بین النهرین باستان محل زندگی مردمان مختلف با ریشه ها، فرهنگ ها و زبان های مختلف بود. اما در طول دو هزار سال سومری ها، بابلی ها، آشوری ها و ایلامی ها بناهای بلندی به نام زیگورات در مرکز شهرهای خود ساختند.
به گزارش فرادید؛ زیگورات‌های بین‌النهرین که برای بسیاری از فرهنگ‌ها مهم هستند، چه کاربردی داشتند؟ در واقع خانه خدایان بودند و مرکز زندگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نیز به شمار می رفتند.
به خدایان نزدیک تر شو
مجسمه قربانی حکاکی شده، عراق سومری، حدود 2800-2100 قبل از میلاد. کر ام.
کلمه امروزی زیگورات از کلمه اکدی قدیم زیگاراتو به معنای “برج معبد” گرفته شده است. این اصطلاح اکنون به کل مجموعه معبد اشاره دارد. اگرچه این اصطلاح اکدی است، اما زیگورات برای اولین بار در هزاره سوم قبل از میلاد استفاده شد. توسط سومری ها ساخته شده است.
برای بین‌النهرین‌ها، زیگورات‌ها بسیار بیشتر از ساختمان‌ها بودند. محققان مدرن بر این باورند که زیگورات ها نمایانگر کوه ها و قله هایی هستند که خانه های خدایان در آنها قرار داشته است. معمولاً یک زیگورات به خدای حامی شهر تقدیم می شد.
مردم بین النهرین نام هایی برای زیگورات های خود انتخاب می کردند و دانشمندان امروزی این نماد را با این نام ها می شناختند. به عنوان مثال، زیگورات خدای انلیل در شهر نیپور با نام های «خانه کوه»، «کوه طوفان» و «ارتباط بین بهشت و زمین» شناخته می شد.
زیگورات ها علاوه بر انتقال نمادهای مذهبی مهم، اهداف عملی مهمی نیز داشتند.
هدف زیگورات
مجسمه یک عبادت کننده مرد از معبد اشنونا، تل اسمار، عراق سومری، حدود 2600-2900 قبل از میلاد. کر ام.
برای درک اینکه چرا زیگورات ها در طول زمان و فرهنگ دوام آورده اند، درک هدف آنها مهم است. در شهرهای دارای زیگورات، چنین ساختاری کانون فعالیت شهری را تشکیل می داد.
زیگورات ها اساساً خانه خدایان بودند و معمولاً به خدای شهر اختصاص داشتند و مرکز آیینی جمعیت شهر بودند. بیشتر زیگورات ها در مرکز شهر و همچنین در مرکز یک مجموعه معبد بسیار بزرگتر قرار داشتند. در مرکز خود زیگورات معمولا مجسمه ای از خدا وجود داشت. مجسمه یا بت تصویری فیزیکی از یک خدا بود، چیزی شبیه به آواتار زمینی او.
به عنوان مثال، خدای مردوک با شهر بابل مرتبط بود. با توسعه آیین ها توسط کاهنان، مجموعه ای از معابد و زیگورات ها ساخته شد که مرکز آیین مردوک در بابل شد. عموم مردم فقط اجازه دسترسی به مجموعه بیرونی معبد را داشتند و فقط کاهنان اعظم اجازه داشتند تا بالای ساختمان را ببینند.
ستون سنگی یادبود پیروزی نارام سین، سیپار، عراق اکدی، 2218-2254 ق.م. کر ام.
زیگورات ها نه تنها کانون یک فرقه خاص بودند، بلکه مراکز فعالیت های سکولار نیز بودند، اگرچه مذهب در همه چیز در خاور نزدیک باستان نفوذ کرده بود. کاهنان خاور نزدیک باستان تحصیلکرده ترین اعضای جامعه بودند. آنها همچنین به عنوان پزشک، دانشمند، مورخ و کاتب خدمت می کردند. معابد بین النهرین به عنوان مدارس نوشتن و رصدخانه های نجومی مورد استفاده قرار می گرفتند.
زیگورات ها اهداف سیاسی هم داشتند. پادشاهان جدید معمولاً پروژه های ساختمانی بلندپروازانه ای را برای مشروعیت بخشیدن به حکومت خود آغاز کردند، به خصوص اگر آنها اولین پادشاه یک سلسله جدید باشند. ساخت یک زیگورات جدید نه تنها می تواند توجه عمومی را به خود جلب کند، بلکه باعث ایجاد انسجام اجتماعی نیز می شود.
کارگران زیگورات چه ماهر و چه غیر ماهر از جمعیت و نظام بغاری جذب می شدند. اگرچه کارگران چاره‌ای در این زمینه نداشتند، اما به آنها و خانواده‌هایشان غرامت پرداخت شد. اکثر مردم زمان خدایی را که زیگورات برای او ساخته شده بود می پرستیدند و از دیدن محصول نهایی تلاش های خود افتخار می کردند.
چنین ساخت و ساز می تواند یک سود اقتصادی برای شهر باشد زیرا به هزاران کارگر نیاز دارد. سرانجام، زمانی که یک پادشاه جدید بی ثباتی سیاسی را به ارث برد، ساختن زیگورات راه خوبی برای منحرف کردن مردم از مشکلاتشان بود.
زیگورات بسازید
بازسازی کاخ های نمرود توسط آستین هنری لایارد، 1853
اگرچه هیچ دستورالعملی برای ساخت زیگورات وجود ندارد، باستان شناسان به طور منطقی مطمئن هستند که می توانند ساخت آن را بازسازی کنند. بر خلاف اهرام مصر که از سنگ ساخته شده بودند، زیگورات ها از گل و گل ساخته شده بودند که منجر به تخریب آنها توسط نیروهای طبیعت در طول قرن ها شد. دلیل اینکه بین النهرین از مصالح بادوام در ساخت زیگورات ها استفاده نمی کرد، صرفاً کمبود سنگ در منطقه بود.
در حالی که بین النهرینی ها مسیرهای تجاری دیرینه ای با مردمی داشتند که منابع سنگی فراوانی داشتند، تکنیک هایی برای ساختن زیگورات ها معرفی شد. بین النهرینی ها دلیلی برای تبدیل شدن به سنگ نداشتند زیرا خاک رس خام هدف آنها را برآورده می کرد. علاوه بر این، ساخت سنگ بسیار کار فشرده‌تر بود و به صنعتگران ماهر بیشتری نیاز داشت.
اگرچه ساخت زیگورات متوسط به کار کمتری نسبت به ساخت هرم متوسط پادشاهی قدیم نیاز داشت، اما همچنان یک کار عظیم بود. هزاران کارگر برای کار بر روی یک زیگورات فراخوانده شدند و تکمیل هر پروژه چندین سال طول کشید. کارگران شامل مهندسان ماهر و کارگران غیر ماهر بودند که آجرها را حمل و بلند می کردند.
زیگورات ها سازه های عظیمی با هسته داخلی و حداقل یک لایه بیرونی آجر بودند. هسته داخلی در آفتاب خشک شد در حالی که هسته بیرونی شلیک شد. فرآیند پخت به تنهایی به زمان و سوخت زیادی نیاز داشت.
زیگورات اول
سر مسی، حاکم بین النهرین، بین النهرین، 2300-2000 قبل از میلاد کر ام.
Ziggurat Ur نمونه اولیه تمام زیگورات های بعدی در نظر گرفته می شود. این ساختمان توسط اور-نامو (2095–2112 قبل از میلاد)، پادشاه شهر اور و اولین پادشاه سلسله سوم اور ساخته شده است. بخشی از این سازه عظیم مرمت شد و امروزه پابرجاست.
ساخت و ساز اولیه زیگورات به شهرهای جنوبی سومری نیپور، اوروک، اور و اریدو محدود بود، اما با گسترش قدرت سیاسی بین النهرین در آغاز هزاره دوم پیش از میلاد. پس از نقل مکان به منطقه مرکزی بین النهرین بابل در قرن اول قبل از میلاد، ساخت زیگورات رواج یافت.
اور زیگورات، بین النهرین، 2095-2112 ق.م کر ام.
زیگورات بابلی، عیلام و آشوری
زیگورات ایلامی الانتاش ناپیریشا، ایران، 1240-1275 ق.م. کر ام.
اولین سلسله پادشاهان آموری بابل (حدود 1595-1894 قبل از میلاد) بناهای گسترده ای در سراسر بابل و بین النهرین مرکزی ساختند. پادشاهان آموری تحت تأثیر زیگورات‌های سومری جنوب قرار گرفتند و با تأسیس زیگورات‌ها در کیش، بابل، بورسیپا و سیپار راه آنها را دنبال کردند.
کاسیان (1155-1374 قبل از میلاد) سلسله بزرگ بعدی بودند که بعد از آموری ها بر بابل حکومت کردند. آنها تا حد زیادی عقاید مذهبی و معماری پیشینیان خود را پذیرفتند. با این حال، کاسیان در ساختن زیگورات کمتر جاه طلب بودند و تنها یک زیگورات برجسته در شهر دوردست کوریگالزو ساختند. این لزوماً به این معنی نیست که کاسیان تحت تأثیر زیگورات ها قرار نگرفته اند، بلکه فقط به این معنی است که وقتی به قدرت رسیدند ساختارهای زیادی در بابل وجود داشت.
کلاه نظامی برنزی ایلامی، ایران، 1500-1100 ق.م کر ام.
در پایان هزاره دوم قبل از میلاد تا سال 400 قبل از میلاد، زیگورات ها به قدری مهم شده بودند که توسط آشوری ها در شمال بین النهرین و ایلامی ها نیز پذیرفته شدند.
ایلامی ها در شرق بین النهرین در منطقه ایلام در جنوب غربی ایران امروزی زندگی می کردند. اگرچه آنها بسیاری از خدایان سومری-اکدی-بابلی را پذیرفتند، اما بسیاری از خدایان خود را نیز حفظ کردند. یکی از مهمترین خدایان ایلامی ناپیریشا، خدای اولیه، و اینشوشیناک، خدای حامی شوش پایتخت عیلام است.
پادشاه عیلامی اونتاش-ناپیریشا (1340-1300 قبل از میلاد) شهر جدیدی به نام او و خدای ناپیریشا (الیوتاش-ناپیریشا) بنا کرد. در مرکز شهر یک مجموعه معبد عظیم و در مرکز این مجموعه قرار دارد یکی این یکی از چشمگیرترین زیگورات های دوران باستان بود. این زیگورات که یکی از بهترین نمونه های حفظ شده است از میلیون ها آجر پخته در چند ردیف ساخته شده است.
دیوار سرامیکی لعابدار با تصویر شیر، بابل، عراق، 562-604 ق.م. کر ام.
در زمان سلطنت آشورناسیرپال دوم (859–853 قبل از میلاد)، آشوری ها بیشتر خاورمیانه را فتح کردند. اگرچه آشورناسیرپال برای مدت طولانی حکومت نکرد، اما بسیاری از ویژگی‌های فرهنگی سلسله نوآشوریان، از جمله ساخت و سازهای زیگورات گسترده را ایجاد کرد. آشوری ها در بسیاری از شهرهای خود از جمله آشور، دور شروکین، کلهو/نمرود و کار-توکلتی-نینورتا زیگورات ساختند.
مورخ یونانی و ژنرال نظامی گزنفون به بقایای زیگورات آشورنصیرپال دوم در خالو/نمرود هنگام بازدید از این مکان در سال 399 قبل از میلاد اشاره کرد. در نزدیکی شهر هرمی از سنگ وجود داشت که 100 فوت عرض و 200 فوت ارتفاع داشت.
“سنگ” مورد اشاره گزنفون احتمالاً از آجرهای پخته شده بود که طول عمر بیشتری نسبت به بلوک های سفالی داشت. با این حال، ابعادی که او ذکر می کند نشان می دهد که این زیگورات زمانی بسیار چشمگیر بوده است.
آشوری ها احتمالاً از همان روش های ساخت و ساز مردمان پیشین پیروی می کردند، اما ویژگی جالبی به زیگورات های خود اضافه کردند. زیگورات‌های آشوری ظاهراً بدون پله ساخته شده‌اند و در عوض مستقیماً به کاخ‌های سلطنتی متصل بوده‌اند. این تغییر در معماری با اهمیت روزافزون پادشاه آشور همزمان شد.
پادشاه آشور، مانند همه پادشاهان بین النهرین، کاهن اعظم دین خود بود و در زمان سلسله نوآشوریان، وظایف آیینی پادشاه اهمیت بیشتری یافت و به اهمیت سیاسی زیگورات کمک کرد.