همایون ارشادی: مردی که با سکوت زیست/ از تنهایی فلسفی بدیعی تا خاطرات محمود

زینب کاظم‌خواه: ارشادی پنجم فروردین ۱۳۲۶ در اصفهان زاده شد و نوجوانی‌اش را در آبادان گذراند؛ شهری که در آن صدای پالایشگاه و بوی نفت با رؤیای مدرنیته درهم تنیده بود. پس از پایان دبیرستان، راهی ایتالیا شد تا در دانشگاه معماری بخواند، اما آن سال‌ها در اروپا در او نگاهی تازه به فرم، فضا و انسان کاشت. شاید اگر با عباس کیارستمی آشنا نمی‌شد مسیر زندگی‌اش را در همان معماری می‌گذراند اما  چند لحظه توقف پشت چراغ قرمز، چند کلمه سلام و آشنایی کوتاه با عباس کیارستمی، و بعد پیشنهاد بازی در فیلم «طعم گیلاس»؛ همین تصادف کوچک باعث شد تا مسیر زندگی همایون ارشادی تغییر کند. او که پیش‌تر تصور می‌کرد روزگاری معمار خواهد شد یا شاید خواننده‌ای شود، به یک‌باره وارد دنیای سینما شد و با این فیلم نه‌تنها در ایران بلکه در سطح بین‌المللی شناخته شد. ارشادی خودش می‌گفت که اگر سرنوشت او را با کیارستمی آشنا نمی‌کرد، مسیر زندگی‌اش قطعاً متفاوت بود.

همایون ارشادی را بیش از هر چیزی با فیلم «طعم گیلاس» عباس کیارستمی به خاطر می‌آوریم؛ مردی تنها به نام بدیعی که در این فیلم تصویری ماندگار و فلسفی از تنهایی، مرگ و جست‌وجوی معنا ارائه می‌دهد. او تصمیم گرفته خودکشی کند و برای این کار چاله‌ای حفر کرده تا شب در آن بخوابد و پس از مرگش، کسی روی جسدش خاک بریزد. بدیعی در طول فیلم سوار بر خودرو خود در شهر می‌گردد و به دنبال فردی است که این کار را انجام دهد. ارشادی در این نقش تصویری درونی و آرام اما پرتنش از مردی که بین زندگی و مرگ مردد است ارائه می‌دهد. او توانسته تردیدها، سکوت‌ها و تفکر عمیق شخصیت را به گونه‌ای ملموس نشان دهد، به‌طوری که مخاطب همراه با سفر درونی او به فلسفه زندگی، مرگ و معنای مسئولیت فردی می‌اندیشد. نقش ارشادی در این فیلم نمونه‌ای از بازیگری ظریف و درونی است که بدون دیالوگ‌های پرشور، بیشترین احساسات و تعارضات انسانی را منتقل می‌کند.

همین فیلم بود که حضور ارشادی را در سینما تثبیت کرد. این فیلم در سال ۱۹۹۷ نخل طلای جشنواره کن را برای سینمای ایران به ارمغان آورد و چهره‌ی آرام و عمیق ارشادی را به جهان شناساند.

اما یکی دیگر از نقش‌های ماندگار او در فیلم «درخت گلابی» داریوش مهرجویی است که بار دیگر سکوت و حضورش در ترکیبی شاعرانه از خاطره و زمان معنا یافت. در این فیلم ارشادی نقش محمود را بازی می‌کند. او مردی است که بین دو جهان در نوسان است: دنیای درونی خود، با تفکر، خاطرات و احساسات عمیق، و دنیای بیرونی، که با روابط اجتماعی و تعاملات خانوادگی و محیطی شکل می‌گیرد. ارشادی در این نقش، تنهایی، تردیدها و حسرت‌های محمود را به گونه‌ای ظریف و درونی به مخاطب منتقل می‌کند. فیلم با یادآوری خاطرات محمود از دخترخاله‌اش با بازی گلشیفته فراهانی که جلوه‌ای شاعرانه و گاه رمانتیک پیدا می‌کند. ارشادی با بازی خود، حسرت و اشتیاق محمود را برای زندگی گذشته و عشق ناکام به تصویر می‌کشد.

در فیلم «درخت گلابی»، همایون ارشادی فراتر از ظاهر و رفتارهای بیرونی شخصیت، لایه‌های روانی و درونی مرد میانسال داستان را به شکلی ظریف و شاعرانه به نمایش می‌گذارد. شخصیت او با خاطرات، حسرت‌ها و تردیدهای شخصی مواجه است و این درونیات، محور اصلی ارتباط مخاطب با داستان هستند.

اما ارشادی به سینمای جهان نیز راه یافت ـ با فیلم‌هایی چون «بادبادک‌باز» (مارک فورستر، ۲۰۰۷)، «آگورا» (آلخاندرو آمنابار، ۲۰۰۹)، «سی دقیقه پس از نیمه‌شب» (کاترین بیگلو، ۲۰۱۲) و «تحت تعقیب‌ترین مرد» (آنتون کوربن، ۲۰۱۴) 

در کارنامه‌اش ده‌ها فیلم ایرانی و خارجی جای دارد ـ از «نارنجی‌پوش» و «ملکه» تا «سرو زیر آب» و «عطرآلود». در همه‌ی آن‌ها حضوری فروتن و عمیق داشت. 

او طی سال‌ها حضورش در سینما جوایز زیادی گرفت از جمله جایزه بنیاد بلونلیج در بخش بازیگری در جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز ۲۰۱۹، نامزد بهترین روایت در جوایز بین‌المللی فیلم و ویدئوی تورنتو برای فیلم آرمان‌شهر (۲۰۱۶)، نامزد بهترین بازیگر در جشنواره بین‌المللی فیلم اکشن آمریکا برای اینجا ایران (۲۰۱۳)، نامزد بهترین بازیگر نقش مکمل مرد از انجمن منتقدان فیلم دالاس ـ فورت‌ورث برای «بادبادک‌باز» (۲۰۰۸)، و نیز نامزد همین عنوان از انجمن بازنشستگان آمریکا برای همان نقش.

همایون ارشادی نمونه‌ای است از یک بازیگر با پایبندی به اصول، جسور در انتخاب نقش‌ها و دقیق در اجرای شخصیت‌ها. او از یک توقف کوتاه پشت چراغ قرمز تا حضور در بزرگ‌ترین جشنواره‌های بین‌المللی، مسیر خود را با صبر و عشق به سینما طی کرده است. بازیگری که با آثارش همچون «طعم گیلاس»، «درخت گلابی»، «بادبادک‌باز» و «آگورا» نشان داد توانایی اجرای نقش‌های پیچیده و درونی را داشت. 

5959