در خبرها آمده بود که دکتر. مسعود پزشکیان وی در سفر به استان خوزستان از کمچه و استانبولی دیدن کرد و در ساخت دیوار مدرسه ای کمک کرد. با انتشار این خبر، منتقدان دولت بلافاصله شروع به تمسخر این رفتار رئیس جمهور کردند و آن را اقدامی پوپولیستی دانستند تا انتقام تمامی انتقادات قبلی اصلاح طلبان در اردوگاه اصولگرایان از رفتار پوپولیستی روسای جمهور سابق را بگیرند. از این سو، حامیان دولت نیز تلاش کردند تا ثابت کنند که دکتر پزشکیان این رفتار پوپولیست ها نیست.
اما ابتدا باید دید به چه رفتاری می گویند پوپولیستی یا پوپولیستی و آیا واقعاً پوپولیسم از این نظر چیز بدی است؟ بسیاری از جامعه شناسان پوپولیسم را تعریف کرده اند. به طور کلی، پوپولیسم، مانند سایر نام ها، می تواند به عنوان یک ایدئولوژی نگریسته شود که هدف آن ارائه اصالت در مقابل ویژگی های فاسد برای مردم عادی است. از این منظر پوپولیسم می تواند مسیری دموکراتیک مبتنی بر احساسات توده ها برای رسیدن به هدف باشد. پوپولیسم همچنین می تواند روشی باشد که ایدئولوژی های دیگر بسته به زمان و مکان از آن برای رسیدن به اهداف معینی استفاده می کنند. اما آنچه در این زمینه دیدگاه منفی به نظر می رسد، استفاده ابزاری از توده مردم برای رسیدن به اهدافی خاص است که در نهایت ممکن است به خواسته های مردم منتهی نشود.
اما آیا پوپولیسم همیشه مذموم است؟ آیا پوپولیسم، زمانی که برای توسعه استفاده می شود، به عنوان یک چیز منفی تلقی می شود؟ برخی از نظریه پردازان مانند ارنست لاکلائو و شانتال موفه معتقدند که پوپولیسم به عنوان یک روش می تواند نقش مهمی در شکل گیری هویت سیاسی داشته باشد و از آنجایی که کار سیاست اساساً هویت سیاسی دادن به توده ها به منظور تشویق آنها به مشارکت در حرکت است. رفتارهایی هستند که باعث می شوند این اتفاق بیفتد اساس چنین عملی ممکن است همیشه مثبت نباشد. به عبارت دیگر، بر اساس نظریات لاکلاو و موفه می توان دریافت که رفتارهای شناسایی پوپولیستی که منجر به ایجاد چسب همبستگی صحیح با نتایج مثبت می شود، بد نیست، هیچ چیز خوب نیست و در شرایط فعلی کمبود چنین مدل هایی وجود دارد. همیشه باید این کار را انجام داد و جامعه را در معرض شرایط اقتصادی، ناهنجاری ها و واگرایی ها قرار داد.
آیا می توان گفت که نگاه منفی به این گونه رفتارهای پوپولیستی ناظر به فرد یا گروهی از عوام فریبی است که با رفتار یا گفتار نادرست خود می خواهند منافع شخصی یا جناحی به ویژه بر خلاف منافع ملی را پیش ببرند؟ مثلاً قول هایی می دهند که مردم آرزوی آن را دارند، اما این وعده ها عملی نمی شود; مثل اینکه با یک میلیون تومان می توانید هر کاری را انجام دهید. مثال های دیگری هم می توان زد، مثلاً یک فرد پوپولیست منفی یا یک تفکر پوپولیستی منفی. او در عرصه اخلاق سیاسی خود را به عنوان مدافع مردم فقیر و در عمل با طرح ها و سیاست هایی که منافع مردم و کشور را از طریق رقبای خود نشان می دهد، مانند الحاق نشان می دهد. آنها مخالف FATF هستند. چرا که دولت روحانی نباید موفق باشد و خدماتی را به نفع مردم ارائه دهد تا مورد پسند او واقع شود. این رویکرد تیم جلیلی در جریان مذاکرات دولت برای الحاق ایران به FATF میلیاردها دلار خسارت به منافع ملی و مردم وارد کرد. اما به دلیل رفتارهای پوپولیستی و جناح گرایی مردم هنوز از آسیب هایی که در این حوزه متحمل شده اند اطلاعی ندارند. با این بهانه منفی پوپولیستی که اگر ایران به FATF بپیوندد، همه فرصت های دور زدن تحریم ها برملا و مسدود می شود، آیا به مردم نمی گویند که آیا واقعاً اطلاعات سری در این باره وجود دارد که غربی ها از آن اطلاعی ندارند؟
حالا بیایید به رفتار دکتر نگاه کنیم پزشکیان آیا این رفتار پوپولیستی مثبت بود یا نه؟ وی پیش از این به عنوان وزیر بهداشت درک درستی از توسعه کشور داشت: بدون تامین سلامت مردم، پیشرفت در سایر ابعاد توسعه ممکن نیست. به همین دلیل می خواست خانه های بهداشت را توسعه دهد و برای تحقق این امر، او و فرزندانش 600 خانه بهداشت را بدون سروصدا و بدون دیده شدن ساختند. او به عنوان رئیس جمهور اکنون به ساخت مدارس به عنوان مهم ترین زیرساخت آموزشی کشور اهمیت می دهد. از این رو مشارکت وی در مدرسه سازی، بزرگترین و مهم ترین پروژه زیربنایی جمهوری اسلامی ایران را می توان الگوی مناسبی برای تقویت آموزش و توسعه کشور دانست. به همین دلیل است که آستین آستین ها را بالا زده و زمینه را فراهم می کند تا به مردم بگوید که می توانند در هر موقعیتی که در آن قرار می گیرند کمک کنند تا این وعده محقق شود. او دروغ نگفت و نشان داد که قبلا آن را امتحان کرده و موفق شده است. بنابراین هیچ عوامفریبی در این مورد وجود ندارد. او قول غیرممکن را نداد.
در اینجا کار او اگرچه پوپولیستی است، اما ماهیتی مثبت دارد و به مشارکت سیاسی توده ها کمک می کند. مشارکتی که بتواند در درازمدت به تقسیم کار و تفکیک ساختاری منتهی شود و جامعه را از مدل تقسیم مکانیکی به تقسیم کار پویا سوق دهد تا جایی که به مردم کمک کند در اصلاح طلبی هویت سیاسی پیدا کنند. اصولاً کار خوب در ملاء عام می تواند باعث تشویق و ترفیع افراد شود، ملاک این است که نیت مؤسس ریا نباشد، بسته به نتیجه کار به نفع عام المنفعه که مدیون صاحبان و بنیانگذاران جامعه است. سیستم دسترسی آسیب ببیند به عبارت دیگر نماد مدرسه و آگاهی عمومی خطرناک ترین پروژه برای طرفداران سیستم دسترسی محدود است. در واقع مرز باریکی بین عوام فریبی و پوپولیسم مثبت وجود دارد که گاه گروه های سیاسی هر دو طرف از آن سوء استفاده می کنند. اما در مورد رفتار دکتر پزشکیان مهم نیست که چگونه به آن نگاه کنید، نمی توانید چیزی منفی از آن استخراج کنید.
۲۱۶۲۱۶