پریسا ساسانی: ریشه سینمای سوریه به اوایل قرن بیستم و دوران استعمار فرانسه در سوریه برمی گردد و نمی توان از نقش فرهنگ فرانسه در ایجاد و توسعه فکری هنر سینما در سوریه چشم پوشی کرد. زیرا در آن زمان سینما به عنوان یک ابزار تبلیغاتی و فرهنگی مورد استفاده قرار می گرفت و باعث می شد سینمای این کشور پس از استقلال سوریه به تدریج رشد کند. یکی به یکی از مهمترین رسانه های هنری تبدیل شد.
دوران طلایی سینمای سوریه قبل از قدرت خانواده اسد
دوران طلایی سینمای سوریه را می توان دهه های 1960 و 1970 یعنی قبل از روی کار آمدن خانواده اسد دانست. در این دوره فیلمسازان سوری با ساخت آثاری با مضامین اجتماعی و سیاسی از وضعیت موجود انتقاد کردند و مطالبات مردم را بیان کردند که از جمله آنها می توان به «العریز» (زمین) مصطفی العکد اشاره کرد. یکی یکی از مهمترین آثار این دوره است که به بررسی موضوع اصلاحات ارضی در سوریه می پردازد و این فیلمساز برای ساخت فیلم «سرزمین» جایزه بهترین فیلم را از جشنواره پاناما دریافت کرد.
سکانسی از فیلم محمد رسول الله
نکته قابل توجه حضور پر رنگ سینمای سوریه در جشنواره های بین المللی بود و فیلمسازان سوری قبل از تسلط رژیم اسد بر سوریه توانستند در جشنواره های معتبر بین المللی مانند کن، برلین و ونیز شرکت کنند و جوایز متعددی دریافت کنند.
نگاهی به سینمای مصطفی عقاد
سینمای سوریه شاهد ظهور و فعالیت کارگردانان مستعد بسیاری بوده است که از جمله آنها می توان به مصطفی العکد اشاره کرد. مصطفی العکد یکی از پیشگامان سینمای سوریه و یکی از سرشناس ترین کارگردانان جهان عرب بود و به گفته منتقدان فیلم «آراز» او. یکی یکی از آثار ماندگار سینمای عربی است. اما آنچه باعث محبوبیت عقد در میان مسلمانان شد، ساخت فیلم حماسی «محمد رسول الله» بود.
این فیلم در سال های اولیه حکومت حزب بعث در سوریه و با تامین مالی معمر قذافی، حاکم وقت لیبی، در مراکش و لیبی ساخته شده است. مصطفی عقاد به این ترتیب با مشکل تامین بودجه ساخت این فیلم مواجه شد و تا مرز تعطیلی ساخت پیش رفت. تا اینکه سرانجام معمر قذافی رهبر لیبی در تامین سرمایه و حمایت مالی اکد را همراهی کرد و فیلمبرداری این فیلم در لیبی و مراکش در لوکیشن هایی مشابه مکه و مدینه آغاز شد. پس از اکران این فیلم در سال 1976 برنده جایزه اسکار بهترین موسیقی متن شد. البته همکاری قذافی با مصطفی عقاد به فیلم «محمد رسول الله» ختم نشد و در سال 1360 فیلم «عمر مختار» را ساختند. یکی او برخی از شخصیت های ملی لیبی را کارگردانی کرد.
دیگر فیلمسازان سوری
عمر امیرالایی و عثمان الکلابی از دیگر کارگردانان سینمای سوریه بودند که در ساخت فیلم های مستند با مضامین اجتماعی و سیاسی شهرت داشتند.
عمر امیرالای به خاطر فیلم های انتقادی و واقع گرایانه اش شهرت داشت. فیلم های او اغلب به مشکلات اجتماعی و سیاسی سوریه، به ویژه در دوران حکومت حزب بعث می پرداخت. امیرولایی با سبک مستند و رویکرد انتقادی خود، به یکی او به یکی از چهره های برجسته سینمای مستقل سوریه تبدیل شد. فیلم‌های او در بازه زمانی یک دهه‌ای از سال 1359 تا 1369 ساخته شدند و به دلیل محتوای انتقادی‌شان اغلب با محدودیت‌ها و سانسورهای زیادی مواجه بودند. این فیلم ها به دلیل روایت صادقانه واقعیت های جامعه سوریه و تأثیرگذاری بر نسل جدید فیلمسازان، جایگاه ویژه ای در تاریخ سینمای این کشور دارند. یکی یکی از فیلم های شناخته شده عمر امیرعلی «سیل در کشور بعث» بود. این فیلم به بررسی تاثیر سیاست های حزب بعث بر زندگی روستاییان سوریه می پردازد. «العوده» با ترجمه «بازگشت» نیز در سال 2006 توسط عمر الامیر ساخته شد که روایتی از بازگشت یک خانواده سوری از جنگ بود.
سریال محبوب در سوریه
علاوه بر سینما، به دلیل جذب حداکثری مخاطب در سوریه، موضوع سریال سازی نیز به طور جدی مطرح شد و برخی از این سریال ها «خاطرات مدیرکل» بود که در سال 95 به کارگردانی هشام شربتچی ساخته و پخش شد. با دوبله فارسی در تلویزیون ایران. تبدیل شد.
نمایی از سریال «خاطرات مدیرکل»
سریال صلاح الدین ایوبی با حماسی از زندگی صلاح الدین ایوبی یکی یکی از مشهورترین امرا و سرداران تاریخ اسلام به کارگردانی حاتم علی در سال 1380 پخش شد.«عمر» نیز سریالی تلویزیونی به کارگردانی حاتم علی بود که در سال 1391 پخش شد.این سریال جنبه های مختلفی از عمر خلیفه دوم را به تصویر می کشید. زندگی
سینمای سوریه در دوره اسد ابزاری برای ترویج ایدئولوژی است
با ظهور خانواده اسد، سینمای سوریه دوران جدیدی را تجربه کرد و به ابزاری برای ترویج ایدئولوژی حاکم تبدیل شد.
بسیاری از فیلم‌های تولید شده در این دوره به دنبال بازنمایی هویت ملی سوری و ارزش‌های سنتی جامعه بودند. این فیلم ها اغلب به تاریخ باستانی سوریه و میراث فرهنگی غنی آن می پردازند. اما در کنار این رویکرد هویت گرایانه، سینمای سوریه بیش از پیش به مسائل سیاسی و اجتماعی توجه داشت. فیلم هایی که به جنگ، مقاومت و مشکلات روزمره مردم می پرداخت. علاوه بر این؛ تأثیر سینمای مصر بر سینمای سوریه نیز چشمگیر بود و فیلمسازان سوری اغلب از سبک و سیاق سینمای مصر الهام می گرفتند.
دست خالی بشار اسد از سینما با مهاجرت فیلمسازان
البته در دوران اسد سینمای سوریه با محدودیت های زیادی از جمله سانسور مواجه بود و بسیاری از فیلم ها به دلیل محتوای سیاسی یا اجتماعی سانسور شدند که مسائلی مانند جنگ های داخلی، تحولات سیاسی و مشکلات اقتصادی بر مشکلات فیلمسازان افزود. و در نتیجه بسیاری از فیلمسازان سوری مجبور به ترک کشور شدند و به فعالیت هنری خود در خارج از کشور ادامه دادند. در واقع دست بشار اسد از صنعت سینما به عنوان یکی ویترین های دولت او با خروج فیلمسازان خالی شد.
نقش زن در سینمای سوریه: از کلیشه تا واقعیت
زنان در سینمای سوریه، به ویژه در دوران حکومت خانواده اسد، نقشی چندوجهی و پیچیده داشتند. از یک سو، سینما به عنوان ابزاری برای نشان دادن تصویری خاص از زنان در جامعه استفاده می‌شد که اغلب کلیشه‌ای و محدود به نقش‌های سنتی مانند همسری فداکار، مادری مهربان یا دختری مطیع بود که با ارزش‌های سنتی جامعه سوریه و تقویت نقش‌های سنتی جنسیتی کمک کرد. اما زنان فیلمساز سوری در پشت صحنه به عنوان فیلمنامه نویس، تدوینگر، طراح صحنه و لباس و سایر بخش های فنی سینما کار می کردند.
برخی از هنرمندان زن سوری در مقابل دوربین با ایفای نقش های متفاوت سعی کرده اند تصویر کلیشه ای از زنان را به چالش بکشند. این زنان نقش های پیچیده و چند بعدی ایفا کرده اند و به دنبال بیان مسائل و مشکلات زنان در جامعه بوده اند. با این حال، این تلاش ها با مقاومت هایی روبرو شد که چالش هایی مانند تبعیض جنسیتی، کلیشه های جنسیتی، خشونت علیه زنان و محدودیت های اجتماعی را به وجود آورد.
آینده سینمای سوریه
با جنگ های داخلی در سوریه و از بین رفتن زیرساخت های فیلمسازی، تولید فیلم به شدت کاهش یافت و بسیاری از هنرمندان مجبور به ترک کشور شدند. اما آن فیلمسازان ماندند و مسائلی مانند جنگ، آوارگی و رنج را روایت کردند و برخی دیگر که مهاجرت کردند سعی می کنند با استفاده از سینما صدای مردم خود را به گوش جهانیان برسانند و به مسائل اجتماعی و سیاسی کشورشان بپردازند. با این حال، بازسازی زیرساخت های سینما در سوریه به شرایط سیاسی و اجتماعی این کشور پس از روی کار آمدن دولت جدید و حمایت، سرمایه گذاری بخش خصوصی و بازگشت هنرمندان مهاجر بستگی دارد.
۲۴۳۵۷