محمد بن موسی خوارزمی کاسی نبود فراموش کردن تاریخ علم جهان با این حال، تاریخ کمی از زندگی خصوصی او باقی نگذاشته است! به عبارت دیگر، اطلاعات دقیقی از زندگی فرا علمی خوارزمی و حتی تاریخ تولد و وفات او در دست نیست.
به ندرت اطلاعاتی در مورد شخصیت علمی او در مورد خانواده، علایق، دوستی ها و روابط یا ظاهر، شخصیت و خلق و خوی او وجود دارد. یکی یکی از دلایل این کمبود یا ابهام در زندگی شخصی او تقارن زمانی و همنامی او با شخصیت دیگری به نام «محمد بن موسی» از خاندان مشهور و عالم بنوموسی است که ظاهراً به هر دوی آنها آسیب زده است!
اما تولد او را حدود سال 160 و وفات او را حدود سال 232 میلادی تخمین می زنند که اگر این ارقام را بپذیریم باید بگوییم که خوارزمی 70 سال یا به عبارت دقیق تر احتمالاً 70 سال عمر کرده است.
به گزارش ایسنا، خوارزم ساده ترین حدس درباره زادگاهش است. خوارزمی که به گفته برخی محققین مهد و خاستگاه قوم «آریا» و «هزارت زرتشت» بوده و اکنون بخشی از آسیای مرکزی است.
با این حال، داده های دیگری نیز در این زمینه یافت می شود، از جمله اینکه بخشی از عراق امروزی زادگاه او محسوب می شد. آنچه مسلم است پدر و مادر محمد بن موسی زرتشتی و ایرانی بوده اند. البته خوارزمی مسلمان بوده و آثار علمی و مقدماتی که بر رسائل و کتب خود نوشته است، گواه آن است.
همچنین عضو هیئت علمی و یکی وی از محققان مرکز معروف بیت الحکمه که مهمترین مرکز علمی قرون نخستین اسلامی به شمار می رفت به شمار می رفت. در واقع از طریق مرکز حکومتی بیت الحکمه توسط چند تن از خلفای عباسی حمایت می شد که نام «مأمون» به دلیل ارتباط با حضرت رضا (ع) در میان آنها بیشتر برای ما آشناست.
خوارزمی در این مرکز شکوفا شد. در طول تاریخ علم و دانش، حمایت فکری و مادی سیاستمداران یا دوستداران دانش، همواره این گونه بوده است. یکی یکی از راه های پیشرفت محسوب می شد که خوارزمی نیز از این فرصت به خوبی استفاده کرد.
خوارزمی; رام کننده با اعداد پیچیده و معادلات دشوار
خوارزمی دانای کل بود. او دانشمند جامعی بود که مانند نوابغ زمان خود در اکثر علوم و معارف تخصص داشت. اما بالاتر از همه او یک ریاضیدان بود! سرش درد می کرد چون در عالم محاسبات و کتاب تنها بود، چون ساعت ها در گوشه ای از بیت الحکمه نشسته بود و اسرار دنیای اعداد را کشف می کرد و با معادلات اسرارآمیز بازی می کرد و در نهایت همه را مطیع خود کرده بود و رو به رو می کرد. او در خود زانو می زند و به همه می گوید که لیاقت پدرش دانستن جبر است. خوارزمی «پدر جبر» است.
این محقق تاریخ ما ایرانیان سه کتاب در ریاضیات نوشته است که برخی از مورخان علم به اشتباه دو اثر او را «الجمع و التفریق» و «حساب السالکار هندی» از آثار او می نامند. یکی و او را صاحب دو رساله در ریاضیات می دانند. در حالی که «الجمع و التفریق»، «الجبر و المقابه» و «حساب الهندی الهندی» سه کتاب و اثر مجزا هستند.
یکی یکی از اساسی ترین دستاوردهای خوارزمی در مطالعاتش این بود که به دانش جبر استقلال داد. وی به ویژه با کتاب «جبر و المقابله» به این مهم دست یافت که ابعاد مختلفی از جمله انتخاب عنوان، پرداختن به عناصر و موضوعات مستقل، روش حل و سرانجام براهین و زمینه های عملی از آن برخوردار بود.
دقت و ظرافت محاسبات خوارزمی معروف بود و به ویژه ارائه و حل شش معادله با نمادهای جبری جدید که به معادلات خوارزمی نیز معروف است بسیار حائز اهمیت است.
تجزیه و تحلیل چهار عنصر مهم «توصیف، عملیات، الگوریتم، اثبات» یک شاهکار برجسته در علم جبر تلقی می‌شد که تاکنون هیچ‌کس به آن دست نیافته بود و همانطور که می‌دانیم «الگوریتم» در ریاضیات امروزی ترجمه، اصلاح و تحریف «الخوارزمی» توسط غربی ها ساخته شده است.
ژیراردو کرمونا یکی او از اولین مترجمانی از اسپانیا بود که خوارزمی را از طریق ترجمه الجبر و المقابله به اروپاییان معرفی کرد. امروزه دو نسخه از ترجمه او در سراسر جهان وجود دارد یکی یکی در کتابخانه فلورانس ایتالیا و دیگری در کتابخانه واتیکان نگهداری می شود. این ترجمه به زبان لاتین بوده و احتمالاً در سال 1150 میلادی انجام شده است.
کتاب مذکور و سایر آثار ترجمه شده توسط خوارزمی تأثیر عمیقی بر ریاضیات غرب گذاشت. گذشته از اینکه آنها را با دانش جبر و اقدامات متقابل آشنا کرد، که امروزه به تنهایی به عنوان جبر شناخته می شود، همچنین تأثیر مهمی بر دانش غربی ها از اعداد داشت. تا جایی که در غرب منسوخ شده، چرتکه و روش های جدید محاسبه، جایگزین روش محاسبه قدیمی شد.
فیبوناچی محقق معروف ایتالیایی قرن یازدهم میلادی، که نام کاملش لئوناردو پیسایی است، به معنای واقعی کلمه، اولین ریاضیدان در غرب به حساب می آید. شما یکی او خواننده جدی آثار لاتین خوارزمی بود.
جبر و سایر دانش های ریاضی که به کوشش خوارزمی دگرگون شد، بر جنبه های مختلف زندگی روزمره مردم شرق و غرب تأثیر گذاشت. تسهیل در تقسیم ارث و اجرای وصیت یکی یکی از آنها بود. این نیز شامل اعمال برخی احکام شرعی، حمایت از تجارت و معاملات مختلف اقتصادی، حفر قنات و محاسبات مربوطه و حمایت از علوم مهندسی بود.
خوارزمی و سفرهایش به ماه!
اهمیت و هویت علمی خوارزمی بر عالمان آن آشکار است; این امر باعث شده است که نهادهای مختلفی از نام او برای نام بردن مکان ها و رویدادهای مختلف در طول تاریخ استفاده کنند. در ایران و سایر نقاط جهان تعداد کمی از دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و یا گروه‌های آموزشی وجود دارد که نام او را یدک می‌کشند.
به عنوان مثال، ناسا یا سازمان ملی هوانوردی و فضایی آمریکا در سال 1973 مجموعه‌ای از دهانه‌های برخوردی ماهواره‌ای را به نام خوارزمی نامگذاری کردند. پس از ناسا، اتحادیه بین‌المللی نجوم نیز یک «عمیق» یا «دریا» را به نام دو دانشمند ایرانی و آمریکایی «الخوارزمی-شاه» نامگذاری کرد.
خوارزمی دانشمند دنیای شیرین و پر رمز و راز ریاضیات که بی شک شیرینی این دنیا را بهتر از هرکسی چشیده و رازهای آن را بهتر از هرکسی کشف کرده است، تنها دانشمندی است که نامش دو بار بر ناهمواری ماه نوشته شده است.
چند دانشمند دیگر در ایران ممکن است در این مملکت چشم به جهان باز کنند، درس بخوانند و سربلند شوند و سپس برای همیشه در خاک زادگاه خود بخوابند و مانند محمد بن موسی خوارزمی آبروی خود را به دنیا بکوبند؟ در تاریخ کجا بوده ایم و اکنون به کجا می رویم؟ از هم اکنون تا هزاران سال بعد، می توانید صبر کنید، بنشینید، تماشا کنید و رویاپردازی کنید.