بازتاب آنلاین اصفهان – عاطفه علیان: میزان آب تخلیه شده به حوضه زاینده رود از سرشاخه های دز و کارون در شرایط عادی به 650 میلیون مترمکعب در سال و در سال های خشک به کمتر از 300 میلیون مترمکعب می رسد در حالی که مجموع بارها و تخصیص های بالادست زاینده رود بدون احتساب دی. کاهش در سالهای خشک 800 میلیون متر مکعب است.
این فشار و تخصیص زیاد در طول زمان زاینده رود را تهدید کرده و منجر به خشک شدن بخش هایی از این رودخانه تاریخی و تالاب گاوخونی شده است.
از زندگی تا مرگ زندگی می کند
زاینده رود که روزگاری با رودخانه پرآب و حیات بخش خود به تمدن و آبادانی اصفهان و فلات مرکزی ایران کمک می کرد، اکنون با چالش بزرگی مواجه است.
این رودخانه به دلیل بحران های آبی و تصمیمات نامناسب مدیریتی به تدریج توانایی تامین آب مورد نیاز خود را از دست داد و طی سالیان متمادی در قسمت های میانی و پایینی خود خشک شد.
زاینده رود به دلایل مختلفی از جمله سوء مدیریت در بخش آب، عدم شفافیت در منابع و مصارف، کاهش بارندگی های مداوم مانند برف و سیاست های توزیع نامتوازن آب در آستانه نابودی است.
کارشناسان آب و محیط زیست با نگرانی خاطر نشان می کنند که میزان آب تخلیه شده از سرشاخه های دز و کارون به حوضه زاینده رود به طور معمول 650 میلیون متر مکعب در سال است که تنها سه درصد آبیاری کارون است، اما در سال های خشک، حجم آن به کمتر از 300 میلیون مترمکعب کاهش می یابد، به این معنی که دیگر نمی توان نیاز آبی زاینده و اکوسیستم های مرتبط با آن را تامین کرد.
به گفته محمدرضا علیزاده، کارشناس منابع آب و استاد دانشگاه، اگرچه در شرایط عادی این میزان انتقال آب می تواند تا حدودی به بهبود وضعیت زاینده رود کمک کند، اما در سال های خشک تاثیر چندانی ندارد و نمی تواند از آن جلوگیری کند. رودخانه خشک می شود اگر انتقال آب بدون در نظر گرفتن ظرفیت طبیعی رودخانه و نیازهای زیست محیطی صورت گیرد، نه تنها مشکلی را حل نمی کند، بلکه می تواند بر اکوسیستم های محلی نیز تأثیر بگذارد.
تخصیص ها و بارهای بالادستی: بحران یا نیاز؟
مجموع تخصیص ها و بارهای موجود در حوضه زاینده رود 800 میلیون متر مکعب برآورد شده است که حتی در سال های خشک نیز کاهش نمی یابد. این میزان تخصیص و بارگیری بیشتر از میزان آب انتقالی از کارون به زاینده رود بوده و به تدریج از دبی زاینده رود و خشکی تالاب گاوخونی کاسته است.
تخصیص ها و بارهای بالادست زاینده رود، یکی یکی از عوامل اصلی خشک شدن قسمت های پایین دست و تالاب گاوخونی است
بهزاد حیدری، کارشناس و پژوهشگر محیط زیست در حوزه تالاب ها با اشاره به تخصیص ها و فشارهای موجود در بالادست زاینده رود، می گوید: یکی یکی از عوامل اصلی خشک شدن قسمت های پایین دست و تالاب گاوخونی است.
در حالی که این بارها و تخصیص ها بیش از 50 درصد کل آبیاری و انتقال آب طبیعی در سال های عادی و تا 80 درصد این کل در سال های خشک را تشکیل می دهند، اما در عمل تالاب های زاینده رود و گاوخونی عملاً به تدریج در حال خشک شدن هستند.
پیامدهای زیست محیطی و اجتماعی خشکسالی زاینده رود
خشک شدن زاینده رود نه تنها بر اکوسیستمهای محلی و تنوع زیستی منطقه تأثیر منفی گذاشت، بلکه پیامدهای اجتماعی و اقتصادی گستردهای به دنبال داشت که منجر به از بین رفتن مشاغل مرتبط با این رودخانه، کاهش تولیدات کشاورزی، در برخی مناطق حتی مهاجرت های اجباری وجود دارد
تالاب گاوخونی که مقصد نهایی زاینده رود است و نقش تعیین کننده ای در حفظ تعادل اکولوژیکی منطقه دارد نیز به طور کامل خشک شده است. این تالاب با تخریب تدریجی خود اثرات منفی بر اقلیم، تنوع زیستی و حتی سلامت پنج استان مرکزی کشور داشته است.
به گفته عبدالرضا رضایی محقق اکولوژی و مدیریت منابع آب، خشکی زاینده رود و تالاب گاوخونی منجر به تولید ریزگردهای سمی شده و سلامت مردم این منطقه را به خطر می اندازد.
علاوه بر این مشکلات، کاهش آبدهی زاینده رود باعث از بین رفتن زیستگاه های طبیعی و گونه های جانوری بومی نیز می شود و بازگشت این گونه ها پس از خشک شدن تالاب و رودخانه ممکن است غیرممکن باشد.
راهکارهای پیشنهادی: احیای زاینده رود و تالاب گاوخونی
کارشناسان و فعالان محیط زیست راهکارهای زیادی برای احیای تالاب های زاینده رود و گاوخونی ارائه کرده اند. یکی یکی از این راهکارها لغو یا کاهش تخصیص و تحمیل بار در بالادست زاینده رود است. به گفته کارشناسان کاهش تخصیص های غیر ضروری و مدیریت بهینه مصرف آب، جدیت طرح ماندگ و شفافیت در منابع و مصرف آب در احیای زاینده رود موثر است.
رفع تخصیص ها و بارهای غیرضروری در بالادست زاینده رود راهکاری موثر و قابل اجرا است که می تواند بدون نیاز به انحراف آب از سایر حوضه ها به احیای رودخانه و تالاب گاوخونی کمک کند.
علیرضا یگانه، کارشناس مدیریت منابع آب معتقد است: رفع تخصیص ها و بارهای غیرضروری در بالادست زاینده رود راهکاری موثر و قابل اجراست که می تواند به احیای رودخانه و تالاب گاوخونی بدون انحراف آب از سایر حوضه ها کمک کند. این اقدام نه تنها از نظر اقتصادی کارآمدتر است، بلکه با ایجاد تعادل در جریان طبیعی رودخانه به پایداری اکوسیستم زاینده رود کمک می کند.
راهی به سوی آینده
زاینده رود، به عنوان یکی به عنوان یکی از مهم ترین منابع آبی و زیست محیطی فلات مرکزی ایران با چالش های زیادی مواجه است که در صورت مدیریت نادرست می تواند منجر به نابودی کامل این رودخانه و تالاب گاوخونی شود. با توجه به تجزیه و تحلیل، می توان نتیجه گرفت که حذف تخصیص و آپلود غیر ضروری در بالادست، یکی یکی از مهم ترین و موثرترین راهکارها برای احیای زاینده رود است.
اگرچه این تغییرات نیازمند عزم و همکاری جدی همه نهادها و سازمان های ذیربط است، اما نباید فراموش کرد که اجرای این سیاست ها می تواند در نهایت زاینده رود را از خطر نابودی نجات دهد و میراث اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی این رودخانه را برای آینده حفظ کند. نسل ها .
46