زهره نوروزپور: پس از 13 سال آتش در میان خاکستر سوریه شعله ور شد. آیا بازیگران منطقه خود برای این آتش همه گیر آماده بودند؟ آیا روسیه و ایران از قبل برای سقوط سوریه اسد آماده بودند؟ برنامه های شما برای دوران پس از اسد چیست؟ بعد از تجزیه این کشور تکلیف کردها و دیگر اقوام این کشور چه خواهد شد؟ این سوالات از شعیبی بهمن از کارشناسان آسیای مرکزی خواستیم تا با هم بخوانند:
آینده سوریه را با توجه به پیشرفت ترکیه چگونه ارزیابی می کنید؟ اگر این کشور تقسیم شود، چه شکلی خواهد بود و بازیگران چه کسانی هستند؟
هنوز برای قضاوت در مورد آینده سوریه زود است، زیرا روند توسعه میدانی در این کشور به تازگی آغاز شده است. در دوران پس از اسد ما می توانیم سناریوهای مختلفی را ببینیم. در شرایط کنونی، حفظ وحدت سوریه برای هیئت تحریرالشام کار بسیار دشواری است، زیرا اولاً، تنوع قابل توجهی در میان گروههای مخالف اسد، در عین حال از نظر قومیتی و مذهبی وجود دارد. یک کشور متنوع است. یعنی مسئله اعراب و علویان، کردها و سنی ها و دیگر اقلیت های قوی مانند ترکمن ها مسائلی هستند که باید برای آینده این کشور مورد توجه قرار گیرند. بنابراین، دستیابی به اجماع در مورد سوریه بین گروه های مذهبی و قومی دشوار است.
در این میان، مسئله توانایی تحریرالشام در کنترل و سازماندهی اوضاع بسیار مهم است که ممکن است هم اعتراضات داخلی را برانگیزد و هم برای تشکیل دولت متمرکز چالش هایی ایجاد کند. از سوی دیگر، تهاجم خارجی، به ویژه اسرائیل، تأثیر زیادی دارد. علاوه بر تخریب زیرساختها و صنایع نظامی و غیرنظامی و اشغال بخشهایی از خاک سوریه، کار تحریرالشام برای تشکیل دولت واحد دشوار است که با شروع کار ممکن است با اعتراضات مردمی مواجه شود.
حال اگر سناریوی تجزیه کشور رخ دهد. سوریه به سه واحد سیاسی کوچکتر تقسیم شده است. یک بخش کرد، یک بخش سنی و یک بخش دیگر علوی در حال حاضر در حال تنظیم هستند. اما واقعیت در بخش علوی این است که آنها با خانواده سنی اسد درگیری دارند و در عین حال بازماندگان دولت قبلی هستند. درست مانند ارتش و ارتش حکومتی با توجه به اینکه متعلق به بدنه علویان هستند، در این عرصه تأثیرگذار هستند و می توانند مشکل علویان را با جدیت بیشتری حل کنند. نکته قابل توجه این است که هر یک از این سه گروه مورد حمایت بازیگران خارجی هستند. کردها با حمایت آمریکا، سنی ها؛ در ترکیه و برخی کشورهای عربی ممکن است تعداد این کشورها افزایش یابد. علویان مورد حمایت روسیه و ایران.
برخی از تحلیلگران معتقدند که کردها به آرزوی خود برای تشکیل کشور مستقل رسیده اند. این به چه معناست؟ آیا تعدد کردها در سوریه منجر به تصرف این کشور توسط کردها در آینده خواهد شد؟
موضوع کردها در سوریه پیچیده است. این مشکل تنها به مشکلات داخلی سوریه مربوط نمی شود. یکی یکی از دلایل نقش فعال ترکیه در سوریه پس از حوادث سال 2011، مسئله کردها است. زیرا پ ک ک از پایگاه لجستیکی خود از خاک سوریه و مناطق کردنشین علیه ترکیه استفاده کرده است. به همین دلیل ترکیه در بحران سوریه تلاش کرد تا یک منطقه حائل بین مناطق کردنشین سوریه و اقلیم کردستان در ترکیه ایجاد کند.
که به دلیل مخالفت آمریکا که از کردها حمایت می کند، با ترکیه در تضاد منافع قرار گرفت. علیرغم تلاش های ترکیه؛ آمریکا و اروپا از به رسمیت شناختن YPG، شاخه اقماری PKK، به عنوان یک گروه تروریستی خودداری کردند. علاوه بر این، کمک های نظامی و اطلاعاتی زیادی به این گروه کرده اند. اگر کردهای سوریه در حال حاضر خواهان ایجاد یک کشور مستقل هستند، این فرصت بسیار مهمی برای آنهاست. اما آنها مسیر دشوار و پرتلاطمی را در پیش دارند و ترکیه به هیچ وجه به آنها اجازه تشکیل کشوری نمی دهد، حتی اگر این امکان وجود داشته باشد که ترکیه تهاجم جدیدی به اقلیم کردستان سوریه و آنها را سازماندهی کند. سرکوب آنها در این منطقه امکان پذیر است. شرایط تشکیل دولت کردها بسیار سخت و پیچیده است. این مشکل برای سایر بازیگران منطقه ای مطلوب نیست. با این حال، بازیگران دیگری نیز در منطقه هستند که از تجزیه سوریه و تشکیل دولت کردی حمایت نمی کنند. در توسعه آینده و ماهیت عملکرد ترکیه، این ممکن است برای کردها حیاتی باشد و وضعیت منطقه کردستان را حتی دشوارتر و مشکل سازتر از گذشته کند.
هزینه های روسیه در سوریه را چگونه دسته بندی می کنید؟ آیا می توان گفت که روس ها شکست خورده اند؟
روس ها یکی آنها بازیگران موثری در داخل سوریه بودند. یکی آنها از حامیان مهم اسد محسوب می شدند و روابط نزدیکی با دمشق داشتند. سوریه آخرین پایگاه روسیه در خاورمیانه عربی محسوب می شد و در عین حال از سواحل مدیترانه نیز بهره می برد. پایگاه های هوایی حمیمیم و طرطوس از پایگاه های خارجی روسیه بودند که برای نفوذ روس ها به منطقه عربی خاورمیانه بسیار مهم بود.
وضعیت سوریه برای روس ها مطلوب تلقی نمی شود. به نظر می رسد روس ها به نوعی از تحولات سوریه غافلگیر شده اند و انفعال آنها در قبال سوریه بیشتر دلیل این امر شده است. بی انگیزگی ارتش و حاکمان سوریه، دفاع از اسد را برای روس ها دشوار می کرد. در شرایط فعلی، موضوع برای روس ها نامشخص و پیچیده است. در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد؟
سناریوهای مختلفی وجود دارد؛ امکان تعامل روسیه با حاکمان جدید وجود دارد، به خصوص که حاکمان جدید نیاز به به رسمیت شناختن قدرت های بزرگی مانند روسیه دارند. در حال حاضر تحریر الشام به عنوان گروه نیابتی ترکیه شناخته می شود و اگر این گروه بخواهد از حمایت ترکیه خارج شود نیاز به گسترش و تعامل با دیگر بازیگران دارد و روسیه می تواند بازیگر موثری باشد.
روسها از مقبولیت بالاتر و آسانتری نسبت به غرب برخوردارند، برای مثال، آنها زودتر از هر کشور دیگری با طالبان تعامل داشتند. به طور کلی، روس ها به سرعت با این تحولات بهتر از غرب کنار می آیند.
تا آنجا که به روسیه مربوط می شود، جنبه های زیادی وجود دارد که به تحریر الشام به عنوان یک هیئت حاکم بستگی دارد. وضعیت این گروه در آینده چگونه خواهد بود؟ با توجه به اینکه ماندن روسیه در سوریه نیز مهم است، شکی نیست، به ویژه برای حفظ و احیای پایگاه های نظامی خود.
از سوی دیگر باید دید روس ها می توانند در پشت صحنه با ترکیه معامله کنند یا خیر. یا تعامل با آمریکا که حوادث سوریه را مدیریت کرد یا خیر؟ در واقع تصمیم بازیگران برای حضور روسیه در آینده سوریه موثر است.
با توجه به این تصویر، آیا روسیه در مورد اقدامات ترکیه سکوت خواهد کرد؟ این کشور تاکنون واکنش تندی به تحولات سوریه نشان نداده است. واکنش آینده مسکو را چگونه ارزیابی می کنید؟
روابط روسیه و ترکیه متنوع است، دو کشور در زمینههای مختلف به ویژه در حوزه اقتصادی به یکدیگر وابسته هستند، اما تفاوتهای ژئوپلیتیکی آنها بر کسی پوشیده نیست.
این تفاوت ژئوپلیتیکی باعث شده است که روس ها همیشه ترکیه را با سوء ظن ببینند. اگرچه این رابطه ممکن است تا حدی منافع آن را تامین کند، اما نقشی که ترکیه در سرنگونی اسد به عنوان متحد روسیه در سوریه ایفا کرد برای مسکو مطلوب نخواهد بود.
به ویژه ترکیه در زمینه تجهیزات و نظامی با اوکراین همکاری نزدیک داشت اما از سوی دیگر نقش اوکراینی ها در حمله به روسیه در سوریه و همکاری زلنسکی با ترکیه برای روسیه بسیار گران تمام شد. همه اینها عملاً ترکیه را به دشمن فعلی روسیه تبدیل کرد. اتحاد با اوکراین و ضربه به منافع روسیه در خاورمیانه و سوریه ضربه جدی به منافع مسکو بود که نباید از دید روسیه پنهان بماند. روسیه پس از تصمیم گیری در مورد ترک جنگ اوکراین؛ آنها قطعا در روابط خود با ترکیه تجدید نظر خواهند کرد. به خصوص در روسیه عملکرد ترکیه را خیانت می دانستند. از سوی دیگر باید به خاطر داشت که ترکیه به ایران و روسیه خیانت کرد. این کشور علناً توافقی را که با تهران و مسکو امضا کرده است، نقض کرده است.
با توجه به روند روند آستانه که بین سه کشور ایران، روسیه و ترکیه انجام شد و در آخرین نشست سه جانبه در دوحه قطر، ترکیه سندی را امضا کرد که باید بین دولت سوریه و مخالفان توافق شود. با یکدیگر صحبت کنید اما دیدیم که ترکیه این سند را نادیده گرفت و دمشق سقوط کرد و این یک خیانت تلقی می شود. این ممکن است روابط ترکیه و روسیه را در آینده تحت تاثیر قرار دهد.
در بالا اشاره شد که در جلسه استانی هم به روسیه و هم ایران خیانت شد. با توجه به شرایط منطقه، تحرکات و اقدامات دیپلماتیک ایران در منطقه برای تبدیل تهدیدها به فرصت چگونه باید باشد؟
ایران باید از همه گزینه ها در منطقه استفاده کند. ایران همچنان در سوریه نفوذ دارد. با توجه به سقوط اسد، ایران همچنان بر طبقات اجتماعی و سطوح نخبگان سوریه نفوذ دارد که باید این زمین بازی را برای نفوذ بیشتر حفظ کنند.
ایران باید به طور جدی در روابط خود با ترکیه تجدید نظر کند. این کشور در سال های اخیر تا به امروز به وضوح به منافع ملی ایران لطمه زده است. از بحران سوریه گرفته تا تحولات غرب آسیا و منطقه قفقاز، اقدامات ترکیه بیشترین آسیب را به منافع امنیت ملی ایران وارد کرده است و نیاز به بازنگری اساسی در تعاملات ایران با ترکیه دارد.
در عین حال، ایران باید تعامل با دیگر بازیگران را افزایش دهد. این تصور که ایران به دلیل سرنگونی اسد در موقعیت ضعیفی قرار دارد باید از بین برود. تهران برای حفظ نقش خود در منطقه باید قدرت خود را به طرق مختلف نشان دهد.
تعاملات ما با روسیه و چین در مورد مسائل منطقه کاهش یافته است و این چیز خوبی نیست. ارتباطات ما در این زمینه باید گسترش یابد.
مثلاً از طریق ترکیه می توان با کشورهای عربی صحبت کرد. اکنون سعودی ها به طور جدی نگران رشد جنبش اخوان در سوریه هستند و اینکه سوریه عربی اساساً به متحد جدی ترکیه تبدیل خواهد شد. به طور کلی، رقابت دیرینه ای بین عربستان سعودی و ترکیه وجود داشته است. ایران می تواند از این موقعیت استفاده کند. در عین حال، ایران هم در سوریه و هم در ترکیه ابزارهای قابل توجهی دارد که با آن میتواند اوضاع منطقه را تغییر دهد. ترکیه کشوری با آسیبپذیریهای فراوان است که ایران میتواند با شناسایی و استفاده از این آسیبپذیریها، فرصتهای زیادی را برای به دردسر انداختن ترکیه ایجاد کند. مشروط بر اینکه گسترش تعامل با کشورهای منطقه را مد نظر داشته باشد. وضعیت منطقه بیش از هر زمان دیگری ایجاب می کند که ایران تحرکات ترکیه در سوریه، منطقه و به ویژه قفقاز را تحت نظر داشته باشد و هوشیارانه عمل کند. تهران باید اقدامات ترکیه را جدی بگیرد.
۳۱۱۳۱۵