گروه اندیشه: به گزارش خبرگزاری بازتاب آنلاینبا اشاره به دکتر رضا تاران«به نظر می‌رسد سه دهه فعالیت علمی داود فیراهی را می‌توان در پاسخ به سه سؤال اصلی خلاصه کرد:دولت اسلامی و نظریه حکومت چگونه در جهان اسلام پدید آمد؟ 2- فقه دموکراتیک بر چه مفاهیمی استوار است؟ و 3- سرانجام: چگونه می توان الهیات جدیدی برای فقه سیاسی دموکراتیک ساخت؟ به نظر می رسد آثار فیراهی در سه دوره خلق شده و پاسخی به این سه پرسش بوده است. در دوره اول، شجره نامه فقه استبدادی و بررسی پیدایش آن در اوایل اسلام و دوره میانی را دنبال می کند. کار او در دوره دوم شامل نقد فقه استبدادی و تهیه فقه دموکراتیک بود. در دوره سوم، با ارائه چالش های فقه سیاسی، به تفسیری دوباره از مفروضات فقه و پروژه الهیات سیاسی نوین می رسد. رضا تاران در یادداشت خود که کانال مرحوم دکتر فیرحی منتشر شده، این سه دوره را به صورت بسیار مختصر به شرح زیر بررسی کرده است:
***
1. دوره اول: بررسی حوزه هایی که اندیشه های سیاسی استبدادی در آنها ظهور می کند: فیرحی در کتاب «دانش، قدرت و مشروعیت در اسلام» این پرسش را مطرح کرده است که دولت اسلامی و نظریه حکومت در جهان اسلام چگونه پدید آمد و چه تحولاتی را متحمل شد؟ پاسخ او این بود که متون اسلامی هم جنبه استبدادی و هم جنبه دموکراتیک دارند و سنت در دوره های اولیه و میانی اسلام بر جنبه های استبدادی متن تأکید می کرد. در کتاب «تاریخ تحول دولت در اسلام» دو اندیشه اساسی وجود دارد: دو روایت از زندگی سیاسی در زمان پیامبر اسلام (ص) مطرح شده است: یکی سنت استبدادی که در مکه و سایر کشورها وجود داشت، نوعی الگوی زندگی شورایی است که در مدینه شکل می گیرد. حکومت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله حکومتی دموکراتیک مبتنی بر نوعی عهدنامه و درک خاص شورا است، اما خلافت که پس از پیامبر شکل می گیرد، حاصل سلطه جویی مهاجران و نگرش استبدادی است. وی در کتاب «نظام سیاسی و حکومت در اسلام» توضیح می دهد که نظریه های نظام سیاسی در اسلام یکسان نیست. این بدان معناست که نظریه های جدید دموکراتیک می شوند. همچنین چگونه برخی از نظریه ها که در عین حال مذهبی هستند، ایدئولوژیک می شوند.
2. دوره دوم: تفسیر دموکراتیک فقه سیاسی: فیرحی در دومین دوره فکری خود که از اوایل دهه 1990 آغاز می شود، می کوشد رویکردی مثبت داشته باشد و نمونه هایی از فقه دموکراتیک را برجسته کند. او در کتاب «فقه و سیاست در ایران معاصر» توضیح می‌دهد که چگونه فقه شیعه در حکومت مدرن ادغام می‌شود و چگونه در نهادهای حقوقی تغییری رخ می‌دهد که جهانی نیست، اما شروعی نسبتاً مهم است. در فقه مشروطه، «فرصتی» به نام نوسازی خاص شیعه، متفاوت از اهل سنت، پنهان است. وی در جلد دوم کتاب «فقه و سیاست در ایران معاصر» مدعی است که شکست مشروطه و تشکیل حکومت رانتی در دوره پهلوی دوم فقه اسلامی، گرایش استبدادی یا حتی استبداد تاریخی و پیامدهای آن را شکل داد. در کتاب «آستانه مدرنیته» از خودم پرسیدم که نایینی چگونه توانست واژگان فقه دموکراتیک را منتقل کند؟ او در کتاب «فقه و حکومت حزبی» تلاش می کند تا چارچوبی شرعی برای رقابت حزبی بر اساس «سابقه و سنت» در فقه ایجاد کند.
3. دوره سوم: بررسی چالش های فقه دموکراتیک و طرح جدید الهیات سیاسی: این دوره با نقد فقه توسط برخی از روشنفکران دینی از جمله محمد مجتهد شبستری آغاز می شود. شبستری از اعتبار فقه سیاسی انتقاد کرد و معتقد بود: «اگر انسان این دلایل و ادله کلامی را در زمان حاضر برای احتجاج غیرقابل دفاع و بی اعتبار بداند، نمی تواند علم فقه را بیان احکام الهی بداند». مشکل فیراهی در این دوره، وضع فقه سیاسی نیست، بلکه به تکمیل و بازسازی کلام و مفروضات فقهی علاقه دارد. فیرحی در دو کتاب «مفهوم حقوق در ایران معاصر» و «دولت مدرن و بحران حقوق» چالش‌های پژوهش حقوقی را در پرداختن به مفاهیم «قانون» و «ملت» نشان می‌دهد. او از سال 2016 روش شناسی اندیشه سیاسی را در کتاب خدا و برابری نوشته جرمی والدرون تدریس می کند، به بررسی استدلال های کلامی رابرت فیلمر و جان لاک می پردازد و به دنبال نوآوری در کلام شیعه از جمله مسائلی است که ارائه می دهد. برابری الهیاتی.» کتاب «نبوت و قرارداد» که پس از مرگ او منتشر شد، نسخه کامل شده است یکی این یکی از عقاید او در کتاب تاریخ توسعه حکومت در اسلام است و فرحی شکلی از حکومت قراردادی را در مدینه بر اساس توافقات پیامبر ترسیم می کند. به نظر می رسد دوره سوم اندیشه فیراهی با مرگ او نیمه تمام مانده است، اما سه دوره اندیشه او را می توان ادامه و تکمیل دانست.
۲۱۶۲۱۶