گاز ازون گازی بی رنگ و بی بو است که از 3 اتم اکسیژن تشکیل شده است. این گاز در غلظت های بالا خاصیت اکسید کننده دارد و برای ضدعفونی استفاده می شود، در غلظت های پایین به عنوان آنتی اکسیدان عمل می کند، التهاب را تسکین می دهد، گردش خون را بهبود می بخشد و سیستم ایمنی بدن را تقویت می کند. اثرات اوزون درمانی بر بیماری های مختلف از جمله آرتروز زانو، آسیب رباط ها و آسیب دیسک مورد بررسی قرار گرفته است، اما برای برخی از آنها مطالعه و شواهد علمی کافی وجود ندارد.
عمده کاربردهای فعلی اوزون درمانی شامل شرایط مفاصل و محیطی از جمله آرتریت زانو، درد عضلانی از جمله نقاط ماشه ای، اختلالات آرنج تنیس بازان، التهاب رباط ها و کیست های گانگلیون، خار پاشنه (التهاب فاسیای کف پا)، آرنج تنیس بازان است. برخی از مبتلایان به درد ناشی از فتق دیسک در ناحیه کمر و زخم های مزمن دیابتی و زخم های فشاری اشاره کردند. بیشتر تحقیقات در مورد استفاده از اوزون درمانی در درمان آرتریت زانو انجام شده است و بر اساس شواهد موجود، اوزون درمانی در برخی از بیماران مبتلا به آرتریت خفیف و متوسط زانو یک روش مفید است. حداکثر اثر این درمان در ماه اول پس از تزریق به صورت تسکین درد مفاصل و خشکی مفاصل مشاهده می شود. به عنوان یک قاعده، اثر پس از 3 تا 6 ماه به طور قابل توجهی از بین می رود. در یک مطالعه مروری سیستماتیک که در مرکز تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی انجام شد، مشخص شد که اثر اوزون درمانی در درمان آرتریت زانو بیشتر از دارونما است، اما اوزون تراپی را با سایر درمان های تزریقی از جمله مقایسه کرد. آمپول ژل یا تاج. Khorus (اسید هیالورونیک) و PRP مدت اثر کوتاه‌تر و شروع اثر سریع‌تری دارند.
بر اساس مطالعات انجام شده، استفاده همزمان از ازون و سایر روش های درمانی مانند پی آر پی، استروئید و اسید هیالورونیک اغلب اثر آنها را افزایش داده یا شروع اثر را تسریع می کند، به طوری که می توان از اوزون درمانی در کنار سایر درمان ها برای بهبود سریع در موارد حاد و دردناک استفاده کرد.
تحقیقات زیادی در زمینه درمان بیماری خار پاشنه در ایران، برزیل، ترکیه و چندین کشور دیگر انجام شده است. در بیشتر این آزمایشات، ازون با پاسخ بالینی قابل قبولی همراه بود. از جمله اینکه در یک مطالعه تجربی بر اساس مقایسه اوزون تراپی با تزریق ژل و روکش ثابت شد که نتایج گروه اوزون تفاوت معنی داری با روش های سنتی مشابه ندارد. به همین ترتیب، تزریق اوزون برای اپی کندیلیت جانبی همان اثربخشی و مدت اثربخشی طولانی‌تری را با تزریق کورتیکواستروئید نشان داد. در ارتباط با درد ستون فقرات کمری، ازون مدت‌هاست که در تزریق‌های داخل دیسکی و پارا-اسپاینال (عضلات فیله کمری) اثر رضایت‌بخشی از خود نشان داده است. با توجه به گستردگی این درمان، اخیراً محققان داخلی و خارجی به فکر استفاده از آن برای درمان سندرم تونل کارپال (نشانگان مچ دست) افتاده‌اند و نتایج تحقیقات اثربخشی قابل توجهی را نسبت به سایر روش‌های مشابه نشان نداده است.
شایع ترین عوارض تزریق اوزون بسته به محل تزریق، حساسیت به ازون، درد در حین تزریق، بدتر شدن موقت درد، افزایش فشار خون، سردرد و سرگیجه، گزگز و مورمور، تعریق و درد شکم است. که این موارد خود محدود کننده هستند و جدی نیستند. البته عوارض قلبی ریوی و آمبولی هوا به ندرت با تزریقات داخل دیسک مشاهده شده است.
موارد منع مصرف و اقدامات احتیاطی برای استفاده از اوزون عبارتند از: حساسیت به این ماده، بارداری، فاویسم، اختلالات خونریزی، پرکاری شدید تیروئید، کم خونی شدید و میاستنی شدید، حمله قلبی اخیر یا سابقه بیماری شدید روانی.
ثابت شده است که استفاده مناسب و محدود از این گاز می تواند برای افرادی که از دردهای عضلانی، استخوانی، مفاصل و ستون فقرات رنج می برند مفید باشد، به ویژه برای افرادی که درمان های پزشکی و فیزیکی برای آنها نتایج مثبتی حاصل نشده است. امکان بهره مندی از این درمان در مواردی که استفاده از کورتون و پی آر پی ممنوع است از جمله دیابت کنترل نشده، اختلالات انعقادی و استفاده از عوامل ضد پلاکتی، از نقاط قوت اوزون تراپی است.
انتخاب صحیح بیماران، دوز و فواصل و تعداد تزریق مناسب ازون و همچنین استفاده از روش‌های توانبخشی از جمله اصلاح الگوی زندگی و ورزش درمانی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده در موفقیت درمان با این روش به شمار می‌رود که باعث افزایش عملکرد و بهبود کیفیت زندگی و کار می شود.
*استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران