روزنامه فرهیختگان نوشت: از سیزدهم 1397 تا به امروز تقریباً هزار عنوان کتاب درباره حاج قاسم سلیمانی نوشته شده است، از جزوات 12 صفحه ای تا آثاری که بیش از 780 صفحه دارند. اما این حجم از کتاب هایی که با توجه به بیان ارادت چاپ و منتشر شد، چقدر مخاطب دارد و چه سطح کیفی را ارائه می کند؟
بعد از جنگ که تولیدات فرهنگی و هنری در دفاع مقدس افزایش یافت، ناگهان پدیده ای پرطرفدار به نام کتاب های سازمانی پیدا شد.
کتاب‌های سازمانی کتاب‌هایی بودند که توسط معاونت فرهنگی و روابط عمومی سازمان‌ها در راستای مسئولیت اجتماعی منتشر می‌شدند. کتاب‌هایی که توسط سازمان‌های مرتبط و غیر مرتبط با موضوع فرهنگ منتشر شده و در ویترین مدیریت ایشان قرار گرفته است، ویترین توصیفی از شخصیت انقلابی مدیر مذکور بوده است.
با بازگشت به زمان حال، همان قاعده بازی تغییر نکرده است. اگر به وسط این 1000 کتاب نگاه کنید، نام سازمان ها را در انتهای کتاب ها یا در صفحه معرفی می بینید. یکی بالاخره برای همین هدف، سازمان‌ها در دهه‌های 60 و 70 کتاب‌هایی با موضوع حاج قاسم سلیمانی تولید کردند. کتاب هایی که با چند سخنرانی از شهید، چند سخنرانی از رهبر انقلاب و برخی صفحات توضیحات روشن به چاپخانه می رسد. آثاری که به جز یک سری آثار که حتی به انگشتان هر دو دست هم نمی رسد، آثار خوب در میان آنها نادر و کمیاب است. حقیقت این است که مخاطب آنقدر باهوش است که نمی تواند تفاوت بین اثر سازمانی و غیر سازمانی را تشخیص دهد.
برای درک بهتر واکنش مردم به این 1000 کتاب، نگاهی به آمارهای یک هزار و 403 نمایشگاه کتاب می اندازیم. نمایشگاهی که تمامی نشریاتی که مطالبی با موضوع حاج قاسم منتشر کرده اند در آن حضور داشتند. نتیجه به دست آمده از آمار شگفت آور است. تنها یک اثر از میان این هزاران کتاب در فهرست پرفروش ترین های نمایشگاه کتاب قرار دارد. ممکن است به نظر شما برسد که این کتاب طبیعتاً باید مرتبط باشد یکی از سازمان های بزرگ یا نشریات مهم مانند مدرسه حاج قاسم، اما نتیجه شگفت انگیزتر از این سخنان است.
مورد عجیب
پرفروش ترین کتاب با موضوع حاج قاسم سلیمانی در نمایشگاه کتاب 1403 مربوط به کتاب «می خواهم حاج قاسم باشم» نوشته علیرضا سبحانی نسب است. کتابی که در 36 صفحه نوشته شده و 53 خریدار 1576 نسخه از آن را خریداری می کنند. کتاب سبحانی نسب در دسته کتاب های رنگ آمیزی کودکان قرار می گیرد و فروش 1500 نسخه ای آن به خودی خود یک شاهکار است. اما رقم 53 خریدار برای اثر پرفروش مربوط به حاج قاسم چیزی نزدیک به فاجعه است.
این وضعیت در حالی رخ می دهد که انتشارات مکتب سلیمانی تاکنون 26 عنوان کتاب منتشر کرده و به نوعی مهم ترین اثر در تولید آثاری با موضوع حاج قاسم است. برای اینکه یک کتاب رنگ آمیزی بیش از 1000 کتاب باشد به این معنی است که تاریخ تکرار می شود. همانطور که کتاب های سازمانی در دهه 60 و 70 نتوانستند قدرت خود را نشان دهند، همین فرمول در دهه جدید نیز معتبر است. برای درک عمق فاجعه کافی است به انبارها نگاه کنید. یکی به این پست های سازمانی نگاهی بیندازید. اگر آن کتاب ها نچسبند، الان بوی مهم ترین قسمت کتاب هایی با عنوان ایثار، شهادت، مکتب امام یا مطالعه زندگی فلان شهید است. کتاب هایی که حاصل فداکاری یک نویسنده پست در خوشبینانه ترین حالت است.
اشتباه شما این است که فرمول بندی می کنید
اگر تشکل ها را کنار بگذاریم و تاثیراتی که در بازار کتاب داشته اند را فراموش کنیم، کتاب های مربوط به شهید سلیمانی وضعیت بهتری ندارند.
با نگاهی به جلد و محتوای کتاب های مربوط به حاج قاسم صورت بندی به خوبی نمایان است. اگر بخواهیم محتوا و عبارات رایج این کتاب ها را با هم مقایسه کنیم، بیشتر این کتاب ها کپی از یکدیگر هستند. به عنوان مثال در یکی از این کتاب ها 110 گزیده از سخنان شهید سلیمانی و در جای دیگر 40 شاخص مکتب شهید سلیمانی گردآوری شده است. این در حالی است که بخش مهم هر دو کتاب، مجموعه گفتار است. این پایان ماجرا نیست و چند نشریه دیگر با عناوین «سخنرانی سلیمان»، «120 خاطره»، «حاج قاسم 2» و… همچنان مشغول جمع آوری سخنان شهید سلیمانی هستند. سوال مهم در اینجا این است که برای چه مخاطبانی؟ اگر نویسندگان این آثار احساس وظیفه می کردند که برای شهید سلیمانی کاری انجام دهند، چرا همه وظایفشان در کتاب نوشته شده است، حتی با مضامین مشترک؟
کودکان و نوجوانانی که کتاب نمی خوانند
این کلیشه ها زمانی که لباس های ساخته شده توسط کودکان و نوجوانان را می پوشند بیشتر نمایان می شوند. تولیدات کودک و نوجوان با موضوع شهید سلیمانی بخش مهمی از کتاب هایی است که در سال های اخیر با این موضوع منتشر شده است. کتاب هایی که قرار بود در پی تبیین جهاد برای کودکان منتشر شود، مخاطب چندانی پیدا نکرد. کتاب هایی که با بررسی برخی از آنها می بینیم پس از یک بار چاپ کمیاب می شوند، مانند کتاب های سازماندهی دهه 60 و 70 که سری اول چاپ خود را نمی فروشند، به سرعت به سراغ سری دوم و سوم می روند. مشکل اصلی کتاب های کودک بر اساس حاج قاسم، ناتوانی این آثار در ساده سازی مفاهیمی است که در حوزه مقاومت وجود دارد. مثلاً در یکی از کتاب هایی که به صورت طنز درباره حاج قاسم منتشر شده، از عبارات و کلماتی استفاده شده است که حتی برای مخاطب بزرگسال هم باید ترجمه شود، چه کمتر برای مخاطب کودک.
صورت‌بندی تولیدات رسانه‌ای در سال‌های اخیر به قدری در راستای بی‌مفهومی موفق بوده است که حتی اگر کتاب خوبی درباره مقاومت و شهید سلیمانی منتشر شود، مورد پسند بسیاری از مردم قرار نمی‌گیرد. در سال های اخیر بازار محصولات بی کیفیت به جای اینکه بتواند شهید سلیمانی را به مردم عرضه کند، معنای ادبیات مقاومت را از بین می برد و اجازه نمی دهد چهره سلیمانی به درستی در کتاب ها شکل بگیرد.