از برزیل و نیجریه گرفته تا قزاقستان و ترکیه

عصر ایران – پایتخت ها در طول تاریخ تغییر کرده اند یکی این یکی از تصمیمات راهبردی و گاه بحث برانگیز دولت ها بود. در دوران مدرن، این تغییرات اغلب به دلایل سیاسی، اقتصادی، جغرافیایی یا توسعه ای ایجاد شده است.
در ایران نیز بحث تغییر سرمایه چندین دهه است که بارها و بارها به فراموشی سپرده شده و بارها مورد بحث و بررسی قرار گرفته و دوباره فراموش شده است. در آخرین مورد، سخنگوی دولت پزشکیان وی اعلام کرد که در حال بررسی انتقال پایتخت از تهران به سواحل مکران است. البته به نظر نمی رسد این طرح به این زودی ها اجرایی شود، به خصوص در شرایط فعلی که کشور درگیر مشکلات مالی جدی است و مسائل مهم تری برای حل آن وجود دارد. اما به همین دلیل در این گزارش نگاهی خواهیم داشت به برخی از کشورهایی که در دوران مدرن پایتخت خود را تغییر داده اند و دلایل این تصمیمات.

برزیل: از ریودوژانیرو تا برازیلیا (1960)

برزیل یکی یکی از بارزترین نمونه های تحول پایتخت است. پایتخت این کشور در سال 1960 از ریودوژانیرو به شهر تازه تاسیس برازیلیا منتقل شد. این تصمیم به دلایل زیر اتخاذ شد:

• عدم تمرکز: ریودوژانیرو به عنوان پایتخت از تمرکز اقتصادی و سیاسی بالایی برخوردار بود که منجر به عدم تعادل در توسعه سایر مناطق کشور شد.

• توسعه مناطق داخلی: با انتقال پایتخت به برازیلیا، در مرکز جغرافیایی کشور، دولت تلاش کرد تا به توسعه یکنواخت تری در سراسر کشور دست یابد.

• معماری مدرن: برازیلیا به عنوان یک شهر برنامه ریزی شده توسط لوکوربوزیه و اسکار نیمایر طراحی شد و به نماد مدرنیته و پیشرفت تبدیل شد.

قزاقستان: از آلماتی تا آستانه (1997)

قزاقستان پس از استقلال از اتحاد جماهیر شوروی، پایتخت خود را از آلماتی به آستانه (نورسلطان کنونی) منتقل کرد. این تغییر به دلایل زیر انجام شد:

• موقعیت استراتژیک: آلماتی نزدیک مرز جنوبی کشور بود و دارای شکاف های امنیتی بود. آستانه در مکان مرکزی تری قرار داشت.

• توسعه شمال کشور: انتقال پایتخت به آستانه به جذب سرمایه گذاری و توسعه اقتصادی در مناطق شمالی کشور کمک کرد.

• نماد استقلال: ساخت و توسعه آستانه به نماد استقلال و هویت ملی قزاقستان تبدیل شد.

  

میانمار: از یانگون تا نایپیداو (2005)

در سال 2005، میانمار پایتخت خود را از یانگون به نایپیداو منتقل کرد. این تغییر شگفت انگیز با دلایل زیر همراه بود:

• موقعیت جغرافیایی: Naypyidaw در مرکز کشور واقع شده است و از نظر استراتژیک برای اداره بهتر کشور مناسب تر است.

• دلایل امنیتی: گفته می شود که دولت نظامی میانمار در آن زمان این تغییر را برای کاهش آسیب پذیری در برابر تهدیدات خارجی انجام داده است.

• فضای بیشتر: به لطف طراحی مدرن و مساحت بزرگ‌تر، Naypyidaw برای پذیرایی از ادارات دولتی و جمعیت جدید مناسب‌تر است.

  

نیجریه: از لاگوس تا ابوجا (1991)

نیجریه در سال 1991 پایتخت خود را از لاگوس به ابوجا منتقل کرد. این تغییر به دلایل زیر انجام شد:

• عدم تمرکز: لاگوس با مشکلاتی مانند تراکم جمعیت، ترافیک سنگین و آلودگی دست و پنجه نرم کرده است.

• موقعیت مرکزی: ابوجا در مرکز جغرافیایی کشور قرار دارد و دسترسی عادلانه تری به تمام مناطق کشور ارائه می دهد.

• ثبات ملی: ابوجا انتخاب شد تا کمتر تحت تأثیر تنش های قومی و قبیله ای قرار گیرد.

  

مالزی: از کوالالامپور تا پوتراجایا به عنوان پایتخت اداری و نه سیاسی (1999)

مالزی در سال 1999 پایتخت اداری خود را از کوالالامپور به شهر جدید پوتراجایا منتقل کرد. اگرچه کوالالامپور پایتخت رسمی باقی مانده است، بسیاری از ادارات دولتی اکنون در پوتراجایا مستقر هستند.

• رفع فشار: کوالالامپور به دلیل رشد سریع اقتصادی و جمعیت با مشکلات زیرساختی دست و پنجه نرم کرده است.

• شهر هوشمند: پوتراجایا به عنوان یک شهر هوشمند با زیرساخت های مدرن طراحی شد.

• تمرکز اداری: تمرکز امور دولتی در پوتراجایا امکان اداره بهتر را فراهم کرد.

  

تانزانیا: دارالسلام تا دودوما (1974، در دهه 1990 راه اندازی شد)

تانزانیا تصمیم گرفت پایتخت خود را از دارالسلام به دودوما منتقل کند، اگرچه این تغییر تا دهه 1990 به طور کامل اجرا نشد.

• موقعیت جغرافیایی: Dodoma در مرکز کشور واقع شده است و به دولت اجازه دسترسی بیشتر به تمام مناطق کشور را می دهد.

• عدم تمرکز: انتقال پایتخت به دودوما تلاشی برای کاهش تمرکز اقتصادی و سیاسی در دارالسلام بود.

  

ترکیه: از استانبول تا آنکارا (1923)

پس از تأسیس جمهوری ترکیه در سال 1923، مصطفی کمال آتاتورک پایتخت را از استانبول به آنکارا منتقل کرد. این تغییر یکی این یکی از اولین تصمیمات مهم دولت جمهوری بود.

• موقعیت استراتژیک: آنکارا در مرکز این کشور قرار دارد و از نظر جغرافیایی برای دفاع و مدیریت مناسب تر بود.

• جدایی از عثمانی: انتقال پایتخت به آنکارا نمادی از گذار از دوره عثمانی به جمهوری مدرن ترکیه بود.

• توسعه مناطق داخلی: این تغییر به توسعه مناطق مرکزی کشور کمک کرد.

  

پایان سخنرانی

امروزه تغییر پایتخت ها معمولا با اهداف بلندمدت و استراتژیک صورت می گیرد. این تصمیمات می تواند منجر به تمرکززدایی، توسعه متوازن جغرافیایی و تقویت هویت ملی شود. اگرچه این تغییرات هزینه های مالی و اجتماعی بالایی را به دنبال دارد، اما در بسیاری از موارد نتایج بلندمدت مثبتی را به همراه داشته است. اما همانطور که در ابتدای گزارش نوشتیم، جابه‌جایی پایتخت ایران در شرایط کنونی نه ضروری است و نه امکان‌پذیر است و بهتر است دولت به کارهای مهم‌تری روی آورد تا این موضوع بی‌پایان.