یک کارشناس آموزش گفت: سهمیه‌هایی که در دو دهه گذشته تعیین شده‌اند، نیاز به بازنگری دارند. در زمان جنگ، این سهمیه‌ها ضرورت داشتند تا به افرادی که از کشور دفاع کردند، کمک شود. اما ممکن است امروز این نیاز وجود نداشته باشد و برخی از این سهمیه‌ها که به مناطق خاصی تعلق داشت، پس از گذشت بیست یا سی سال دیگر قابل اعمال نباشند.
ابراهیم سحرخیز کارشناس آموزش در گفت‌وگو با بازتاب آنلاین درباره مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی درخصوص تأثیر معدل در کنکور گفت: به نظر می‌رسد که اطلاع‌رسانی در خصوص بخش اول به‌خوبی انجام نشده است. آنچه آقای خسروپناه بیان کرد و به وقوع پیوسته، تقریباً باعث شده دانش‌آموزان از حالت بلاتکلیفی خارج شوند. به‌طور مشخص، قرار بر این شد تا تأثیر پایه دهم از کنکور حذف شود و در واقع، تأثیر مثبت و قطعی فقط بر روی پایه‌های یازدهم و دوازدهم خواهد بود که در مجموع ۶۰ درصد تأثیر قطعی در کنکور خواهد داشت و خود کنکور نیز ۴۰ درصد سهم در پذیرش دانشجو خواهد داشت.
وی ادامه داد: آنچه که به شورای عالی آموزش و پرورش واگذار شده شامل بررسی جزییات این مصوبه است. در واقع تفاهیم در خصوص اینکه کدام دروس به‌عنوان دروس عمومی یا اختصاصی محسوب شوند، از جمله مباحث مطرح شده است. همچنین، بحث پیرامون داوطلبانی که در سال‌های گذشته پشت کنکور مانده‌اند، ضروری است تا به جمع‌بندی مناسبی برسند. همچنین قرار است بحث ترمیم معدل و مسائل مشابه در شورای عالی آموزش و پرورش مطرح شود.
این کارشناس آموزش گفت: در واقع کلیت ماجرا یعنی تأثیر قطعی پایه‌های یازدهم و دوازدهم به تصویب رسیده است همچنین مشخص شده که به میزان ۶۰ درصد تأثیرگذار باشد.
تأثیر معدل در کنکور باعث ایجاد عدالت آموزشی نخواهد شد
سحرخیز درباره اینکه ایا این اقدام در عدالت آموزشی موثر خواهد بود تصریح کرد: در مورد تأثیرات این تغییرات، باید به این نکته توجه کرد که آیا این شیوه موجب نزدیک شدن دانش‌آموزان مناطق دورافتاده به عدالت آموزشی خواهد شد یا خیر. به اعتقاد من، این امر محقق نخواهد شد. همان‌طور که در کنکور نیز این موضوع را تجربه کرده‌ایم، حتی اگر پایه‌های یازدهم و دوازدهم هیچ تأثیری در کنکور نداشته باشند، آیا کنکور که به شکل قبل برگزار می‌شد وضعیت دانش‌آموزان مناطق محروم بهتر بود؟ خیر، باز هم بر اساس نابرابری‌ها، دانش‌آموزانی که در مدارس خاص تحصیل می‌کنند یا از امکانات بیشتری برخوردارند، شانس موفقیت بیشتری در کنکور خواهند داشت.
وی ادامه داد: در حال حاضر، با توجه به بحث امتحانات نهایی، بررسی معدل‌ها نشان می‌دهد که در حالی که میانگین نمرات کل دانش‌آموزان در ایران قابل قبول نیست، مدارس خاص و غیردولتی همچنان در صدر قرار دارند. در مجموع، معدل مدارس غیردولتی در سطح کلی پایین بود. مدارس سرآمد غیردولتی، نظیر مؤسسات آموزشی با برندهای معروف در تهران و برخی شهرهای دیگر، به جذب دانش‌آموزان با معدل‌های بالا از طریق برگزاری آزمون‌های ورودی می‌پردازند. بدیهی است که این مدارس در امتحانات نهایی نیز معدلی بالاتر از سایر دانش‌آموزان کسب می‌کنند. این امر به دلیل وجود کلاس‌های فوق‌برنامه، جذب معلمان توانمند و خاص و ارائه فرصت‌های بیشتر به دانش‌آموزانی است که با مشکلات درسی مواجه هستند، صورت می‌گیرد.
وی تصریح کرد: به عنوان یک طرفدار روش‌های تلفیقی، من به تأثیر همزمان کنکور و سوابق تحصیلی اعتقاد دارم. در گذشته، صحبت از «تأثیر مثبت» به معنای واقعی آن، به شکلی محسوس وجود نداشت. به یاد می‌آورم که در دوران معاونت وزیر، بحث درباره تأثیر مثبت در قبولی و پذیرش دانش‌آموزان با معدل‌های بالا، به وضوح مشاهده نمی‌شد. در سال‌های پایانی تحصیل، دانش‌آموزان کمتر به مدرسه توجه می‌کنند و وقت خود را صرف استفاده از آموزشگاه‌های خصوصی و خرید کتاب‌های کمک درسی می‌نمایند. این موضوع باعث می‌شود که رسالت تربیتی و آموزشی مدارس به حاشیه رانده شود.
سحرخیز گفت: در گزارش‌های دریافتی از رئیس کارگروه تعلیم و تربیت شورای عالی انقلاب فرهنگی آمده بود که یکی از دبیران فیزیک با او تماس گرفته و بیان کرده بود که با وجود سال‌ها تجربه، گاهی پاسخ به یک سؤال کنکور ممکن است ۱۰ تا ۱۵ دقیقه زمان ببرد. در حالی که یک دانش‌آموز باید ظرف چند ثانیه به این سؤال پاسخ دهد. این وضعیت ناشی از تکنیک‌های تست‌زنی است، به‌طوری که برخی آموزشگاه‌ها به دانش‌آموزان توصیه می‌کنند که نیازی به درک مفهومی مطالب و تعاریف فیزیک ندارند.
وی خاطرنشان کرد: برخی از آموزشگاه‌ها به دانش‌آموزان تکنیک‌هایی آموزش می‌دادند که به آن‌ها امکان می‌دهد در عرض بیست ثانیه گزینه صحیح یا نزدیک به صحیح را در سؤالات چهار گزینه‌ای شناسایی کنند و سپس به بهترین و صحیح‌ترین گزینه بپردازند. با این حال، باید بیان کنم که اگر همه‌چیز در کنکور به مهارت تست‌زنی خلاصه شود، آنچه به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شود، تنها توانمندی در مهارت تست‌زنی است که به نوعی مشابه دوپینگ برای آن‌هاست، بدون اینکه مفاهیم را به‌طور عمیق یاد بگیرند.
سؤالات تشریحی خلاقیت و توانایی نگارش را در دانش‌آموزان پرورش می‌دهد
این کارشناس آموزش گفت: زمانی که سؤالات تشریحی در امتحان نهایی ارائه می‌شود، این امر باعث می‌شود که دانش‌آموزان مطالب کتاب را به‌طور عمیق‌تری یاد بگیرند و یادگیری آن‌ها تقویت شود. سؤالات تشریحی همچنین خلاقیت و توانایی نگارش را در دانش‌آموزان پرورش می‌دهد. یکی از مشکلات کنونی ما این است که مهارت تست‌زنی باعث شده است دانش‌آموزان، پس از ورود به دانشگاه، نتوانند دو خط بنویسند. آن‌ها در خواندن و نوشتن مهارت کافی ندارند و نمی‌توانند تمرکز لازم را برای نوشتن یک مطلب چهار سطری حفظ کنند، چه برسد به اینکه بخواهند به یک سؤال تشریحی پاسخ دهند و در مورد نحوه مقدمه‌چینی و نتیجه‌گیری فکر کنند.
سحرخیز تصریح کرد: بنابراین، توجه به آموزش در مدارس و یادگیری عمیق و مفهومی مطالب، به تفکر و اندیشه بیشتر دانش‌آموزان در مورد مسائل کتاب کمک می‌کند. اما اینکه مفاهیم کتاب‌های درسی ما متناسب با نیازهای جامعه نیست و مهارت‌های زندگی را به دانش‌آموزان آموزش نمی‌دهد. این مشکل دانش‌آموزان نیست بلکه ناشی از محتوای کتاب‌های درسی است. مشکل در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش و پرورش وجود دارد که می‌بایست با نشست و تجدید نظر در تولید محتوا، محتوایی را ارائه دهد که هم به تأمین نیازهای جامعه کمک کند و هم دانش‌آموزان را در امتحانات نهایی موفق سازد.
سهمیه‌ها باید تبعیض مثبت به نفع دانش‌آموزان مناطق کمتر برخوردار باشد
وی با طرح این پرسش که آیا با این شیوه عدالت برقرار می‌شود؟ خیر گفت: حال برای تحقق عدالت چه اقداماتی باید انجام دهیم؟ موضوع بعدی که امیدوارم آقای پزشکیان درباره آن به جمع‌بندی برسند، همین بازنگری در سهمیه‌هاست. اگر بتوانیم در کنار این اقدامات، بحث سهمیه‌ها را به سمتی هدایت کنیم که تبعیض مثبت به نفع دانش‌آموزان مناطق کمتر برخوردار باشد، این یک پیشرفت خواهد بود. به عنوان مثال، دانش‌آموزی که در منطقه یک تهران زندگی می‌کند و به سؤالات امتحان نهایی پاسخ می‌دهد و معدل بالایی کسب می‌کند، با دانش‌آموزی که در دورافتاده‌ترین منطقه کرمان قرار دارد و همان سؤالات را پاسخ می‌دهد، نمی‌توان مقایسه کرد؛ چرا که آن دانش‌آموز به معلم خوب و امکانات آزمایشگاهی مناسب دسترسی ندارد.
این کارشناس آموزش گفت: برای حل این مشکل، باید کیفیت آموزش را ارتقا دهیم تا تفاوت‌ها به حداقل برسد. در مناطق دورافتاده کشور، که دسترسی به معلم متخصص و امکانات آموزشی مناسب وجود ندارد، بنابراین می‌بایست سهمیه‌هایی در نظر گرفته شود تا این دانش‌آموزان توانایی رقابت با دانش‌آموزان تهرانی و اصفهانی را پیدا کنند. در کلان و در بلندمدت، باید به بحث نیروی انسانی در آموزش و پرورش توجه جدی کنیم. کشورهای بحث سهیمه را ندارند و توانسته‌اند تفاوت کیفیت بین مدارس نزدیک به مرکز و دورتر را به کمتر از ده درصد برسانند، به‌ویژه در کشورهایی مانند ژاپن و برخی کشورهای اروپایی. در ایران، این تفاوت اغلب بیش از ۴۰ درصد است و به همین دلیل است که دانش‌آموزان مدارس عادی در کنکور، سهم کمتری کسب می‌کنند. در حالی که دانش‌آموزان مدارس خاص، مانند مدارس تیزهوشان و نمونه دولتی، به صورت ناگهانی رتبه‌های برتر را به خود اختصاص می‌دهند.
سحرخیز تصریح کرد: برخی اظهار می‌کنند که با وجود تعداد زیاد دانشگاه‌ها و صندلی‌های خالی، استقبال از آن‌ها کاهش یافته است. بدیهی است که دانشگاه‌هایی مانند پیام نور یا آزاد، به دلیل عدم جذب دانشجو با کاهش متقاضی مواجه هستند، علی‌رغم اینکه هرساله یک میلیون داوطلب وجود دارد. اختلاف اصلی ما حول رتبه‌های برتر و دانشگاه‌های معتبر کشور است. ما بر این باوریم که باید توزیع عادلانه‌ای از این دانشگاه‌ها و رتبه‌ها فراهم شود و تنها دهک‌های درآمدی بالای جامعه از این فرصت بهره‌مند نشوند، بلکه دهک‌های پایین نیز باید از این مزایا برخوردار شوند.
وی ادامه داد: سهمیه‌هایی که در دو دهه گذشته تعیین شده‌اند، نیاز به بازنگری دارند. در زمان جنگ، این سهمیه‌ها ضرورت داشتند تا به افرادی که از کشور دفاع کردند، کمک شود. اما ممکن است امروز این نیاز وجود نداشته باشد و برخی از این سهمیه‌ها که به مناطق خاصی تعلق داشت، پس از گذشت بیست یا سی سال دیگر قابل اعمال نباشند. علاوه بر این، برخی از این سهمیه‌ها ممکن است به تعارض منافع منجر شوند. به عنوان مثال، اعضای هیئت علمی نباید بتوانند فرزندان خود را به رشته‌های خاصی منتقل کنند.
این کارشناس آموزش تصریح کرد: آقای خسروپناه در مصاحبه‌ای اشاره کرده‌اند که ما به این جمع‌بندی رسیده‌ایم که باید در سهمیه‌های پزشکی بازنگری کنیم. این موضوع قابل قبول است، اما به این معنا نیست که سایر رشته‌ها از حساسیت کمتری برخوردارند. ما معتقدیم که خطر یک استاد دانشگاه یا معلم بی‌سواد که از طریق سهمیه به سمت خود رسیده، کمتر از خطر پزشک بی‌سواد نیست. باید به بحث شایسته‌سالاری اهمیت بدهیم و از ورود افرادی که فقط به دلیل سهمیه مدرک دارند، به سطوح مدیریتی جلوگیری کنیم. همچنین، اصلاح سهمیه‌ها در استخدام نیز باید به تدریج انجام شود تا عدالت به‌طور ملموس در جامعه احساس شود.