روزانه بیش از 3 میلیون مقاله تنها در تلگرام منتشر می شود. این حجم از تولید محتوا در شبکه‌های اجتماعی شگفت‌انگیز است و به پدیده جالبی منجر شده است: «همه ما» از «همه چیز» می‌دانیم، اما با ویژگی‌های خاصی که هنوز نمی‌دانیم.
کارل تارو، روزنامه‌نگار معروف ژاپنی می‌گوید: «وقتی کسی در مورد چیزی صحبت می‌کند، ما طوری رفتار می‌کنیم که انگار از آن فیلم، کتاب، قیمت ارز، حمله نظامی آمریکا صحبت می‌کنیم، ما سرمان را تکان می‌دهیم». یعنی من هم در مورد آن می دانم.
این در صورتی است که آنها فقط نظرات شخص دیگری را در یک شبکه اجتماعی در مورد این موضوع بخوانند و آن را به همان روشی که ما انجام می دهیم بازگو کنند. ما به طرز خطرناکی به کپی برداری از دانش نزدیک می شویم، که در واقع پارادایم جدید جهل است. ما با سواد تصنعی مواجه هستیم. محیط اطراف ما پر از اخبار گیج کننده، اعداد گمراه کننده و کلمات گمراه کننده است. سه موضوع این مشکل را تشدید می کند:
1- حجم بالای اخبار و تحلیل. اطلاعات بیشتر به معنای فرصت های کمتر برای بررسی دقیق تر آن است.
2- سبک زندگی سریع: زندگی امروزی بسیار متراکم تر از 200 سال پیش شده است. این بدان معناست که میزان رویدادهای کاری و ارتباطی در واحد زمان افزایش یافته است.
3- سواد مصنوعی: نظرات ما با گشت و گذار در شبکه های اجتماعی شکل می گیرد نه با مطالعه کتاب! این کپی برداری از دانش در واقع مدل جدیدی از جهل است.
به همین دلیل اخبار، شایعات و حقایق درست و نادرست در فضای مجازی تقریباً به یک اندازه ارزش دارند. چرا چون ما برای بررسی صحت آنچه دریافت می کنیم وقت نداریم. ما بلافاصله آن را می خوانیم و احتمالاً آن را برای دیگران ارسال می کنیم و از این اطلاعات در گفتگوهای خانوادگی یا دوستی یا کاری خود استفاده می کنیم تا نشان دهیم که از زمان خود عقب نیستیم.
اما چه کاری می توانید انجام دهید؟
1__ تعلیق حکم.
نه باور کنید و نه رد کنید.
اگر استدلالی موافق یا مخالف ارائه نکرده اید یا ننوشته اید، آن را باور کنید یا آن را رد کنید، قضاوت را تا زمانی که اطلاعات کافی برای قضاوت در اختیار ندارید، متوقف کنید.
2__ قضاوت ضعیف در هنگام مستی
دو روانشناس آمریکایی در مطالعات خود نشان دادند که کیفیت قضاوت های حرفه ای آنها زمانی افزایش می یابد که افراد احساس آرامش بیشتری داشته باشند. مطالعات نشان داده‌اند که کیفیت قضاوت‌های ما زمانی که عجله داریم، احساساتی، خسته و حواس‌پرتی هستیم (که این روزها بیشتر اوقات اتفاق می‌افتد) کاهش می‌یابد، و قضاوتی که در زمان عجله انجام می‌دهیم به همان اندازه غیرقابل اعتماد است. قضاوت یک فرد مست
3__ حساسیت به ساختارهای ناشناخته
جملات با فعل مجهول بدون فاعل، مانند «گفته می‌شود» یا «مطلب است که» و «یا طبق اخبار منتشر شده» راه‌هایی هستند که شما را به هم می‌زنند. در این سازه ها خبری هست. اما منبع خبری نیست.
4__ پرسشگر و مشکوک باشید.
با هر چیزی که می خوانید یا می شنوید، از خود بپرسید:
الف) آیا از منبع پیام/گزارش مطمئن هستم؟
ب) آیا شواهد تأیید کننده یا دلایل قانع کننده ارائه شده است یا همان کلمه در زبان های مختلف تکرار می شود؟
ج) آیا ارتباط منطقی بین مقدمه و اطلاعات ارائه شده و نتایج وجود دارد؟
د) آیا تمام حقیقت بیان شده است یا بخشی از حقیقت؟
5__ از «چرا» و کلمات یک خانواده استفاده کنید.
افراد دقیق همیشه می پرسند چرا؟ چرا کاندیدای ریاست جمهوری شما بهتر است؟ چه چیزی باعث می شود فکر کنید قیمت ارز افزایش می یابد؟ چگونه به این نتیجه رسیدید؟
6. با مغالطات آشنا شوید.
در منطق فصلی به نام مغالطه وجود دارد. برای تقویت تفکر انتقادی، قسمت مغالطات را بخوانید و بیش از 70 نوع مغالطه (= تله های خطای ذهنی) را بیاموزید.
7__ کتاب های آموزنده بخوانید.
حضور در شبکه های اجتماعی مفید است. جریان آزاد اطلاعات بسیار جذاب، مفید و مفید است. اما فراموش نکنیم که آنها نمی توانند جای کتاب و تأمل عمیق را بگیرند.
دکتر مجتبی لشکربلوکی / کانال سخنرانی