رفتار محتاطانه میراث فرهنگی خوزستان نسبت به بافت تاریخی!/جزئیات

عضو شورای فنی میراث فرهنگی خوزستان: میراث فرهنگی 20 سال است که با نهادها و ادارات مختلف مکاتبه کرده و نسبت به وضعیت شوادان‌های شوشتر هشدار می دهد.

میراث فرهنگی از نظر قوانین و ضوابط، قدرت برخورد با هر عامل تخریب‌کننده و متعرض به بافت تاریخی را دارد. نمونه‌ آن را می‌توان در تجربهٔ شوش دید که مجوز ساخت زیرگذر ورودی شوش یا پل مقابل بیمارستان شوش از سوی میراث فرهنگی صادر نمی‌شود. اما این نهاد، با وجود وضعیت بحرانی «شوادان»‌ها (زیرزمین‌های عمیق) و شبستان‌های شوشتر که سازه‌هایی در نوع خود کم‌نظیر هستند، کاری انجام نمی‌دهد.

کوچه ها و خیابان های بافت تاریخی شوشتر دارای عرض کم و دیوارهای بلند است و به دلیل سکونت انسان در این بافت، ایمن سازی ساختمان ها از اهمیت بالایی برخوردار است. فعالان می گویند در صورت بروز حادثه در این کوچه ها در امدادرسانی یا استفاده از ماشین آلات مشکلاتی وجود خواهد داشت و سیل شوادان خطر ریزش برخی از منازل را افزایش داده است.

قبل از دوران معاصر و وجود تهویه مطبوع، مردم خوزستان در برخی شهرها به ویژه شوشتر، دزفول و حتی اهواز، شوادان را می‌ساختند. چاه ها مستقیماً در زیر بنا ساخته شده بودند و تقریباً هشت متر عمق داشتند. دما اغلب در این عمق ثابت بود و مردم در فصل گرما به خانه های خود می رفتند. در سال های اخیر وضعیت استحکامات شوادان بحرانی شده است تا جایی که کف برخی از منازل شوادان فرو ریخته و به کلی تخریب شده است. حتی صاحب یکی از استخرهای پرورش ماهی در شوشتر 50 بچه ماهی کپور را به طعنه به داخل استخر پرورش ماهی انداخت که چندی پیش در اینترنت مورد توجه قرار گرفت.

وضعیت کنونی شوادان‌ها باعث شده در شرایط بحران آب اما حجم بسیاری از آب هدر رود و بدتر از همه خانه‌های تاریخی شوشتر را تخریب کند. در حال حاضر بحرانی‌ترین نقاط شهر شامل مرکز شهر شوشتر نزدیک به چهارراه امام، اطراف خانه‌ مستوفی، خیابان مسجد جامع، خیابان سادات و نزدیک هتل طبیب است که شوادان‌هایشان در شرایط مناسبی نیستند و لازم است متولیان اقدامی عاجل انجام دهند.

بحران آب و حوزه های آبخیز

مردم برای در امان ماندن از گرمای سوزان، صنعتگران شوشتری را برای ساخت شوادان در شوشتر، دزفول، مسجد سلیمان و حتی عراق دعوت می کردند. دمای هوا در شوادان به طور مداوم بین 25 تا 30 درجه است. این اظهارات را یکی از اعضای شورای فنی میراث فرهنگی و صنایع دستی خوزستان می گوید و تاکید می کند که تاکنون از شوادان استفاده کرده ایم و تاکنون گزارشی مبنی بر سیلابی شدن شوادان گزارش نشده است.

«علی محمد چهارمحالی» درباره علت آبگرفتگی چاه های شوشتر به «پیام ما» گفت: فرسودگی شدید شبکه آب و فاضلاب و نشت آب از نقاطی در عمق زمین به چاه ها می رسد و باعث وقوع آنها می شود.

به گفته وی، برخی می گویند آبی که به شوادان آمده مربوط به سفره های آب زیرزمینی است که کارشناسان مربوطه آن را رد کرده اند و در گذشته سطح آب زیرزمینی بیشتر بوده اما گزارشی مبنی بر آبگرفتگی گزارش نشده است.

عضو شورای فنی میراث فرهنگی خوزستان ادامه می دهد: سازمان آب و فاضلاب می داند که مشکل از طرف آنهاست.

پیامدهای سیل در بافت تاریخی

در بافت تاریخی شهر شوشتر بیش از ۹۰ اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی وجود دارد. مشکل آب‌گرفتگی شوادان خانه‌های تاریخی مربوط به بیش از ۲۰ سال قبل است که به بلای جان بافت تاریخی شوشتر تبدیل شده است.

مسئول انجمن دوستداران میراث فرهنگی شوشتر تایید می کند که بسیاری از منازل این محوطه تاریخی دچار آبگرفتگی شده اند که این امر خسارات زیادی به محوطه تاریخی و خانه های اطراف وارد کرده است.

«ابوالفضل مهدی پور» با بیان اینکه سیلاب در برخی شوادان به حدی است که باید روزانه آب تخلیه شود، تصریح کرد: زهکشی نکردن و باقی ماندن آب باعث آسیب به منازل می شود.

این فعال میراث فرهنگی، ترک خوردگی و لغزش در برخی خانه ها را بخشی از عوارض ناشی از سیل شوادان دانست.

چه کار باید بکنیم؟

یکی از اعضای شورای فنی میراث فرهنگی و صنایع دستی خوزستان و کارشناس میراث فرهنگی شوشتر می گوید: میراث فرهنگی 20 سال است که با نهادها و ادارات مختلف در این منطقه مکاتبه کرده و نسبت به وضعیت اسفبار شوادان‌‌های شوشتر هشدار داده است.

چهارمحالی با بیان اینکه تاکنون جلسات متعددی در ستاد بحران برگزار شده و حتی مدیرکل حوادث غیرمترقبه نیز از شوادان بازدید کرده است، افزود: مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی و دیگر اداره‌های مرتبط با حوزه‌ فرهنگی نیز از شوادان‌های شوشتر بازدید کردند، اما نتیجه‌ای حاصل نشد.

سرپرست اداره میراث فرهنگی شوشتر هم که حدوداً یک‌سال است سکان اداره میراث فرهنگی شهرستان را برعهده گرفته اخیراً اعلام کرده است که موضوع آب‌گرفتگی شوادان‌ها یکی از موضوعات اصلی و در اولویت ادارهٔ میراث فرهنگی از یکسال گذشته تاکنون بوده است. با وجود اینکه در سال‌های قبل نیز در این باره مکاتباتی صورت گرفته اما از سال گذشته به صورت جدی این موضوع در دست پیگیری قرار گرفته است.

«داوود نجار آسیابان» راه حل این مشکل را یافتن قطعی علت وقوع سیل با مطالعات و بررسی های کارشناسی می داند.

ظاهرا نامه نگاری ها، نصیحت ها و تلاش ها در خصوص میراث فرهنگی نتیجه ای نداشته و یا جدی و پیگیر نبوده است. میراث فرهنگی بر اساس ضوابط و مقررات، توانایی واکنش سریع و برخورد با عاملان و عوامل این وضعیت را دارد، اما واکنش میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان به حادثه شوادان ضعیف به نظر می رسد. با گذشت زمان، وضعیت آثار تاریخی هر روز بدتر می شود و روز به روز وضعیت بحرانی تر می شود.

«شوشتر» شهری است که بیش هفت هزار سال قدمت دارد. در محدودهٔ بافت تاریخی شوشتر بیش از ۲۶۰ اثر تاریخی ثبت شده است که خانه‌های تاریخی به عنوان ظرفیت بسیار مهم بخشی از آن محسوب می‌شود. خانه طبیب، خانه رحیمی، خانه معین‌التجار، خانه مستوفی، خانه کجباف، خانه مقدم، خانه مرعشی، خانه امین‌زاده، خانه زایر، خانه طبیب شوشتری، خانه جزایری، خانه شیخ جعفر شوشتری، خانه افضل، خانه چهارمحالی، خانه رضوان، خانه زاهدی و… تنها بخشی از خانه‌های حائز اهمیت تاریخی در این شهرستان است. قدمت این خانه‌ها بیشتر به زمان «صفویه» و «قاجار» بر می‌گردند. گستردگی این عارضه در کل بافت تاریخی پراکنده است و تاکنون حدود ۵۰ پلاک که درگیر با عارضه آب‌گرفتگی است شناسایی شده اما احتمال اینکه خانه‌های دیگری نیز با این مشکل مواجه باشند وجود دارد.