عباس عبدی، فعال سیاسی اصلاح طلب در یادداشتی با عنوان نقطه عطف نظام رسانه ای در روزنامه اعتماد از اشاره به اصابت موشک به هواپیمای اوکراینی و بازتاب آن در رسانه ها خودداری کرد.
در این زمینه نوشت: 18 دی سالگرد حمله موشکی ناگوار به هواپیمای اوکراینی بود. اتفاقی که تاثیر بسیار منفی بر فضای سیاسی ایران داشت و می توان گفت نقطه عطفی در نگرش عمومی و اعتماد به ساختار بود. این یادداشت یکی پیامدهایی را ارائه کرده است که ممکن است کمتر برای دولت قابل مشاهده باشد.
اخیراً مقاله ای منتشر شد که مواضع بیش از 50 فعال رسانه ای یا سیاسی را در سه روز اول این رویداد، یعنی از پاییز تا اعلام رسمی حمله موشکی، ارائه می کرد. مواضعی که تلویحاً یا صریحاً اطلاعات غربی ها و مخالفان نظام مبنی بر اصابت موشک به هواپیما را رد می کرد. البته وقتی اسناد را می‌خوانیم، عده‌ای این را صریح نمی‌گفتند، اما در مجموع رویکرد اطلاع‌رسانی به مخالفان دولت را رد یا دوست نداشتند.
جایگاه همه این افراد از یک منظر نبود; برخی وظیفه داشتند هرگونه پیام رسمی را توجیه و تایید کنند یا پیام مخالفان را رد کنند. تعداد قابل توجهی از آنها افراد معقولی هستند که ظاهراً از رفتن به آب تردید ندارند. انگیزه آنها اغلب خیرخواهانه بود و قصد دفاع از سیاست رسمی را نداشتند، بلکه هدف آنها دفاع از کشور بود و در عین حال استدلالهای نسبتا سنگینی در مورد عدم امکان پرتاب موشک می شنیدند.
بحث اصلی این بود که اگر موشکی به آسمان اصابت کند هواپیما منفجر می شود و این را خیلی ها می گفتند. نکته دیگر این است که مقررات ایمنی هوانوردی آنقدر سختگیرانه است که چنین حادثه ای را تجربه نمی کنیم. اما آنها نمی دانستند که موشک Tor-M1 مانند یک نارنجک عمل می کند، قبل از برخورد و برخورد ترکش آن به هدف منفجر می شود.
همان سوراخ هایی که در بدنه هواپیمای اوکراینی وجود داشت، نشانه اصابت ترکش از بیرون است. به هر حال بسیاری از مردم آمادگی ذهنی برای شنیدن این خبر که این هواپیما با موشک داخلی ساقط شده نبودند و به همین دلیل با ادعاهای رسمی همدردی کردند و روایت رسمی سقوط هواپیما تا دو روز اول گزارش غالب بود که تبلیغات غربی ها انجام شد. نوعی جنگ روانی بود، اما می‌دانستند که چنین رفتاری بی‌سابقه است. از روز دوم کم کم این روایت کم رنگ شد و در روز سوم بیرون آمد.
در حالی که سیستم اطلاعاتی رسمی می توانست از روز اول روایت خود را با «اما» و «اگرها» مواجه کند و تمام تناقضات آشکار ممکن را بیان نکند. نتیجه چه شد؟ نتیجه این تمرکز روایی از بین رفتن کامل اعتماد به سیستم رسمی رسانه ای بود. این بی اعتمادی به کسانی هم سرایت کرد که به طور صریح یا ضمنی با حمله موشکی مخالفت کردند. پس از آشکار شدن حقیقت، همه کسانی که علیه حمله موشکی صحبت کردند، احساس کردند که فریب روایت رسمی را خورده اند.
دو گروه بودند; برخی افراد قابل اعتماد هستند و مردم به سخنان آنها اعتماد دارند. این گروه از این پس در موارد مشابه سکوت خواهند کرد، حتی اگر روایات رسمی را معتبر بدانند، آمادگی دفاع از آن را ندارند. زیرا مار گزیده از ریسمان سیاه و سفید می ترسد. بنابراین نکته اصلی شما نادرست بودن روایت رسمی است. حتی اگر از آن دفاع کنند، فایده ای ندارد زیرا مخاطب این داستان را روی میز خود می گذارد. خودشان ترجیح می دهند سکوت کنند چون این ضعف را حس می کنند.
جالب اینجاست که این تجربه دیگران را مجبور به سکوت می کند. گروه دوم ماله ها هستند. آنها هیچ اعتباری ندارند و دفاع آنها تأثیری ندارد و احتمالاً در دفاع از روایات رسمی مواضع تندتر و تندتر اتخاذ می کنند. شاید مدافعان و هواداران را راضی کنند اما نتیجه از قبل مشخص است. یکی دیگر از تأثیرات مهم این رفتار، بازگرداندن و تقویت اعتبار نظام رسانه ای غرب و مخالفان و هر چیزی که خلاف روایت رسمی باشد بود. این تاثیر مخرب بر فضای ارتباطات و اطلاعات ایران در آینده نیز ادامه خواهد داشت.
بی اعتباری رسانه های رسمی که مدام اخباری مبنی بر تکذیب حمله موشکی و هرگونه احتمالی غیر از حساب رسمی منتشر می کنند، قدرت رسانه ای رژیم را در برخورد با دیگران نیز تضعیف کرده است. حتی اگر قائل به جنگ روایات باشیم، نتیجه این روایت از قبل معلوم است; انگار با تیر و قوس باید به جنگ هواپیماهای بدون سرنشین برود.
این ناکارآمدی رسانه‌های رسمی را می‌توان از پیام اخیر رهبری به صدا و سیما استنباط کرد: «امروز پیروزی یک طرف با توانایی آن در گرفتن و انتقال پیام و روایت خود از واقعیت مشخص می‌شود. خیلی زودتر و فراتر از ابزار نظامی به میدان می رسد و در آنجا تأثیر می گذارد. در این زمینه مهم باید دقت، تعهد و ابتکار خود را دوچندان کنیم.
اگر بخواهیم برآیند احتمالی دو سیستم رسانه ای را بر اساس شرایط موجود ارزیابی کنیم، باید از قبل خط و نشان بکشیم. چرا که با این سیستم رسانه ای شکست خورده نمی توان با دیگران مقابله کرد و قبلا هم شکست خورده است.
