدی دریافت می کنند. کارگرانی مانند کارگران شهرداری ها از جمله شهرداری ایرانشهر هستند که سال هاست خواستار عیدی معوق هستند و هنوز به جایی نرسیده اند. به بهانه نبود بودجه و پول، سال تمام می شود، اما خبری از پرداخت عیدی نیست.
محمد در پایان می گوید: در این چند سال یک بار هم بازرس اداره کار به کارگاه ما سر نزد. وقتی کنترل نمی‌کنند و می‌گذارند رئیس هر کاری می‌خواهد بکند، قانون هر حقی را به رسمیت می‌شناسد، شامل ما نمی‌شود. ما حق شکایت نداریم.