ایران و اروپا در ماراتن جدید مذاکره / هیچ مانعی بر سر راه این مذاکرات نیندازید

زینب اسماعیلی سویری: معاونان وزرای خارجه انگلیس، آلمان و فرانسه قرار است فردا (جمعه 9 تا 29 آبان) با همتایان ایرانی خود مذاکره کنند، مذاکراتی که دو سال است در کما به سر می برد. دو سال از آخرین دور مذاکراتی که علی باقری معاون سیاسی سابق وزارت امور خارجه با سه کشور اروپایی رهبری کرد می گذرد.

این نشست در شهر ژنو برگزار می شود و به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، مسائل دوجانبه، منطقه ای و بین المللی در دستور کار قرار خواهد گرفت.

اسماعیل بقایی افزود: مذاکرات آتی با سه کشور اروپایی در ادامه مذاکراتی است که با آنها در حاشیه اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک انجام شد. در این دور گفت وگوها از نیویورک برنامه ریزی می شود که تعدادی از موضوعات منطقه ای و بین المللی از جمله مسائل فلسطین و لبنان و نیز مسئله هسته ای مورد بحث و تبادل نظر قرار گیرد.

دستور کار، بزرگ و گسترده

دستور کار مذاکرات در زمینه مذاکرات دوجانبه، منطقه ای، بین المللی و هسته ای نشان می دهد که تاریخ مذاکرات جدید پیچیده تر و طولانی تر از گذشته خواهد بود. البته تنوع موضوعات مذاکره ممکن است به توافق نهایی امتیازات فراگیرتری بدهد، اما دستیابی به توافق را نیز دشوارتر خواهد کرد.

از سوی دیگر، دامنه مخالفان مذاکرات هم بر طول و هم بر دامنه مقاومت آنها افزوده می شود، چرا که آنها مخالف مذاکره حتی با محتوای هسته ای هستند و اکنون که قرار است موضوعات دیگری در مذاکرات گنجانده شود، دامنه مخالفت ها بیشتر می شود. افزایش خواهد یافت. در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی، واکنش مخالفان به موضوع برجام ۲ که قرار بود مسائل منطقه ای را پوشش دهد، آنقدر شدید بود که موضوع به سرعت به کما رفت. اما انتظار می رود این بار این مذاکرات محورهای مختلف بین المللی، منطقه ای و دوجانبه را در بر گیرد.

میدان تنش حامله

شرایطی که این روزها مذاکرات در آن آغاز می شود، بسیار حساس است. اگرچه پذیرش آتش بس میان اسرائیل و حزب الله لبنان تنش ها را در منطقه کاهش می دهد، اما ضمانت اجرای آن و مسئله فلسطین همچنان باقی است.

نگرش متقابل جمهوری اسلامی ایران و رژیم اسرائیل نسبت به یکدیگر نیز تغییر نکرده است. روی کار آمدن دونالد ترامپ در کاخ سفید ممکن است وضعیت متشنج میان ایران و اسرائیل را تشدید کند و رسیدگی به این وضعیت مستلزم باز نگه داشتن پنجره دیپلماسی است.

علاوه بر این، منطقه به رهبری گروه های شبه نظامی فعال نیاز دارد، چه درست و چه نادرست، جمهوری اسلامی ایران تاوان رفتار خود را خواهد داد. اگر نظام می خواهد تنش ها را در حوزه دیپلماسی مدیریت کند، باید از نفوذ خود برای کنترل آن استفاده کند.

ترویکای اروپایی و معادله پیچیده ایران

از سوی دیگر، سه کشور اروپایی درگیر در مذاکرات با ایران نه می توانند ادعا کنند که نماینده اتحادیه اروپا هستند، نه نمایندگان 1+5 و نه قدرت اقناعی پنج عضو شورای امنیت.

آمریکا به دلیل خروج از برجام در مذاکرات حضور ندارد و شرط ایران برای حضور نماینده این کشور بازگشت این کشور به توافق 2015 و انجام تعهداتش است که عملا غیرممکن به نظر می رسد.

حضور روسیه در مذاکرات در شرایط کنونی عملا به نفع ایران نیست چرا که موضع اروپایی ها در قبال روسیه به دلیل مسئله اوکراین اصلا مثبت نیست.

در این شرایط، روابط ایران و اروپا نیز متاثر از مشکلات مختلفی است که از اعتراضات تابستان 1401 آغاز شد و با ماجرای فروش پهپادهای ایرانی به روسیه در جنگ با اوکراین گسترش یافت.

به زبان ساده: اروپایی که امروز به مذاکره با ایران می نشیند، در موقعیتی سیاسی قرار می گیرد که بی شباهت به اوایل دهه 70 و بعد از حادثه رستوران میکونوس نیست.

در زمان حصول برجام، اروپایی ها تمایل زیادی برای حضور در بازارهای ایران داشتند و علاوه بر روابط اقتصادی، قراردادهای همکاری متناظری نیز با ایران در حوزه های مختلف صنعتی و حفاظت از محیط زیست امضا شد، اما پس از ترامپ. انتخابات ریاست جمهوری متوقف شد خروج از برجام پابرجا ماند

تخت روانچی به میز مذاکره بازگشت

گفته می شود هیئت ایرانی را مجید تخت روانچی هدایت می کند. یکی از کارشناسان برتر در حوزه مسائل بین الملل که در حال حاضر سمت معاونت بین الملل وزارت امور خارجه را بر عهده دارد. مجید تخت روانچی در مذاکرات قبلی هسته ای به عنوان شبح دور محمدجواد ظریف در سمت سرپرستی تیم مذاکره کننده معرفی شد و در تخصص، درایت و مدیریت او تردیدی نیست. تخت روانچی با آوردن تجربه مذاکرات قبلی و نمایندگی ایران در سازمان ملل به میز مذاکره بازگشته است. البته ممکن است در این دور بحث فنی که دیپلمات‌ها پیش از این به مذاکرات آورده‌اند، یعنی تمرکز بر بحث از منظر بین‌المللی بدون توجه به بحث دوجانبه، مطرح شود.

با اعلام و معرفی اعضای تیم همراه تخت روانچی می توان نظر دقیق تری نسبت به این موضوع داد.

چرا مذاکرات قطع شد؟

مذاکرات جدید پس از دو سال وقفه از سر گرفته می شود و ریاست جمهوری هرگز پاسخ روشنی به تعلیق مذاکرات نداده است. علاوه بر این در پایان دولت حسن روحانی شش دور مذاکره با عباس عراقچی انجام شد و زمزمه هایی از توافق به گوش می رسید اما دولت سیزدهم در ابتدای کار ترکیب تیم مذاکره کننده را تغییر داد و علی باقری. وی که در گذشته به عنوان یکی از مخالفان برجام مسئولیت را بر عهده گرفته بود، مدعی شد که اگرچه قبلاً با برجام مخالف بوده است، اما تمام تلاش خود را برای احیای آن انجام خواهد داد. با این حال، وی درباره دلایل قطع مذاکرات توضیحی نداد و مانند دور قبلی مذاکرات، موضوع را به تاریخ واگذار کرد. نکته کلیدی مذاکره در آن زمان این بود که ذخایر اورانیوم غنی شده به اندازه امروز حساس بودند. نبود و رسیدن به توافق در این مرحله آسانتر از امروز است.

حسین امیرعبداللهیان 24 مرداد ۱۴۰۱ اعلام کرد: «اکنون در نقطه‌ای هستیم که می‌توان آن را آغاز پایان توافق نامید، اما اینکه این آغاز پایان توافق چقدر می‌تواند ادامه داشته باشد به طرف مقابل و آمریکایی‌ها بستگی دارد. “چه چیزی بین ما” و سه کشور اروپایی چین و روسیه است. باید انجام می شد، انجام شد و اکنون یکی یکی از موضوعات اصلی لغو تحریم هاست، در حالی که در آن زمان تصور می شد به زودی دیپلمات ها برای امضای توافقنامه جدید به وین سفر کنند، اما مشکلی وجود داشت. بر اساس شنیده ها متن نهایی از وین تهران چکش خورد، نکاتی اضافه شد که مورد قبول طرفین قرار گرفت. نبود و موقعیت “بازگشت به صفر” برقرار شد.

۲۵ شهریور 1401 و با مرگ مهسا امینی و آغاز اعتراضات داخلی در ایران، معمای مذاکرات هسته ای و دامنه آن به معمایی پیچیده تبدیل شد.

گسترش دامنه اعتراضات از ایران به ایرانیان مقیم کشورهای اروپایی، دستور کار روابط با جمهوری اسلامی ایران را تغییر داد، مسائل سیاسی و حقوق بشر در اولویت قرار گرفت و درهای دیپلماسی بسته شد. دولت رئیسی نتوانست از فرصت سه ساله خود برای احیای برجام استفاده کند و عملکرد آن از سال 1401 با نوعی انفعال و کنار گذاشتن مشخص شد.

گسترش ظرفیت و قدرت هسته ای ایران در سال های اخیر گره بزرگی در مسیر دستیابی به توافق است و باید دید تیم هسته ای چگونه آن را باز خواهد کرد و آیا باز هم زیر چتر یک توافق سیاسی به توافق فنی دست خواهیم یافت. توافق یا اینکه آیا توافق فنی مسیر دیگری را طی خواهد کرد.

ما به صبر و امید در عین حال نیاز داریم

گاهی دادگاهی که از فردا شروع می شود مانند ثبت نام یک کودک در یک باشگاه ورزشی است. ممکن است والدین کودک توقع داشته باشند که او در مسابقات ملی و بین المللی در این زمینه برنده شود، اما این نیاز به صبر، زمان، هزینه و امید دارد. قطار این مذاکرات را به سنگ نزنیم تا او بتواند کار حرفه ای خود را انجام دهد و به او مهلت دهد تا به ایستگاه آخر برسد.

۳۱۱۳۱۱