طرح توسعه یک امامزاده در تهران/ مسئول تخریب بناهای ارزشمند کیست؟

ازدواج کاباییانی: زمانی که اصرار شهرداری تهران برای ساخت مسجد و تغییر کاربری پارک قیطریه و محوطه ای که آثاری از سه سال زندگی در تهران در آن به چشم می خورد با دخالت مردم و فعالان میراث فرهنگی متوقف شد. مدیریت شهری بار دیگر متوجه منطقه 12 تهران شد و بار دیگر این منطقه را هدف قرار داد. در بافت تاریخی تهران، با آمدن و رفتن مدیران مختلف، طرح های مخرب مختلفی صورت گرفته است.

منطقه 12 و محله معروف به گلوگاه مرکزی و بافت تاریخی شهر تهران مملو از طاقچه هایی است که زمانی بخشی از یک خانه بوده و اکنون بخشی از خیابان است. خانه هایی که چند سال پیش در طرح ها و پروژه های مختلف تخریب و به حال خود رها شدند. می‌توان گفت امروز خانه‌ی خیابان‌خواب‌هایی هستند که زیر پناه پنجره‌ها و ستون‌های باقی‌مانده این خانه‌ها می‌خوابند.

تصرف، تخریب و نوسازی منطقه 12، عودلاجان و محلات اطراف آن هم اکنون از محدوده شهرداری های منطقه و همچنین «سازمان نوسازی تهران»، «اوقاف» و «امام زاده یحیی» در طرحی فراتر رفته است. تحقیقات اجتماعی و برآوردهای بودجه نیز جنبه های اقتصادی را در نظر می گیرند. و هیچ ارثی برای آن وجود نداشت. آنها قصد دارند در پروژه ای به نام توسعه ایمازاده یحیی بارگاه امامزاده را در سه فاز به مساحت 38000 متر مربع توسعه دهند.

با گسترش حیاط تا این حد، 47 لوح یادبود در فاز اول، 30 لوح یادبود در فاز دوم و 62 لوح یادبود در فاز سوم تخریب می شود.

وحید شهاب، شاکی و فعال میراث محلی در گفت و گو با بازتاب آنلاین درباره اجرای این طرح و نامه ارائه شده از سوی سازمان نوسازی، درباره تخریب پلاک های یادبود و آسیب اجتماعی طرح مذکور می گوید: ارائه شده در زمان های مختلف و در دفتر افراد مختلف از منطقه 12 و تهران برنامه های متفاوتی دارند. به عنوان مثال حدود 20 سال پیش در منطقه عودلاجان که در سال 1383 به ثبت ملی رسید، طرحی به نام خانه های بدون سرنگ اجرا شد، اما پس از گذشت 20 سال از پروژه نیز تخریب شد. هنوز ساکت است و تنها چیزی که می بینید زمین های خالی و خانه های ویران است که جز زشتی چیزی به آن اضافه نکرده است.

این طرح محله پر جنب و جوش عودلاجان را به مکانی ترسناک تبدیل کرد. وضعیت مشابهی را می توان در منطقه سیروس مشاهده کرد. شرکت ها برای تخریب خانه ها به آنجا آمدند و مشکلاتی را برای ساکنان شهر ایجاد کردند. سال ها از آن زمان می گذرد و وضعیت هنوز به حالت اولیه خود برنگشته است. این مشکلات همچنان وجود دارد و مرمت بافت های تاریخی دشوار است.

یا اجرای طرح «انضباط اجتماعی» در اواسط دهه 90 منجر به تخریب گسترده ساختمان‌ها و خانه‌ها شد که همگی ناتمام ماندند و بدن عودلاجان زخمی شد.

وی می افزاید: سال گذشته مدیریت امامزاده یحیی تغییر کرد و با این تغییر طرحی برای اجرا مطرح شد که بعد از عید نوروز در مسافران مختلف در زمزمه های آرامی مبنی بر اجرای این طرح که از منطقه 2 جامعه آمده بود شنیده شد. پا را از این هم فراتر گذاشته و سازمان نوسازی شهری تهران در طرحی قصد دارد تنها بنای زنده و قابل سکونت تهران را تخریب کند.

این چه طرحی است؟

شهاب می افزاید: در نامه ارسالی به صراحت اعلام شده بود که در این طرح 38 هزار متری بارگاه امامزاده در سه فاز توسعه می یابد. فاز اول پلاک 47 15000 34 متر، فاز دوم پلاک 30 7000 758 متر و فاز سوم پلاک 69 9000 825 متر تملک، تخریب و نوسازی می شود.

این محله بخشی از منطقه عودلاجان قدیم تهران است که از خیابان ناصرخسرو تا خیابان ری امتداد دارد. این بنا که چندین بار مرمت شده، اثری از زمان فتح مغول است. بنای امامزاده از یک تالار هشت ضلعی با گنبد و سقف هرمی شکل و دو تالار کوچک دیگر تشکیل شده است.

اکنون امامزاده تولیت می تواند مجوز مرمت گنبد میراث را بگیرد. اینکه کدام کارشناسان و بر اساس چه اصولی گنبد ثبت و مرمت می شود جای سوال و بحث است. اما؛ در طرح پیشنهادی که می خواهند از طریق کمیسیون ماده 5 اجرا کنند – چون قبلا با فرمت دیگری به شهرداری منطقه 12 ارائه شده بود که شهرداری لغو کرده است – بیش از 140 پلاک تخریب می شود که منجر به از بین رفتن اینها می شود. پلاک ها چندین مدرسه فعال دخترانه و پسرانه و همچنین چندین ساختمان ارزشمند را ویران خواهند کرد.
در این طرح تعدادی پلاک متعلق به طرح یعنی سازمان اوقاف وجود دارد، اما بیشتر پلاک ها خصوصی هستند و نیاز به خرید دارند. در این منطقه به مدارس امام صادق، خور و حکیمیه اشاره شد و برای تبدیل حدود 10 پارکینگ به پارکینگ مورد توجه قرار گرفت.

علاوه بر این، اتاق نمازخانه قدیمی قرار است تخریب و یک اتاق جدید ساخته شود. علاوه بر این، ساخت موزه شهدا نیز برنامه ریزی شده است.

وی ادامه می دهد: بر اساس این طرح مشخص شد که سازمان نوسازی دفتر توسعه محلی در منطقه ایجاد کرده و خود سازمان نوسازی نیز پیگیر طرح است. سازمان نوسازی گفت که این فعالیت و این طرح را در طرح قدیمی که توسط یک شرکت خصوصی در سال 2011 پیشنهاد شده بود، تکرار کرده است. در مورد مزایا و معایب این طرح، اجرای آن و سرنوشت آن چیزی مشخص نیست. مشکل دیگر این است که سازمان نوسازی می خواهد خودش این طرح را اجرا کند. چرا باید این طرح توسط خود سازمان تجدید ساختار به عنوان مدیر اجرا شود؟

سازمان نوسازی اعلام کرده است که قصد دارد این طرح را در دو مرحله برای اجرا به کمیسیون ماده 5 ارائه کند. در مرحله اول، “محدودیت های طرح” مورد بحث قرار می گیرد. پس از تصویب، شش ماه به سازمان اوقاف فرصت می دهیم تا بقیه طرح را اجرا کند. این اولین مشکل و ضعف این طرح است. اگر طرح موجه است پس چه لزومی داشت که در دو فاز اجرا شود و در یک فاز مراحل اجرای طرح مشخص شود؟ این پروژه هیچ پیوند اجتماعی و تاییدیه میراث فرهنگی ندارد و با این شبهات قطعاً زوایای پنهانی در ذهن مطرح می شود که نامشخص است و موارد زیان آورتری را به طرح اضافه می کند که فعلاً از آن بی اطلاعیم.

این فعال میراث فرهنگی می گوید: یکی از تبصره های این نامه و طرح چنین بر می آید که شهرداری موظف است تا شش ماه کار تخریب و نوسازی را انجام ندهد، با آستان امامزاده یحیی تماس گرفته و در اختیار بگیرد و پس از شش ماه مجوز تخریب و نوسازی را خواهیم داد. با توجه به معیارهای بالا این یادداشت به چه معناست؟ وقتی تخریب کامل شد و اوقاف نتوانست باقیمانده را بدست آورد، آیا مشکلات زمین خالی و مشکلات مربوط به آن دوباره به وجود می آید؟ اگر این طرح توجیه اقتصادی ندارد و ابهاماتی در اجرای آن وجود دارد پس چرا مطرح شد؟

بخشداری امامزاده یحیی که در حیطه اجرای این طرح می باشد. قبلا بخشی از ولسوالی عودلاجان بوده است. عودلاجان که روزگاری محل سکونت اعیان قاجار تهران بوده و شهادت آن منزل میرزا آقا خان نوری، منزل قوام الدوله، منزل میرعماد ثانی، منزل سرهنگ ایرج، معمار- است. باشی – مدرسه، حمام نواب و غیره. و در 24 ام اسفند در سال 1383 به ثبت ملی اضافه شد و محدوده آن شمال خیابان امیر کبیر، شرق خیابان ری و جنوب خیابان پانزدهم است. خرداد و ناصرخسرو در غرب است و در پرونده ثبتی کوچه ها و معابر و باغ و ویلا و بازار و مغازه و مساجد و مدارس و میادین و … به وضوح ثبت شده و این مهم است.

دقیقاً طرح مذکور قرار است در دل این منطقه ثبتی اجرا شود که تأثیر مستقیمی بر مورفولوژی و استخوان بندی محله دارد. اصل بسیار مهم در مرمت «یکپارچگی» نام دارد که با اجرای این طرح یکپارچگی منطقه و اصالت آن مخدوش می شود. محله ای که تنها محله مسکونی در بافت تاریخی تهران است و اهالی آن آشنایی زیادی با این محله دارند. این سکونتگاه و رودخانه زندگی دارای زیبایی هایی است که می توان آن را حفظ کرد و در صورت داشتن نقاط ضعف می توان آن را مرمت و بهسازی کرد و به فضایی یکپارچه و بدیع تبدیل کرد که در آینده مورد استفاده گردشگری قرار گیرد. نه آن؛ طرح توسعه ای باید ارائه شود که با هیچ استاندارد حفاظتی بنا مطابقت نداشته باشد.

شهرداری برای حل چه مشکلی تلاش می کند؟

این فعال گردشگری و میراث بومی در ادامه از سازمان نوسازی پرسید: می خواهند چه مشکلی را در این منطقه و مردم آن حل کنند که این همه پیگیر اجرای این طرح هستند؟

برای ارائه چنین طرحی چه چیزی لازم بود؟ آیا از سرنوشت طرح های دیگر این منطقه مانند خانه های بدون سرنگ «برازجان»، طرح نوسازی شهری «سیروس» و گورستان باغ «نفر آباد» خبر دارید؟ این پروژه ها علاوه بر خالی بودن زمین ورزشی، آسیب های اجتماعی، ناامنی، بهداشتی و ترافیکی را به همراه داشت. مردم محله نزدیک به 20 سال است که با این مشکلات دست و پنجه نرم می کنند و هیچ نهادی پاسخگوی مشکلات آنها نیست نبود. از سوی دیگر، این زمین های خالی منجر به تخریب خانه های مجاور مانند خانه امیر لشگر شد. اگر این طرح در آینده اجرا شود و باعث افزایش جمعیت و ازدحام در این منطقه شود، می تواند یک پروژه ملی یا فراملی باشد؟ در حالی که بافت متراکم شهری این منطقه هم اکنون با مشکلاتی مانند ترافیک و سایر مشکلات مواجه است، دلیل بروز مشکلات جدید چیست؟

در روح زندگی نفس بکشید

اما کارشناسان باستان شناسی و تاریخ با این نظر مخالف هستند و معتقدند که می توان با نشاط بخشیدن به این مناطق و بازسازی بنیادی آنها در بافت خود، تاریخ و هویت آنها را حفظ کرد.

به گفته کارشناسان تاریخ، تجاری سازی این مناطق خسارات زیادی را در آنجا وارد کرده است که با حذف کارگاه های تولیدی و مراکز تجاری می توان این آسیب ها را کاهش داد. اما راه حل این آسیب تخریب مراکز تجمع افراد مشکل ساز نیست.

راه تبدیل تهران به شهری ایده آل پاک کردن تاریخ آن نیست. عودلاجان یا هر محله دیگری که تخریب آن منجر به نابودی بخشی از تاریخ تهران شود، با وجود دلایل علمی که کارشناسان مطرح می کنند، شاید چیز خوبی نباشد. وی به نظر کارشناسان ارائه دهنده راهکار در این زمینه توجه کرد و جلوی بولدوزر را در تهران گرفت.