از ریختن شکر جلوی در خانه حاجی گرفته تا رسوم خاص پخت آش پشت پا
حج را به جا آورید یکی از جمله واجباتی که در شرایط خاصی بر هر مسلمانی واجب می شود، آداب و رسوم خود اوست که برخی مربوط به احکام اسلامی و برخی دیگر برخاسته از آداب و رسوم خاص منطقه مربوطه است و همین موضوع باعث شکل گیری سنت خاصی شده است که حاجی ها تشکیل می شوند. که به مسلمانان سلام و خوش آمد می گوید.
به گزارش ایسنا، شاید بخشی از علت پیدایش آداب و رسوم مربوط به حج در این باشد که در گذشته رفتن به حج کار ساده ای نبود. نبود و فقط عده ای می توانستند به سرزمین وحی بروند، زائر شدن چیزی شبیه یک آرزو بود. رویایی که عده ای برای تحقق آن در نظر گرفتند و کم کم به بخشی از فرهنگ آنها تبدیل شد.
مثلاً در خراسان عصر چهارشنبه در مراسم «فال چلبیتو» با انداختن شن در ظرفی آرزوی زیارت خانه خدا را دارند. اگرچه سفر حج آسان‌تر شده است، اما هنوز ردپای برخی از این سنت‌ها در کشور دیده می‌شود.
در این شرایط، وقتی شخصی متوجه شد که می تواند به حج برود، حتی قبل از عزیمت به انجام مناسک پرداخت. اگر دین می کرد، وصیت می کرد، به بچه های مجرد رسیدگی می کرد، حلال می خواست و… با این حال، هنوز کار زیادی بود!
قبل از رفتن به حج بدهی ها را پرداخت کنید یکی این یکی از مهم ترین دغدغه های مسافران بود، زیرا در برخی نقاط زائران اموال خود را قبل از عزیمت به کشیش محل تحویل می دادند و باقی مانده اموال خود را وصیت می کردند. مهم این بود که با روح و جسم پاک عازم حج شوند، قربانی را با پول بخرند و ذبح کنند تا پاک باشد.
یکی دیگر از اقدامات مهمی که در تمام شهرهای ایران انجام شد، حلال برای اعمالی بود که شخص به طور غیر عمد یا عمدی مرتکب می‌شد و در نتیجه کسی را مجروح می‌کرد. عادتی که در برخی نقاط کشور با شکل خاص خود اجرا شده است. مثلا یکی یکی از سنت های پیش از حج در سنندج «آزاد کردن گردن» بود. طبق این رسم، چند روز قبل از حرکت، زائران کفن پوشیدند، چاقو به دست گرفتند، در بازار قدم زدند و از اهالی حلالیت و به اصطلاح «آزادی گردن» خواستند.
پس از بررسی حلالات، باید زمانی برای شروع سفر تعیین می شد که آداب و رسوم خاص خود را نیز به همراه داشت.
به گفته قدیمی ها زمان را باید سعد و نحس تعیین می کرد تا بتواند اقدامی انجام دهد، حتی برای آغاز چنین سفر مهمی. بر این اساس، آنها عادت داشتند «ساعت را تماشا کنند» تا مشخص کنند چه روز و ساعتی را ترک خواهند کرد. در برخی از شهرهای ایران رسم بر این بود که صبح دوشنبه، عصر چهارشنبه و قبل از نماز جمعه سفر نمی کردند. گاهی تعیین سعد و نحس در روز سفر با استفاده از تقویم‌هایی که بر اساس صورت‌های فلکی باستانی تنظیم می‌شد، صورت می‌گرفت. امروزه با توجه به برنامه ریزی های گسترده سازمان های ذیربط برای جابجایی مسافر، اجرای رسمی آن صورت می گیرد.
اکنون زمان خداحافظی با مسافران است. آیین رسمی که امروزه شاید دیگر رنگ و بوی گذشته را نداشته باشد اما همچنان با تفاوت هایی در شهرهای مختلف اجرا می شود. در اکثر شهرهای کشور، مسافر حج باید تا حد امکان از دری رو به قبله از خانه خارج شود. از آنجایی که سفر و بازگشت به حج ممکن است تا دو سال طول بکشد. یکی رسم بر این بود که کسی که می خواست برود بیرون از خانه مقداری شکر بپاشد و بر روی آن اسب سوار شود، زیرا اعتقاد بر این بود که این کار خطر سفر را کاهش می دهد.
در سراسر ایران رسم است که مسافر را از زیر قرآن بیرون می کشند و پشت سر او آب می ریزند، اما شهرهای مختلف آداب دیگری نیز دارند. مثلاً در شاهرود نگاه کردن به پشت سر مسافر برای مسافر بدشانسی تلقی می شد و اگر شخصی به پشت سرش نگاه می کرد به نظر آنها سفر عاقبت به خیری نداشت.
در برخی مناطق دیگر از جمله شهرهای استان فارس رسم بر این بود که یک کاسه پر از سبزی و آجیل، مقداری آرد و یک کاسه آب سرد با برگ های پرتقال در سینی کنار قرآن می گذاشتند. بعد از اینکه مسافر دو بار از زیر قرآن گذشت، آجیل را از کیفش خالی کردند. یک بار کف دست راستش را به آرد آغشته کرد و بعد از خانه بیرون رفت و پشت سرش آب روی زمین ریخت.
در برخی شهرها آشنایان قبل از حرکت به خانه زائر می روند و هرکس به اندازه توانش به او پول می دهد. از طرفی حاجی برای کسانی که به او پول داده اند سوغاتی های ویژه دیگری می آورد.
چاوشخانی یکی دیگر از رسومی بود که هنوز در برخی از شهرهای کشور رواج دارد. به این ترتیب چاوش در مقابل کاروان زائران آهنگی مذهبی می خواند. رسم چاوشخانی از زمان صفویه برای زائران اماکن زیارتی رایج شد. در برخی شهرها گاهی این مراسم چند ماه قبل از سفر حج برگزار می شد و افرادی که پس از این خبر تمایل به شرکت در حج داشتند می توانستند به این کاروان بپیوندند.
آداب سفر حج با خروج زائر ختم نمی شود. جوشاندن آش توشپاپا یکی دیگر از رسومی است که اعضای خانواده یا آشنایان زائران انجام می دهند. آش توشپا آش رشته ای است که در روزهای سوم، پنجم یا هفتم سفر طبخ می شود تا سفر را ایمن کرده و مسافر را به سلامت برگردد. در برخی از مناطق آردی را که در سینی آینه و قرآن و فنجان آب می‌گذارند و مسافر هنگام خروج از خانه آن را لمس می‌کند، به نشانه تبرک در خاکستر می‌ریزند.
پی نوشت: با توجه به اینکه حج امروز نزدیک به دو ماه به طول می انجامد، سایر آداب و رسوم مربوط به این سفر معنوی از جمله اعتقادات، ضرب المثل ها و روایات استقبال از زائران از دیگر مواردی است که ایسنا در گزارش های بعدی به آن خواهد پرداخت.
