از «الرساله» و «مریم مقدس» تا «سلمان فارسی»؛ چرا هنوز فیلمی درباره حضرت زهرا(س) نداریم؟

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از تسنیم، با وجود سال‌ها تلاش برای روایت زندگی پیامبران و ائمه، جای حضرت زهرا(س) در آثار هنری خالی است. در حالی که آثار برجسته‌ای درباره چهار تن دیگر از معصومین ساخته شده، زندگی بانوی بزرگ اسلام تاکنون در سینما و تلویزیون به صورت کامل بازنمایی نشده است.

شروع داستان فیلم درباره معصومین

مصطفی عقاد، کارگردان مشهور سوری، در سال 1976 با ساخت فیلم «الرساله» که در ایران با نام «محمد رسول‌الله» شناخته می‌شود، زنگ آغاز ساخت فیلم درباره معصومین را به صدا درآورد. او در این فیلم نشان داد که می‌توان بدون نمایش چهره پیامبر، هم تاریخ را روایت کرد و هم شخصیت و عظمت او را به تصویر کشید. سبک روایت عقاد تأثیر عمیقی بر فیلمسازان جهان اسلام گذاشت و الگوی جدیدی برای بازنمایی شخصیت‌های مقدس ارائه داد؛ سبکی که به احترام باورهای مذهبی، چهره معصوم را مخفی می‌کرد اما با روایت دراماتیک و دقیق تاریخی، مخاطب را با عمق شخصیت و حوادث تاریخی همراه می‌کرد.

در ایران، پس از موفقیت «الرساله»، داود میرباقری ساخت سریال «امام علی(ع)» را آغاز کرد. این سریال که در اوایل دهه هفتاد هجری ساخته شد، توانست با روایتی مستند و جذاب، بخش مهمی از زندگی و دوران حکومت امام علی(ع) را به تصویر بکشد. «امام علی(ع)» پس از گذشت بیش از دو دهه همچنان یکی از ماندگارترین آثار تلویزیونی ایران به شمار می‌رود و الگویی برای تولیدات بعدی آثار مذهبی شد.

پس از آن، مهدی فخیم‌زاده در سال 1375 سریال «تنهاترین سردار» را درباره دوران امامت تا شهادت امام حسن مجتبی(ع) ساخت و تلاش کرد گوشه‌ای از تاریخ پرچالش آن دوران را به تصویر بکشد. شهریار بحرانی نیز در سال 1381 پروژه سریال «ثارالله» را درباره زندگی امام حسین(ع) آغاز کرد، اما این اثر به دلیل مخالفت‌ها و محدودیت‌های متعدد در مراحل اولیه متوقف شد و تولید آن به سرانجام نرسید.

میرباقری با ساخت سریال «مختارنامه» توانست بخش‌هایی از قیام امام حسین(ع) و قیام توابین را بازنمایی کند. این سریال همزمان با تولید فیلم سینمایی «رستاخیز» به کارگردانی احمدرضا درویش روی پرده رفت؛ اولین فیلم سینمایی که به طور کامل به واقعه عاشورا و قیام امام حسین(ع) پرداخته بود. اگرچه این فیلم نقدهای تاریخی و مذهبی فراوانی دریافت کرد، اما توانست خلأ 30 ساله آثار سینمایی درباره ائمه را جبران کند و استانداردهای بالایی برای روایت حماسه عاشورا در سینما ایجاد کند. هم‌اکنون داود میرباقری مشغول ساخت سریال «سلمان فارسی» است که بخش مهمی از تاریخ صدر اسلام و شخصیت‌های نزدیک به پیامبر و اهل بیت را روایت خواهد کرد.

فقدان آثار درباره حضرت زهرا(س)

با وجود علاقه و اشتیاق برخی هنرمندان، هنوز نه فیلم و نه سریالی درباره زندگی حضرت زهرا(س) ساخته نشده است. شخصیت حضرت زهرا(س) به دلیل جایگاه ویژه و حساسیتی که در نگاه مراجع و جامعه مذهبی دارد، دسترسی مستقیم به زندگی شخصی و وقایع مهم دوران ایشان بسیار محدود است.

یک نمونه تلاش برای روایت زندگی ایشان، پروژه «بانویی از بهشت» بود که با هدف بازنمایی بخش‌هایی از زندگی حضرت زهرا(س) تولید شد، اما به دلیل محتوای بحث‌برانگیز و اتهام نفرت‌پراکنی، تفرقه‌افکنی و توهین به مذاهب اسلامی، از رسانه‌ها حذف شد. گفته می‌شود این اثر با حمایت برخی رسانه‌های خارجی تولید شده بود.

با وجود این خلأ، بسیاری از فیلمسازان و تهیه‌کنندگان معتقدند که با همکاری کارشناسان مذهبی و حوزه‌های علمیه می‌توانند با رعایت محدودیت‌ها و احترام به باورهای مذهبی، بخش‌هایی از زندگی بانوی بزرگ اسلام را در قالب آثار سینمایی یا تلویزیونی به تصویر بکشند و نسل جوان را با آموزه‌ها و زندگی ایشان آشنا کنند.

چالش ورود به زندگی حضرت زهرا(س)

محسن علی‌اکبری، تهیه‌کننده سریال «مریم مقدس» و آثار ماندگار تلویزیونی، درباره محدودیت‌ها و دشواری‌های تولید آثار مذهبی توضیح داد. او تأکید کرد که روایت زندگی حضرت زهرا(س) با پیچیدگی‌ها و موانع خاصی روبه‌رو است که بخش عمده آن به حساسیت مذهبی و نگاه‌های مراجع بازمی‌گردد.

علی‌اکبری گفت: در خصوص ورود به زندگی حضرت زهرا(س) به طور کامل نمی‌توان وارد شد. سخت‌گیری‌ها و نگاه‌های مراجع مانع ورود به قصه هستند. اگر بخواهیم درباره شخصیت حضرت زهرا(س) اثری تولید کنیم، باید از کودکی ایشان، سختی‌های دوران شعب ابی‌طالب، آموزه‌های مادرشان حضرت خدیجه(س) و پیامبر(ص)، تا زندگی مشترک با امام علی(ع) و تربیت فرزندانشان، پرده‌برداری کنیم، که عملاً امکان‌پذیر نیست.

او توضیح داد که چنین محدودیت‌هایی باعث می‌شود تنها بخش‌های کوچکی از زندگی ایشان قابل بازنمایی باشد، بدون آنکه حق مطلب ادا شود یا ابعاد تربیتی، اخلاقی و اجتماعی شخصیت حضرت زهرا(س) به مخاطب منتقل شود.

علی‌اکبری تأکید کرد که این محدودیت‌ها نه تنها چالش تولیدکنندگان آثار مذهبی است، بلکه باعث می‌شود نسل جوان با گوشه‌های مهمی از زندگی بانوی بزرگ اسلام آشنا نشود.

به گفته او، حتی در آثاری که درباره زنان برگزیده دیگر ساخته شده، مانند حضرت مریم(س) یا حضرت آسیه، تنها بخشی از رنج‌ها و سختی‌های مشابه قابل نمایش بوده و نمی‌توان با همان روش به زندگی حضرت زهرا(س) وارد شد. این محدودیت‌ها ضرورت همکاری مستقیم با مراجع و کارشناسان مذهبی را بیش از پیش روشن می‌کند تا راهی برای روایت بخش‌های قابل نمایش و آموزنده زندگی ایشان پیدا شود.

محدودیت‌ها و کمبود آثار جامع

محسن علی‌اکبری درباره کمبود آثار جامع درباره زندگی معصومین و به‌ویژه حضرت زهرا(س) توضیح داد: در شرایط فعلی نمی‌توانیم زندگی پنج تن آل عبا را به طور کامل نشان دهیم و پاسخگوی نسل جوان باشیم. مخاطب دوست دارد زندگی حضرت زهرا(س) را ببیند، اما با توجه به محدودیت‌ها، صرفاً بخش‌های کوچک از زندگی صحابه پیامبر و امام علی(ع) قابل نمایش است و حق مطالب ادا نمی‌شود.

او افزود که این محدودیت‌ها باعث می‌شود بسیاری از ابعاد شخصیتی و تربیتی حضرت زهرا(س) برای مخاطب بازنمایی نشود؛ ابعادی که شامل آموزه‌های اخلاقی، نقش اجتماعی و تربیتی در خانواده و جامعه، و همچنین مقابله با فشارها و سختی‌های دوران خود می‌شود.

به گفته علی‌اکبری، عدم دسترسی به این بخش‌ها باعث می‌شود نسل جدید با تصویر ناقص یا محدود از زندگی و شخصیت بانوی بزرگ اسلام مواجه شود و فرصت آشنایی عمیق با آموزه‌های ایشان از دست برود.

وی همچنین تأکید کرد که محدودیت‌ها نه تنها به کمبود آثار درباره حضرت زهرا(س) ختم می‌شوند، بلکه باعث می‌شوند تولید آثار درباره سایر معصومین و صحابه نیز به شکلی ناقص انجام شود.

او خاطرنشان کرد: تنها نمایش بخش‌هایی از زندگی صحابه یا امام علی(ع) نمی‌تواند خلأ موجود را پُر کند، اما می‌تواند نقطه شروعی برای نزدیک شدن به روایت‌های کامل‌تر باشد.

به گفته این تهیه‌کننده، ایجاد آثار جامع و مستند درباره حضرت زهرا(س) نیازمند همکاری نزدیک با مراجع و کارشناسان مذهبی است تا ضمن رعایت محدودیت‌ها، بخش‌های قابل ارائه زندگی ایشان به نسل جوان منتقل شود و بتوان از ظرفیت هنر و رسانه برای آموزش و آشنایی با تاریخ اسلام استفاده کرد.

الگوگیری از زندگی دیگر زنان برگزیده

محسن علی‌اکبری درباره تجربیات تولید آثار مذهبی و روش‌های جایگزین برای روایت زندگی حضرت زهرا(س) توضیح داد: زندگی حضرت مریم(س) بخشی از رنج‌ها و سختی‌هایی را که حضرت زهرا(س) تجربه کرده نشان می‌دهد. برخی صحنه‌ها و روایت‌ها در آثار دیگر مانند حضرت آسیه و حضرت موسی(ع) قابل الگوبرداری هستند.

او افزود که با توجه به حساسیت‌ها و محدودیت‌های مذهبی، ورود مستقیم به زندگی حضرت زهرا(س) دشوار است و تولیدکنندگان نمی‌توانند همه ابعاد شخصیتی و وقایع زندگی ایشان را بازنمایی کنند. به همین دلیل، الگوبرداری از زنان برگزیده دیگر در قرآن و تاریخ اسلام می‌تواند راهکاری عملی برای بازنمایی بخشی از زندگی حضرت زهرا(س) باشد.

علی‌اکبری توضیح داد: با نمایش زنان برگزیده الهی، می‌توان نشان داد که چگونه این شخصیت‌ها در برابر سختی‌ها و ظلم‌ها مقاومت کرده‌اند و اصول اخلاقی و دینی را حفظ کرده‌اند. این شباهت‌ها، اگرچه جایگزین زندگی مستقیم حضرت زهرا(س) نیست، اما به مخاطب کمک می‌کند با روحیه و آموزه‌های ایشان آشنا شود.

به گفته او، نمونه‌هایی مانند سختی‌ها و رنج‌های حضرت مریم(س) در سریال «مریم مقدس» یا بخش‌هایی از زندگی حضرت آسیه در آثار مربوط به حضرت موسی(ع) می‌تواند الهام‌بخش تولید آثار آینده درباره حضرت زهرا(س) باشد. این روش نه تنها به حفظ احترام مذهبی کمک می‌کند، بلکه فرصتی فراهم می‌آورد تا نسل جوان با ویژگی‌های تربیتی، اخلاقی و مقاومت زنان برگزیده تاریخ اسلام آشنا شود.

علی‌اکبری تأکید کرد: هدف این است که با استفاده از الگوهای موجود، بتوانیم بخش‌هایی از زندگی حضرت زهرا(س) را بازنمایی کنیم و مخاطب با آموزه‌ها و ارزش‌های ایشان آشنا شود، حتی اگر ورود مستقیم به زندگی ایشان هنوز امکان‌پذیر نباشد.

راهکارهای جایگزین و آینده آثار مذهبی

محسن علی‌اکبری در ادامه گفت‌وگو به راهکارهای جایگزین برای بازنمایی زندگی حضرت زهرا(س) و دیگر شخصیت‌های دینی اشاره کرد: ساختن آثار درباره صحابه و دیگر شخصیت‌ها هم می‌تواند بخشی از خلأ موجود را پُر کند. این آثار می‌توانند ضمن رعایت محدودیت‌ها، بخش‌های مهم زندگی ائمه و پیامبران را به نسل جوان منتقل کنند.

او با اشاره به سریال‌هایی مانند «سلمان فارسی» توضیح داد که این گونه آثار امکان نزدیکی به پیامبر(ص)، حضرت زهرا(س) و امام علی(ع) را فراهم می‌کنند و می‌توانند تجربه‌ای مؤثر در آشنایی مخاطب با آموزه‌ها و وقایع تاریخی ارائه دهند. علی‌اکبری افزود: هدف این است که ضمن احترام به محدودیت‌های مذهبی، بتوانیم روایت‌های قابل اعتماد و آموزنده‌ای ارائه کنیم که بخشی از خلأ موجود در آثار سینمایی و تلویزیونی درباره زندگی ائمه و بانوی بزرگ اسلام را پُر کند.

او تأکید کرد که همکاری حوزه‌های علمیه و کارشناسان مذهبی، نقش کلیدی در موفقیت چنین پروژه‌هایی دارد: وظیفه حوزه علمیه است که راهکار ارائه دهد و چارچوب‌هایی مشخص کند تا هنرمندان و تولیدکنندگان بتوانند با رعایت اصول شرعی و مذهبی، فیلم یا سریالی درباره حضرت زهرا(س) بسازند. اگر این راهکارها فراهم شود، ما آماده‌ایم با تمام توان وارد عرصه تولید آثار مذهبی شویم.

علی‌اکبری همچنین اشاره کرد که این اقدامات می‌تواند هم به تولید آثار با کیفیت و آموزنده کمک کند و هم از نفوذ محتواهای خارجی و تحریف‌های تاریخی جلوگیری کند: اگر ما خودمان قصه‌های معتبر و مستند را روایت نکنیم، غربی‌ها و رسانه‌های خارجی ممکن است خلأ را پُر کنند و روایت‌هایی ارائه دهند که با آموزه‌های اسلامی فاصله دارد. بنابراین ضروری است که با برنامه‌ریزی دقیق، کارشناسی شده و همکاری مراجع، آثار مناسب تولید شود.

۵۹۲۴۳