ماجرای شاهکار معماری در افسریه که این‌روزها مسخره می‌شود!

بهترین ها: همین چند روز پیش خبر درگذشت استاد جهانگیر درویش، معمار نامدار ایرانی رسید. متعلق به دوران طلایی تهران است. تهران دهه 40 به عنوان یک جوان ورزشکار و پرانرژی به سرعت در حال رشد و گسترش بود! هر روز، ساکنان مناطق نیازهای جدیدی دارند. سینما، تئاتر، پارک و استادیوم. ورزشگاه فرح آباد در آن دوران متولد شد اما گویی ورزشگاه زیبا و مدرن در همه دوران ها نسبت به هم رده های خود مغفول مانده و فراموش شده! انگار وقت این مرحله نرسیده بود. چه روزگاری که به بازی های آسیایی نرسید، چه روزگاری که اسرای عجیبی را پذیرفت و چه روزگاری که زمین چمن ورزشگاه آزادی ضعیف بود، قرعه به نام عرش!

ورزشگاه تختی تهران; از نماد مدرنیته تا انزوای کنونی

ورزشگاه تختی یکی یکی از برجسته ترین آثار معماری ورزشی ایران است. این ورزشگاه که در شرق تهران ساخته شده زمانی نماد نوسازی و پیشرفت ورزش کشور بود اما امروز روز دیگری است. تاریخ این ورزشگاه نیز مانند تهران، فراز و نشیب های بسیاری را پشت سر گذاشته و گوشه ای از تاریخ معماری، ورزش و حتی سیاست ایران را در خود جای داده است.

پیشینه فرح آباد; شکارگاه سلطنتی در منطقه ای معتدل

در زمان قاجار منطقه فرح آباد واقع در شرق تهران به دلیل آب و هوای خوب و موقعیت جغرافیایی مناسب به شکارگاه و تفرجگاه پادشاهان تبدیل شده بود. این منطقه که به دوشانتپه نیز معروف بود، یکی یکی از مکان های مورد علاقه ناصرالدین شاه برای اقامت و تفریح ​​بود. بناهای بسیاری در این منطقه ساخته شد، از جمله کاخ سلطنتی که بعدها بخشی از توسعه شهری تهران را تشکیل داد. یکی به نکات مهمی تبدیل شدند. با گسترش شهر تهران در دوران پهلوی، فرح آباد نیز جزء برنامه های توسعه شهری قرار گرفت. در دهه 1920 و 1930 محله هایی مانند نارمک و تهران پارس با ساختارهای شهری مدرن شکل گرفتند. این توسعه راه را برای ساخت زیرساخت های جدید هموار کرد یکی یکی از مهمترین آنها ورزشگاه فرح آباد بود.

معمار استادیوم; جهانگیر درویش و طراحی یک شاهکار

طرح ساخت استادیوم فرح آباد در سال 1345 به جهانگیر درویش، معمار برجسته ایرانی سپرده شد. درویش پس از اتمام تحصیلات خود در دانشگاه پلی تکنیک تورین ایتالیا، در آن زمان به دلیل طراحی های بدیع و توانایی خود در اجرا شهرت داشت. پروژه های پیچیده جهانگیر درویش در گفت و گو درباره پروژه ساخت ورزشگاه فرح آباد یکی این یکی از چالش برانگیزترین پروژه های او بود. وی اظهار داشت که در ابتدا بسیاری از مهندسان اروپایی این پروژه را غیرممکن می دانستند. اما با استفاده از فناوری های جدید و ایده های خلاقانه موفق به ساخت این سازه شد. یکی این ورزشگاه به یکی از برجسته ترین استادیوم های آن زمان تبدیل شد.

ویژگی های معماری استثنایی

یکی یکی از بارزترین ویژگی های ورزشگاه تختی سقف کاذب آن است که با کابل های فولادی طراحی شده است. این سازه که برای اولین بار در ایران اجرا شد، یکی از معدود نمونه های مشابه در دنیاست. سقف کاذب ورزشگاه تختی از نظر فنی و زیبایی شناسی یک شاهکار معماری به حساب می آید و حتی با استانداردهای جهانی آن زمان قابل مقایسه است. جهانگیر درویش در طراحی این ورزشگاه از فرم های معماری ایرانی و باروک الهام گرفته و آن ها را با مفاهیم سازه ای مدرن تلفیق کرده است. یکی یکی از جذابیت های این طرح تکرار نشدن اشکال سقف در قسمت های مختلف ورزشگاه است به طوری که هر قسمت از سقف شکل منحصر به فردی دارد.

بالای استادیوم تختی

ورزشگاه فرح آباد بیست و دوم مهر در سال 1354 با حضور شاه، فرح دیبا و کنستانتین دوم پادشاه یونان به طور رسمی افتتاح شد. این افتتاحیه که اهمیت زیادی را که این پروژه برای دولت وقت داشت نشان داد. این استادیوم که 30 هزار نفر گنجایش داشت، شامل زمین اصلی فوتبال، اتاق های چند منظوره، زمین های تمرین و پارکینگ بود. استادیوم فرح آباد برای میزبانی مسابقات ملی و بین المللی طراحی شده بود و در آن زمان از امکانات منحصر به فردی در منطقه برخوردار بود.

دوران پس از انقلاب

با شروع انقلاب اسلامی در سال 1357 نام ورزشگاه به تختی تغییر کرد، اما سرنوشت آن مانند بسیاری از نمادهای مدرن آن زمان دستخوش تغییر شد. این ورزشگاه در زمان جنگ تحمیلی به اردوگاه اسرای عراق تبدیل شد. داستان های زیادی در مورد این زمان وجود دارد. به گفته علی اصغری، مدیر اجرایی کانون بازنشستگان هلال احمر وقت، ورزشگاه تختی به بیمارستان صحرایی مجروحان جنگی و اسرای عراقی تبدیل شد. از چادرهای گروهی، تخت‌های نظامی و بخش‌های سرپوشیده ورزشگاه برای ارائه خدمات پزشکی به اسیران جنگی استفاده می‌شد.

چرا ورزشگاه تختی ناتمام ماند؟

یکی از جمله ویژگی های عجیب ورزشگاه تختی نبود جایگاه تماشاگران در ضلع شرقی است. این تصمیم که در ابتدا با انتقادات زیادی مواجه شد، به دلیل ملاحظات نور خورشید گرفته شد. جهانگیر درویش تصریح کرد: به دلیل تابش مستقیم نور خورشید در ساعات مسابقات، موقعیت خاور حذف شد. این تصمیم از نظر فنی منطقی باعث شد که ورزشگاه تختی هیچ گاه جذابیت ورزشگاه هایی مانند آزادی یا شیرودی را پیدا نکرد و حاشیه ساز شد.

معماری ورزشگاه تختی; الگویی برای دنیا

استادیوم تختی با سقف معلق و طراحی منحصر به فرد خود نه تنها در ایران بلکه در سطح بین المللی به عنوان یک اثر الهام بخش شناخته شده است. به گفته سروش مهاجری، معمار و پژوهشگر، پیچیدگی های ساختاری این ورزشگاه و اجرای دقیق آن باعث شده است. یکی این بنا به یکی از ارزشمندترین آثار معماری معاصر ایران تبدیل شده است. وی پیشنهاد کرد که این بنا به عنوان میراث جهانی ثبت شود.

بازگشت به فوتبال؛ باز هم روزهای ورزشگاه تختی

در اواخر دهه 70 با نوسازی ورزشگاه آزادی و نبود ورزشگاه های استاندارد در تهران، نگاه ها دوباره به ورزشگاه تختی معطوف شد. این استادیوم که در دهه های گذشته عمدتاً برای ورزش دو و میدانی استفاده می شد، به محلی برای برگزاری مسابقات فوتبال جوانان تبدیل شد. با این حال ورزشگاه تختی هرگز به محل اصلی خود بازنگشت و همچنان از مشکلات زیرساختی رنج می برد. نبود موقعیت شرقی و طراحی غیرعادی آن از جمله عواملی بود که مانع از جذب مخاطبان زیادی شد.

میراثی برای آینده

استادیوم تختی با همه چالش ها و مشکلاتش همچنان باقی است یکی به عنوان یکی از نمادهای معماری مدرن ایران شناخته می شود. این سازه که زمانی به عنوان نماد مدرنیته در پایتخت شناخته می شد، امروز در گوشه ای از تهران به چشم می خورد. تاریخ ورزشگاه تختی نه تنها تاریخ ورزش و معماری است، بلکه بخشی از تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران است. این ورزشگاه هنوز پتانسیل بازسازی و احیای مجدد را دارد. یکی به یکی از مهمترین مراکز ورزشی و فرهنگی کشور تبدیل شود.

ورزشگاه تختی یادآور این است که ایران چه چیزی می تواند باشد و چه چیزی در طول زمان از دست رفته است. شاید روزی این سازه زیبا و بادوام نقش درخشانی در عرصه ورزش و فرهنگ کشور داشته باشد. داستانی که گفته شد خوانش قسمت 70 رادیو نسیت بود که ماجراهای یکی یکی از مکان های ملاقات محبوب جوانان بود. این مقاله به صورت اقساطی منتشر می شود و در آینده به سراغ جاهایی می رویم که از چشم ها گم شده اند اما در دل ها جاودانه اند.